i l
li
¿p.lq.
f . 16.
m m
'Matth.^. 7.
^.¿8.
jr. ip.
ÿ.30 .
Ï07 C ommen ta r la 108
Chrifti aliis dogmatibus populum manciparent,quod .portea A .addivenir in orationibus, ut evaderei mamis Judxorum incorrigere
maximi erat laboris) idcirco prx venire voluic
ut inviolatz prxdicationis verba traderet audientibus, a &
ut integra linea fuperficies ordinata incolumis fundamenti
tobur naberet. Et quia magifter datus eft gentibus, opor-
tebat eum folficite.hoc curare, ut illicdoceret, ubi Cnrif-
tus non fuerat nuntiatus5 & Ut auttoritatem fuam firmaret,
& laborum Tuorum plenum fruttum haberet ex iis » qua:
plantaverat. Hinc eft unde omnia loca b Ecclefia occu-
pavit ; hxrefes enim poftea fubtilitate malignantes, fub
jrm .
if», il. if.
y j r . i u .
f . x+.
fidelium ; non quia ipiè minus mereatur, (èd ordinem iè- ‘
quicur, ut ab Ecclella fiat oratio pro rettore fuo. Multi
enim minimi dum congregantur unanimes , fiunt magni:
Se multorum preces f impoffibile eft ut non impetrent. Si-
ergo Se ipfi .cupidi ''fine videndi Apoftolum , impenfius
orent ; ut inde liberàtum poffint fufeipere illum in gaudio
catitatis.
V t &munerum meorum miniftratio acceptafiat in Hieroß-
„ . w urna fenElis > ut veniam ad vos cum gaudio per voluntatem
nomine Chrifti Legis Se fidei fenfum corrumpere niteban- Jefu Chrifti,& refrigerer vobifium. Etiam hoc orandum dicic,
tur. Quod teftimonio Legis monuit dicens : ut miniftratio munerum ejus accepta fiat fanttis in Hieru-
Sedfìcut firiptum efi : Quia quibus non eft annuntiatum g falem, & omnia cum voluntate Dei facer^ fe oftendat -, ut
de eo, videbunt : & qui non auditrmt, intelligent : in Efaia quia devotus eft animus ejus ad ferenda munera , etiam.
habetur. U t ergo hic intellettus vcrus atque inviolabilis illorum animum Dei judicio reipondere fibi vult ; Ut inellèt
de vero D«i Filio , fe feftinaflè femper dicit.imbuere telletta caritate illius erga fe , cum ilio unanimes Deo gragentes
evangelica veritate. tias agant. Magnus enim profettus eft e i , cujus minifterio
Propter quod impeditbar pluriimm venire ad vos. Nunc lieti e f fè t t i, Deum laudibus profequuntur.
vero ulterius locum non habens in bis regionibus, cupiditatem Deus autem pacìs fit cum omnibus vobis. Amen. Deus
autem habens veniendi ad vos ex multis )am pracedentibus pacis Chriftus e ft , qui ait : Pacem meam do vobis,pacem reanni
s ; cum in Hifpaniam proficifei caperò, videbo vos, c & l in quo vobis, quem optat elle cum his, feiens dixiife domivobis
deducar illue ,f i vobis primum ex parte fruitus fuero. num : Ecce ego vobifium fum omnibus diebus ufque ad con-
Quod in capite epiftolx memorai dicens : Quia [ape, in- [ummationem [acuii. Tales ergo iftos cupit elle , ut fit cum
quit, propofiti venire ad vos, & prohibitus[um u[que adhuc. illis dominus Chriftus J efus, qui amputata omni difeordia
Nunc abfolvit, oftendens qua cauià impeditus fit 3 ut vo- q erroris humani,dedit ac oftendit quid fit -verum ; ut in ipià
lens venire aliud ageret, quod imminebat, ut excluderet v.eritate maneant pacifici,
pfeudoapoftolorum prava commenta : & denique poftquam
omnibus in circuitu prxdicavit, jam vacare fibi dicit
venire Romam, quod olim optaverat. Romanos igitur,
quia in Legem indutti fuerant, interim per epiftolam corri-
' git. Illos autem qui non audierant adhuc prxdicationem ,
utilius elfe prxfentia fui doceri3 ut fundati retta fide diffi-
cile d aliud aliquid reciperent. Ventürum tarnen fe promifit
tempore, quo ad Hifpanias erat iturus 3 quia illic Chriftus
non erat prxdicatus , ut occuparet mentes illorum : &
quia pieudoapoftolis difficile fuit iter ad illos 3 ideo tardius
fi iret,-non erat moleftum.
Nunc vero proficifiar in Hierufilem miniftrare JanElis :
probaverunt enim Mactdonia & Achaia collationem aliquam
facere in pauperes [anElorum , qui [unt Hierufilem. Prius
tarnen iturum fe dicit miniftrare fanttis Hierufalem : per
quam rem Romanos feire vult quia hujufmodi operibus
ftudendum eft j qui enim per miiericordiam vivunt, Sc jufti-
ficati funt apud Deum, «huic infervire debent.
Debitores enim [unt eorumi quoniam fi[piritualium eorum
participes faEla [unt gentes» debent & in carnalibus mimftra-
is. Quippe cdm debitores eos dicat Judieorum creden-
n i ut ficut in Jpiritualibus participes eorum fatti funt,
C Ommendo autem vobis Phaben firorem noftram. qua eft
miniftra Ecclefia apud Cenchres ; ut earn [ufiipiatis in
Domino digne finElù : & adfiftatis illi, in quibufeumque de-
fideraverit veftri ; ettnim ipfi quoque adflitit multis,&mihi.
Phceben venientem commendat fororem communem, 8 id
e f t , de Lege : quam ut meritò commendet, ait hanc minif-
tram elfe Ecclefiæ Cenchris ; & quia multis adjutorio fu it ,
digne ipfitm dicit adjuvandam peregrinationis causä. Uc
autem fine intermiflione excipiendam illam &adfiftendum
D illi in neceilitate, fi pervenilfet, fuaderet, etiam fibi illam
adfuilfe teftatur ; ut quanto fublimior perfona ejus .ceteris
f i t , tanto màgis reddi huic debitum obfequium per tcari- -
tatem oftenderet.
Salutate Aquillam & Prifiillam adjutores meos in Chrifto
J e f i , qui pro anima mea fià s cervices fippofierunt, qui bus
non fiolum ego gratias ago ,[ed & cunEta Ecclefia gentium
, & domefticam eorum Ecclefiam. Hi ex Judæis fue- •
runt , qui credentes fatti fuiit iod i labòris Apoftoli jqui
ita rette crediderant , ut etiam ipfi exhortarentur cete-
ros ad fidem rettemi. Denique Apollo quamvis fuerit exer-
citatus in Scripturis , ab his' tarnen .* f t / Y - l ------ ------------------ —...V.. vT i..a.m... Domini dI ili<*enita
Se hi communicent corporalibus necefiìtatibus illorum ; £ tius inftruttus eft : ideo focios laboris fui dicit eos
lit gaudentes ex Judeeis credentes collaudent providentiam
Dei in falutem ipforum , per minifterium eorum. Hi enim
totos fe divinis dedentes obiequiis , nihil mundanum cu-
rantes, exemplum bonat converfationis pr*bebant credenti-
bus. In tantum denique nos humanos ad miiericordiam
vult elle Apoftolus , ut & debitores nos dicac circa elee-
moiynam largiendam , & bonis operibus exercendam cum
fed i
ti. Benedittio autem h*c fignorum virtus e ft , per quam
confirmati -funt.
Obficro ergo vos , fratres, per dominum noftrum Jefim
Chriftum , & ’per carirutem Spiritus finEtii ut[ollicitudinem
impartiamini mihi in orationibus pro me ad Dominum, ut
libertr ab infidelibus ,,qui fiunt in Judaa. Dehinc orat ut
. Rom. edit. rraJ IhrJ Zcc. Corb.
ab aliena fiiperfiiie fnndamt m.\,crf,fleia : cc
nfT. aliquot . Eccleßa cccitfiarel. Ceceri commodius,
n pro fnbtilitate mali^nantet, quidam mfl. prxfcrunc, h. Mfl'. Flor. a.
s credere ¡ ubi 1
C a PUT
X V I .
Hr. u
ÿ- ».
f . 4 -
t ' 5-
Chrifto Jefu ; cooperarii enim ejus fuerunt in Evangelio
Dei. i> Aquila vir Pricillæ e ft,qu os non otiofe Romam
venilfe manifeftum eft ; propenfiores enim erant in Dei
devotione : nam ad confirmationem Romanorum ii omnes,
quos falutat, ex his fuiflè intelliguntur. Unde dicit non
folum fe , fed & omnes gentium Ecclefias gratias his referre
, tangens & Romanos , ut his obediant, quos ad
alacritàte cordis : quia qui mifericordiam à Deofperat, profettum gentium audiunt laborare ad exhorrandam fidem
debet elle mifencors ; ut probet fe rette hanc fperare : quia in Chrifto. Quos in tantum laudar, ut pericula pati pro eo
li homo miferetur , quanto magis Deus ? Retributio enim non abnuerent j inimicitias enim & Judxorum & falforum
hx c eft vel merces , ut qui accipiunt mifericordiam , mi- fratrum fubire non adfpernati funt, duramodo Apoftolum
'lericordiam faciant. Unde Dominus : Beati, incpiit , mi[e- p obfequiis Se caritate juvarent. Falfi fratres ii erant, qui
ncordes -, ipforum enim miferebitur Deus. credentes in Chriftum ; Legem tamen fervandam dicebant
Hoc igitur cum confiummavero, & adfignavero eis [ruElum non fufficere ad plenum falutis effettum Chriftum putanhunc,
proficificar per vos in Hifipaniam. Scio enim quoniam tes :quod Apoftolus deftruebat, quare Se perfecutiones ab
vemens ad vos, in abundantia benediElionis Chrifti veniam. his perpetiébatur. Horu» etiam domefticos Se vernaculos
Certus-igitur de difpofitione & gratia D e i, promifit fe in falutat, quos Ecclefiam appellarjquia fanttorum virorum
abundantia benedittionis venturum, quam pr*dicat Chrif- erant difcipùli circa fidem.
Salutate Epaneturn dileElum mihi , qui eft primitivus.
Afiu in Chrifto. Hujus Epsneti etiam prxfentem dignitatem
non tacer j ut oftendat ì & dignitatis viros credere,.
& invitet primos Romanorum ad fidem, aut certe ut hu-
miles crefeerent.
Salutate Mariam, qua multum labor avit in vobis. Cornei.
Corb. codex , , l ,w werirtni.
e. Coi. Thuan. Fior. & Vinci, pie/ fe debent exbibtfe fralrilnt..
f. Mf. Corb. impoffibile eft conlemni.
Nonnulli mff. i'd eft , diligi. w/r.- - - lc vind UquiU viri T>r;fcma fHnt Ma[ei
:$ . & dignitofos credere : mff. vero ali!. eSr dignos hot, aut dig-
■: alu, & dignatosbot eredere : nonnulli denium, &■ dignitatis
c Corb. ac Thuan. (y inclinati ad fidem.
I O O in am ad R o m ano s. no
monti hos nomine Marix , ’quam infcHigimus ad eschorta- A tura.' Auftor Scsa-ivira; hic eft., ficut dicit Pctms apoftotioneiixillomm
impenfius b b o od è , ut gratias illi agant. lu s , non t o t in qua quidam illot,up putabaut iperare de.
Salutate Andromcum & Juliarn cogitai os & co/icaptivos bere.
me os, qui fiunt infignes in apoftobs, qui ante me fuerunt in Oro autem vos, fratres , ut obfirvetis eos, qui dijfenfiones
Chrifto Jefiu. Hos .cognanos ,&juxta carnem & fecundiun & offendutila prater dificiplinam , quam vos didiciflis fafpintum,
quomodo & Angelus dixit ad Mariam : Ecce E li- cium ; & declinate ab tUis. H i enim tales Chrifto domino
y be th cognata tua, Scc. quos etiam apoftolis puioribus ob- Jefu non [erviunt, [ed f io ventri : & per illecebras ac blanièquutos
cum teftimonio fui declarat, Si fecum parem capti- dimenta firmonum dtpravant corda innocentium, p'eftra enim
vicatem paftos fidei .caufiiddeoque iftos plenius honorandos. obediemia in omni loco divulgata eft. Hoc loco de perionis
Salutate a Ampliatum dileElum meum in Chrifto. Hunc qua- prorupit pfeudoapoftolorum , quos in tota epiftola cavenh
amicum falutat, fed in -Domino amicata j iion tamen qui dos monuit, ficut Se nunc : fed fine rpanifeiiatione tradiinterfperir
iaihori ejus aut caprivitati. tionem illorum compreflìc. Hi enim coaebant credentes
F -I7 -
V'.iS.
ir- ip. •
Hunc Stachyn quamvis dilettum vocet, tamen fubjicit illum
Urbano participi operis evangelici.
Salutate Appellemprobatum in Chrifto. Hunc Appelleta
non quafi amicum fuum, aut participem operis falutat : fed
propter quod tencationibus probatus eft, & in Chriftofide-
ìis inventus.
Salutate eos, qui fiunt ex Ariftobuli domo. Ariftobulus ifte
congregator fuillè intelligitur fratrum in Chrifto : cujus factum
fic probat, ut eos quos congregabat, dignos falutatione
fua defignet.
Salutate Herodionem cognatum noftrum. Hunc quem cogna-
tum tantum vocat, oftendit devotum in caritate renafcibili-
racis ; .non tamen vigilantiam illius defignavit.
Salutate eos, qui fin t ex Ndrciffi domo, qui f in t in Domino.
Narciilus hic ilio tempore presbyter dicitur fu iile , ficutle-
gitur in aliis codicibus. Et quia pr<efens.non erat, c yideiis
qua cauta eos in Domino (àlutet ut ianttos , qui ex ejus
eranr domo. Hic autem Narciilus presbyter officio peregrini
fungebatur , exhortationibus hi mans credentes ; Se
quoniam 11011 feiebat Apoftolus merita illorum, qui cum ilio
fuerant.. fic dixit : 5 aiutate eos, qui f in t ex Narciffi domo
quos fimplicium corda deciperent.
Fift/a enim obediemia, inquit, in omnem locum divulgata
eft. Hoc eft quod in primordio epiftolae dicit, quia fides
~ veftra prxdicatur in univeriò mundo, hoc lignificar, quod
fecurus fit de obediemia eorum. Erat enim increduÌùm
f quod fe fubjicerèrit poft cògnitam Yeritatem rei ftult*
quafi prudenres,
Gaudeo igitur in vobis. Et hic ienfiis de fuperiore parte
epiftol* eft 3 gaudetenim quia Romani, qui regnum habe-
C re yidentur, iubjecerunt fe fidei chriftian*.
Volo vos proficere, ut eruditi fitis in bonitrn , rudes vero iti
malurn. Eruditus in bono hic eft , qui bona operacur :,rudes
autem in malo ii fune , qui ignorane opera mala, id eft,
ufurn maliti* neiciunt.
Deus autem pacis conterei fiat an am [ab pedi bus veftris ve-
lociter j id eft brevi. Hoc de adventu fuòkficit, quia adven*
tus ejus oppripieret diabolum ob h o c, qued ifti /piricalem
gr. tiam accepturi erant ; cui. rei invidet iàtanas, quia vu!t
•homines permanere in errore ; cetera ut difcrepent,cùm iìnt
unius profefilonis.
Gratta domini noilri Jefu Chrifti vobifium. Grariam quam
Domino; hoc eft,quos feitis eiTe dignos ex his falutatione D promifit illis in adventu fuo, jam optat eile cum illis-, fi enim
:a , qui in Domino pofuerunt fpem fuam ,-illos falutate merentur accipere, jam cum illis eft in fpe.
IAalutat vos Timotheus gonfers laborum Tncorum, & Lucius,
mea
.nomine meo.
Salutate Tryphsnam & Tryphofim, qua laborant in Domino.
¡Has uno Jionore-dignas declarat in Chrifto.
Salutate Per fidem canjfimam , qua multum laboravit in
Domino, lfta antepofita videtur fupradittis j quia tnuitum
laloravit in Domino. Labor hic in exhortatione eft , Se in
-minifterio fanttorum, & .in preffiira, Se in egeftate propter
.Chriftum j quia dqmos luas relinquebant fugati , Sc
d r Jafion, & S.ofipatcr cognati mei, Timotheus confors laborum
ejus .eft quafi coepifcopus, qui cum magna follicitu-
dine Ecclefiam gubernabat ,.pofitus in invidiam judxorum
ufque adeo, ut inter initia circumcideretur propter fcanda-
lum Judxorum 3 ut quia marre Judxa erat , dottcr eife nqn
.polle t incircumcifus. Illos vero cognacos d ic it, partim generis.,
partim fidei cauia.
opprobtio erant infidis.
Salutate .Rufum eltElum in Domino, dr matrem ejus dr
meam. Ideo iftum:Ru£un*prxpofuit matri propter eltttio- £ dBi conce (fit fuo nomine faJutare plèbem Romanani ad
Saluto vos ego Ter tius, qui- hanc epftolam ficripfi.in Domi-
Tertiusjipmine,.non numero : hic eft fcriba epiftolx,
nem adminiftrationis gratix D e i, in qua mulier locum
habet 5 elettus enim erat, id eft, promotus à Domino ad res
ejus agendas. Macrem tamen tam fànttam habuit, ut Apof.
toLus fuam quoque mai rem hanc vocarec.’
Salutate d AJyncletum, Phkgontem, Herman, Patrobam,
Hermen , .& qui cum eis firn , fratres. . Hos fimul falutat ;
-quia feiebat :eo.s elle concordes in Chrifto , hoc e f t , junttos
in amjcitiam .Chtiftianam. Salutar fimul Se .fratres , qui
-èrant cum eis , quorum nomina prztermific. •
Salutate Philologum, dr fu!tarn , & Ntreurn , e d“ fioro-
,quam feribit 3 ut ceieros fiilutent, quos nominar. Adhuc
.enim rettores Ecclefiis paucis erant inlocis.
Salutat vos Caius hojpes rneur, & univerfa Ecclefia. Hic
eft Caius , ut.arbitror, ad quem fetibit Johannes.apofto-
-lus, exfiiltans in caricate ejus , quam exhibebat fraternicar
cii prxbens fumtus illis.necellarios. Et cum fuperius dicat-:
Salutant vos omnes Ecclefia Chrisli j nunc iterat dicens : Salut
an t vos univerfa Ecclefia, quod non puco otiofe iteta-
p.tum 3 nihil enim tantus vir Sc tarn trattabilis fuperfluum
ponebat. Se.d quia fitlutam vos , ;inquit, omnes Ecclefia
rem ejus Olympiadem, & omnes, qui cum eis funt, fianElos. Chrifti , id eft,’omnes. iàn tt i, ficut alio fòco dicit : Qui
Hi omnes unanimes intelliguntur fuiflè, quos hac caufa autem [unt Chrifti, carnem fuam erneifixerunt ; mine fubjefimul
falutat, quorum meritum ex iis , qui fimul cum eis .cit etiam Kos .(aiutate, qui fequentes iunt ; s ut benedittum
erant, dignofeitur; lànttos enim nuncupat eos, ut merito il.
los (aiutare videa tur.
Salutate invicern in ofculo finElo. Omnes quibus (cribit,
Se quos nominat, jubet (aiutare fe invicem .in ofculo fantto,
id eft, in pace Chrifti, non in defiderio carnis, fed in Spiritu
fantto -, uc religiofa fint ofeula , non carnaiia.
populum Iìgnificet Ecclefix, quia in omni Ecclefia duo funt
populi. Poteft Se duarum pròvinciarum nominaflc Eecle-
fias, uc primum unius ,deinde alterius loci dixiflèt omnes
Ecclefias, aut certe Judxorum Se gencilium.
Salutat vos Eraiius difpenfitor civitatis. & Qua-,-tus fra-
tor. Difpenfator civiracis eft quafi curator., qui dittante
Salutant vos omnes Ecclefia.Chrisli. Per hoc intelligitur jufticia, gubernabat.civitarem., maxime in pretiis moderan-
diiccii EEcccclleefhiaamm,, qquuxx non fit Cimili. Unde Se David con- dis. Hos omnes ideo nominatim enumerar in falutatione
fpirationem iniquorum Ecclefiam maligna ntium vocat. Omnium
ergo locorum illorum Ecclefias dicit eos falutare , ut
crefcant in fide. Hoc ergo ad fuperiorem fenfum retulic •
ut oftend.itChriftum eile , in quo ialus eft, & hunc eile
cujus populus fidelis eft , & cujus nutu vivic.cuntta crea-
• nonnullis, ^Impilatala
b. MIT. aliquot. 1'
vel altero mf. ¿tmptUditm'i Gill. Sc Era f. cum aliis cod.
: Rom. edit, fola > yimpfium : ceceri mfl*. magno nu-
,nm, nunnulli adduiit. cariffimum.
Hot.Wrbanum pirticipem operis noflri.
.cum paucis in fl. vitlcrisqu* caufa. Paucis vero iutciijeáis Rom.
numerat in fiilutatione-
Romanorum, ut feirent quales Se quanti congauderent bono
ccepco illorum.
E i autem qui poteft vos ftabilire ficunditm Evangelium
meum , dr pradirationemjefe Chrifti, fecundum revelation»»
h myßeri i , quod ternporibus aierms in filentio f e i t , manifefi
d. Ita vet. edit, ac.plures mlT alii autem nennijlli, ¿ifynditum: Rom. edit.
atfynerilHm
e. Gill, ac Rom. edit, cum mfl quibufdam, & fororem f,us & Olympian-..
f. Sic omnes edit, at contra mil prope ad unum, quo A non fe fubiieerent.
g- Codex Thuan. in bis dilfam: Flor, utexhisdiftis lotnm pjuulxm ftzr.ifiict.
h. Mil' aliquot. minifterii , Non facis reöc.
I
1 1
111 l i f l IH . i r e
' I DP
i ' u
I
i l i ..
I P
II lfa!
i f f i
S ; ,
i l
Gal. j. ,4. II
8 m
s
»
Nllr1
5
yitíi-rv
I
f . 15*
f M
: f I
i l l