[ ret. olim oftenfum juftum ex fide ', non ex Lege vivere , hoc
eft , non juftificarì hominem apud Deum per Legem : fed
per fidem : vita enim ex fide non hxc preièns eft , fed futura
qui mondarás rátioiiibüs eruditi , Capiente S vocantur in He- 1
•culo -, dum aut iìderum fpeculatores funt aut menfu-
ris ,a u t numeris,aut arti grammatica: ftudent,rhetoricx,
aut muficx. His omnibus oftendit nihil hxc prodeflè, nec
vere fapientes effe, nifi credant in Chriftum : ftultos veto
hos dixit, qui fimplicitatem fequentes , harum rerum im-,
periti funt. His omnibus miffum fe predicare teftatur. De
Ì'udxis autem tacuit, quia magifter gentium eft. Ac per
ìoc debitorem fe ‘profitetur j quia ad hoc accepit do¿tri-
nam ,u t tradat : & cùm tradir, adquirat.
Jtaque quod in me eji , promtus fum , & vobis qui Romct
• !5’ eJfoj, evangelizare. Quamvis fe miffum predicare omnibus
dicat gentibus., promtum tamen fe Romanis adferit tradere ;
a Evangelium gratix D e i, apud quos a regni Romani caput
& fedes eft. Ad membrorum enim utilitatem vel requiem
per ti net, fi caput inquietum non fuerit. Ideo Romanorum
pacem opt.it, ut non multum fe jaófcet fatanas, & uberio-
res fiudtus habeat operis fui.
JSIon enim erubefeo EvangeliumA virtus enim Dei e fi in
1 * falutem omrti credenti. Hoc di&o ilio? tangit, a quibus
acceperant non re ¿barn ndem , àpoftolorum tamen dodlii-
nam virtus commendabat ■, ut quia incredibile videbatur,
quod prxdicabatur, figlia Se prodigia ab apoftolis fa£ta
teftimonio eflènt , non diffidendum de iis qux ab illis di-
•cebantur, in quibus tanta virtus ineflèt ( nulli enim du- 1
bium verba -virtuti cedere, ac per hoc quoniam illorum
~b b nulla vifa erant portenti, prxdicatio illorum fine virtute
Dei erat ) ideoque non fe dicit erubefeere Evangelium Dei,
c iìlos autem erubefeere > quia c quod illi tradiderant, in reprehenfionem
veniebat , nec quoquam teftimonio firma-
batur, & difeordabat à dodtrina apoftolica. Virtus igitur
Dei eft, qux invitat ad fidem, & dac falutem omni credenti
, dum peccata donat, Se juftifìcat -, ut à fecunda morte
detineri non poffit fignatus myfterio crucis. Predicano
a enim crucis Chrifti d indiefum eft mortis evidtee, dicente
apoftolo J ohanne : A d hoc enim venit Filius D ei, ut fol-
veret opera diaboli, ut omnis credens non teneatur à morte >
quia fignum habet quod.viita mors eft.
Juddo primurn ,& Giaco. Id e ft , huic qui ex genere eft
Abrahx, & huic qui ex gentibus j in Greco enim gentilem
iìgnificat : in Judxo vero eum , qui ex genere fuerit Abrahx.
Nam Judxi ex tempore Judre Machabxi dici cceperunt,
qui in caufa cladis refticit iàcrilegiis gentium, Se fiducia Dei
collegit populum, Se defendit genus iuum. Fuit autem ex
filiis Aaron. Quamvis ergo prxponat Judxum causa Pa-
trum, tamen fimiliter etiam ipfum indigere dicit dono Evan-
gelii Chrifti. Si ergo Se Judxus non juftificatur, nifi per
fidem Chrifti Jefu -, quid opus eft eflè fub Lege ì
. *7. JuJlitia enim Dei revelatur in eo ex fide in fidem. Hoc
.... >. < dicit,quia in ilio qui credit, five Judxus f i t , fi ve Grecus ,
juftitia Dei revelatur. Juftitiam Dei dicit, quia gratis jufti-
ficat impium per fidem , fine operibus Legis , ficut alibi
j. c, dicit : U t invernar in ilio non habens rneam jufiitiarn , qua ex
Lege e f i , fed Ulani, qua ex fide eft. Qua; ex Deo eft juftitia
in fide, ipfam juftitiam dicit revelari in Evangelio ¿
dum donat homini fidem, per quam juftificetur. Oftenditur
enim in eo veritas & juftitia D e i, dum credit & profitetur
: juftitia eft Dei,qu ia quodpromifit, dedit. Ideo cre-
c dense hoc eflè iè confequutum, quod promiferat Deus per
prophetas fuos, juftum Deum probat, Se teftis eft juftitia:
■ejus.E
x fide in fidem. Quid aliud eft , ex fide in fidem ;
nifi quia fides Dei eft in eo, quod de fe repromifit : & fides
•hominis, qui credit promittenti ; ut ex fide Dei promittenti
s in fidem hominis credentis Dei jufticia reveletur ? In
predente enim juftus Deus apparet : in eo autem qui non
credit, iiijuftus videtur ; negar enim veracem D u im , qui
non credit Deum dediffe, quod promifit. Hoc contra Ju-
•dxos loquitur, qui negant hunceflè Chriftum, quem promifit
Deus.
c. i. 4. Sicut feriptum eft : Juftus autem e x fide viv it. Propterea
ad exemplum prophetx Abacuc fe convertir , .ut declaraa.
Ica vct. edit. ac mfl'. nifi quod pio Romani in nonnullis Roma ponicur:
at ncucra vox in Rom. caie, admifla eli.
b. MIT. Fior. 8c Vind. nulla-vifa eral potenzia : Corb. nulla vie erat potenti.e.
c. Vcc. cdic.'& plures mfl. quod illis tradiderat : Rom. eJic.ciim cod.Prae. & |
Gcm. aptius, ut in contextu.
d. Codex Mieli. & qusiiam edic. Parif. judicium eft.
e. M/T. Gcm. ac Prai. hoc tjjl coi.fi-.tutum. Infra vero, ubi vct. edic. cum miT. j
5«od tic fe repromifit \ edic. Rom. fola, qnoi promittit.
-f. Edic. Amcrb. & Eraf. cum m(T. haud paucis , non fac'untet unum Deum: I
ed«. Gilí, ac Rom. cum ceceíis mil’, nonfatentes tic.
; quia juftus ex fide v iv it , fed apud Deum.
Revelatur enim ira Dei de calo in omnem impietatem & , y.18.
in juftitiam homi nam eorum » qui veritatem Dei in injuftitia
detinent, Sicut enim in ilio qui credit, juftitia Dei revela- •
tu r , ficut fupra memoravi •j ita & ineo qui non credit im-
pietas Se injuftitia revelatur. Ex ipfa enim cxli fabrica
iratus illis Deus videtur; idcirco enim tam pulcra aftracon- 1
didit, ut ex iis quantus & quam admirabilis creator eorum
eft, poifit agnofei, Se folus adorari. Unde feriptum eft in
B pfalmo: Cali enarranegloriam D e i , & opera manuum ejus Tf*1-'*- *•
annuntiat firmamentum. Per. naturalem ergo legem reum
facit genus humanum ; potuerunt enim id: per. legem natura:
apprehendere, fabrica mundi teftificante , audfcotem
Deum iolum. diligendum , quod Moyfes litteris tradidir : Deut. e. j.
fed impii fa ¿ti funt non colendo creatorem, & injuftitia in
eis apparet,dum videntes diffimulant à veritate, f non f -
fatentes unum Deum.
Quia quod notum eft D e i, manifeftttm eft in illis. No- A * 1?*
titia Dei manifefta eft ex mundi fabrica •, ut inim Deus ,
qui natura invifibilis eft , etiam vifibilibus poflìt iciri,
opus fadtum eft ab eo , quod opificem yifibilicate' fu.t ma-
G nifeftaret, ut per certùm incertum poflet iciri : ac per hoc
quod ceteris impoifibile eft, ille elle Deus omnium crede-
retur , qui hoc opus fecit.
Detti enim illis manifeftavit, * hoc eft ,opus fecit, per 8
quod poffit agnofei per fidem.
ìnvifibilia enim ejus d creatura mundi per ea qua faSla *©■
fun t, intclletta confipiciuntur. Idem fenfus e ft , quem repe- .
tit ; ut abfolutius doceat quia cùm per fe potentia & ma- .
jeftas Dei creature óculis adfpici non poflìnt,1’ opere mun- h
di in te lieft a confpiciuntur. Hoc igitur genere reos facit
eos, qui fine lege vixerunt Se nature Se Moyfi ; confue-
tudine enim peccandi obruerunt legem nature, 1 oblitique »
j-^memoriam ejus : legem autem qux ad reformationem data,
fuerat, percipere noluerunt, ut duplici modo obnoxii fie-
rent damnationi.
Sempiterna quoque ejus virtus & divinitas » ita ut fìat
inexcufabiles. U t omnino excuiàri impietas non poifit, ad-
jecit etiam virtutem D e i, Se divinitatem iempiternam cog-
nitam elle ab hominibus, Se ftupore quodam hebetafl^: ad
honorandum Deum , quem Se elle, Se operari ad utilitatem
iuarn non ignorarent ; ea enim. qua: humanis ufibus evoluto
anno gignuntur, ipfum decreviffe nulli in dubium venit.
Alterna ergo virtus èjus Chriftqs e ft , per quem infti-
tuic, qux non erant, Se manent in eo. Cujus fi dudum per-:
£ iòna agnira non eft ; opera tamen manifefta funt : Divinitas
velo , quia in opere fibi decreto perdurare dementa
rerum.
V t fint inexcufabiles. Multis enim modis qui reus con-
vincitur excuiàri non poteft.
Quoniam cùm cognovijfent Deum '■> non ficut Deum magni- fir. zi.
fìcaverunt, aut gratias egerunt. Ufque adeo non ignora-
verunt, ut faterergur unum effe principium , à quo omnia
initium fortita f in t , cacleftia Se cefreftria Se inferna : Se
hunc unum eflè qui omnibus decreverit proprietates Se .
officia naturaliter ; & hxc feientes non egerunt gratias.
De anterioribus loquitur,ut prasfentes & futuros corrigat.
Sed evanuerunt in cogitationibus fuis. k Evanuerunt ; k
videntes enim mundum miro ornatu apcacum ab eo , quem
ejus opificem cognoverare, diflimulaverunt.
Et obfcuraturn eft infipiens cor eorum. Nebula erroris
texic cor illorum, quia cùm creatorem ex ii s , qua: fecit
pulcra, amplius honorificare debuerint, obtufi funr, relifto
ilio , hxc fola dicentes fibi fufficere ad culturam, qux vi-
dentur. _
Dicentes enim fe ejfe fapientes , fluiti faSli funt. Sapien- zz.
tes enim iè arbitrantur ; quia rationes phyficas invefti-
gaflè fe putant, fcrutantes curfus fiderum , Se qualicates
elementorum, dominum autem horum fpemences j ideo
g. Ita vet. edic. ac mfl’. nifi quod in illis habetur , agnofei fides -, in his, ttg-
nojci p‘ r filler» -, ac Rom. edit. fic locum. ptzfcrc : ManìfcjUuit fe Dem i'Uis-,
dim opti, fecit, per quod poffit agnofei. ìnvifibilia enim &c.
h. Gill, ac Rom. edic. cum- mfl' quibufdam opere, mfl. opera, mundan* fa-
briea : Amrrb. ¿c GUI. cum ccliquis cod. opere, olor.s mfl'. opera, mundi.
i. Sic edic. Amcrb. & Eraf. cum muliis mfl'. Gill. veto & Rom.'edit. ciim
oliU, obliterando memoria* 'eftjj.
k Mff nonnulli & Gill. in yar.is Icft Vere vanitatit efl hoc, ut cognoftcntei ve-
ritatem, cogitarmi aliud colendum, quod nefeiebant verum effe { ut diflimulantcs
ab eo, colerenf ¡dola. Et conteiìcbratnm eft 8cc.
fluiti
tor illorum? Solere tamen pudorem paffi,negleftfDeimi- % i t a c ¡niui0
fera uti excufatione , dicentes per iftos poffe ire ad Deum ,
fiere per comites pervenitur ad regem. Age , numquid
tam demens eft aliquis , aut falutis Tua: immemor , ut ho-
norificentiam regis vindieec corniti ; cùm de hac re fi qui
etiam traftare fuerint- inventi, jure ut rei damnentur ma-
jeftatis ì Et ifti fe non putant reos , qui honorem nominis
Dei deferunt creatura, & relifto Domino, confervos adorare
j quafi fit aliquid plus ,quod refèrvetur Deo. Nam Se
ideo ad regem per trihunos aut comites itur ; quia homo
inique eft rex, Se nefeit quibus debeat rempublicam credere.
Ad Deum autem ,quem utique nihil latet ( omnium
» 1 1 . fc>--------- > 1 " “ »»»uuiiiui UUIIb
ulque, ut contumelns affidare corpora Tua. Originis enim
illius nunc ufque funr homines , qui dicuntur corpora fua
dehoneftate invicem. Cùm cogitacio anima: fit in crimine ,
corpora dicuntur dehoncftari : quare, nifi quia macula corporis
indicium eft peccati anima: ? Cùm enim corpus con-
caminarur, nemo ambigit anima: eflè peccatum.
Qui commutavermt veritatem Dei in mendacium,& colnc~
runt » & fervierunt creatura potius quam Creatori, qui eft
benediElus in focula. Amen. Commutaverunt veritatem
Dei in mendacium, hoc e ft , nomen D e i , qui verus eft>
dederunt iis , qui non funt dii. Lapidibus enim, Se lignis,
vel ceteris metallis auferentes quod funt, £ dare illis quod
enim meritanovifj p ¿ i i e r e n d u ¿ , nönep^ B
eft , fed mente devota. Ubicumque enim talis loquutus
fuerit e i , refpondebit illi.
E t mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in fimilitu-
dinem imaginis corruptibilis hominis. Sic obcxcatum eft
cor illor-um, ut majeftatem invifibilis Dei j quem ex his
fadlis agnoyerant, a non hominibus , fèd quod pejus e f t ,
Se inexcufàbile crimen, in fimilitudinem hominum mu-
tarent ; ut forma corruptibilis hominis Deus ab his voce-
tur , hoc eft, fimulacrum hominis : ut quos vfvos hoc nomine
donare non audent, mortuorum imagines in gloriam
vocantur jam lapis aut lignum ,fed Deus: hoc eft fervire
pötius creaturx quam creatori. Non enim negant Deum,
fed ferviunt creatiire : quo non excufantur ,fed accufantur
magis ; quia cognbfcentes, non honorant Deum.
Qu i eft benediÜus in facula. Amen > hoc eft, verum.
Deüs vero a i t ; benediÜus in facula > quiapermanet Deus:
diis autem gentium ad tempus impietas dat honorem; ideo
non eft verum. In Deo autem manet veritas., Hane be-
nediftionem alioloco Filio Deiadfignat, inter cetera di-
cens : E t ex quibus Chriftus fecundum carnem , qui eft fuper
A n i è f f P S S l liebe,CUf!o * q ^ n ta ^ ftu ltitia ^ hos fe fmnia Deus benediÜus in facula. Amén. Aut uterque ad
fapientes appellare ad fuam damnationem, apud quos plus C C hriftUm pertinens, aut eadem dixit de Filio, qux & de
poteit imago, quam ventas ; Sc mortui potiores funt vivis ? Patre.
A vivó enim Deo recedentes, mortuis faveht , in quorum
numero funt, ficut feriptum eft in Sapientia Salomonis:
Mort all s fingit mor tu um rnanibus in i qui s.
Et volucrurn, & quadrupedum, & ' ferpeniium. c His
fubjeftis cumulavit ad peenam hebetudinis, ut ultra ftul-
titiam & vaniratem fint hujufmodi. Sic enim'Dei majefta-
tem & gloriam minüerunt, ut horum d qux minima &
parva fur.t_, fimilitudini Dei honorificentiam darenc j primi
enim Babilonii Deum vocaverunt figmentum Beli cujuf.
dam quondam hominis mortui, qui principatum in eos di-
Propterea tradidit illos Deus in paftlones ignominia. PIam
f emina eorum immutaverunt naturalem ufum in eum ufum »
qui eft contra naturam. Hxc irato Deo proprer idololatriam
humano generi provenillè teftatur, ut mulier mulierem turpi
defiderio ad ufiim appeteret. Quod quidam aliter inter-
jjretantur, non perfpicientes vim difti. Quid eff enim immutare
naturalem ufum in eum ufum, qui eft contra naturam,
h nifi fublato concertò ufii aliter utj, ut una atque eadem
pars corporis uniufcuj ufque inter fe invicem fexus
aliter fe’ad ufum prxbeat, quam conceffmreeft ? * Nam fi
d tü t egifli., Coli:crür.t'& fer/entern S»cphech, D i lk e f lS r s , corporis ; tju3:'„-p:,r,nl ,<r.m » .io iipnutaveoccidit
Daniel homo D e i, cujus fimilirudinem habent.
iEgyptii autem,colebantquadrupedem, quam dicebant A -
p in , in fimilitudinem vaccx ; quod malum e imitatus eft
Hierobóam, vaccas inftruensin Samaria, quibus facrifica-
rent Judxi -, & volucres , quia Coracina facra habebant
pagani.. Harum tamen omnium rerum quas memoravi, fi-
mulacrà coluerunt Aìgyptii, Se alia qux nunc dicere non
eftnecèflè. H x c ab his fa ¿la funt, qui fé fapientes xfti-
maverunt in mundo -, quia enim invifibilem Deum ag-
nofeentes , non honoraverunt ifta faciendo, nec in iis qux
vifibilia funt, fàpere potuerunt. Diffìcile enim i in majo-
ribus prudens , in minoribus non fàpit.
Propter quod tradidit illos Deus in defìderia cordis illorum,
in immunditìam, ut commieliis affi ci un t corpora fua in fernet
ipfis. Quoniam, inquit, ad injuriam creatoris Dei figmen-
ta Se fimilitudines rerum deificaverunt, traditi funt illu-
dendi ; Se traditi non ut illa agerent, qux nolebant ; fed ut
illa perficerent, qux defiderabanf. Et hic bonitas Dei eft }
cùm enim dignum fuillèt fubjici illos, ut facerent qux nolebant
, Se cruciarentur j quia licet bonum, f i contea vo-
luntatem fiat, amarum & malum eft- Ifti autem averten-
tes iè a D e o , traditi flint diabolo. Tradere autem eft per-
mittere, non incitare aut immittere; ut ea qux in deliderunt
ufum naturx, cum non habeant hujufmodi ufum datum
a natura 1 Superius jam dixerat traditos in immundi-
tiam, non tamen qualitatem operis immunditix ipfius often-
derat, pro quo nunc declarer:
Similiter autem & mafculi, reliÜo naturali ttfii femina,
exarferunt in dcfideriis Jiiis in invicem, mafculi in m'afeulos
turpitudinem operantes. Nunc manifeftavit quomodo, quod
fuperius de mulieribus dixit, intelligi debeat. Quando autem
£ah\eciv.Similiter& mafiuli,Aicens,k exarferunt in defi-
rium f u i ; oftendit aperte peccatum mulierum. Denique
non dixit de viris quod immutaverunt naturalem ufum in
E invicem ; quia hujufmodi ufus huic parti concefius non
eft :fed de feminis.Et quid mirum, cum hodieque tales mu-
lieres reperiantur; ut ficut illnd a viris , itaque & hoc a
mulieribus fit inventum ? Denique mulieres inter fe accu-
fant, & viri fimiliter ; manifeftum eft ergo ut qui jam ve-.
ritatem Dei immutaverunt in mendacium , immutarent Se
naturalem ufum in eum ufum, per quem dehoneftarentur,
rei fa¿^i mortis fecundx. Quoniam vero aliam legem dare
i p^ ot: ft Sat; ..s_, nihil emm habet,, conce ila & licita in
alium ordinem veriat j ufdum aliter fi une, quam con cella
funt, fint peccatum.5
.. ' • ,v . , -1_------ l£ r compenfationem mercedisquam oportuit, erroris fai in
tus concretante adjm. a^diabolo expiera,c in opere : ncc f f i m n if f i t m i p i a i , , . Hanc dicit compcfationem effe" conenim
pollent hujufmodi bonum cogita tum habere. rpmn l'ii'V ÌH - l ï r n m ìn i j ìn a - . .0- :_: i
Traditi ergo, funt in immunditìam , ut contumeliis afficiànt
corpora fua in fernet ipfis. Cùm preterita recolat, etiam
temtiDei, id eft, turpitiidinem Se contaminationem ; hxc
eft enim prima caufa hujus peccati. Quid enim pejus, quid
deterius m hoc peccato ? Quantum, ènim idololatria.perima.
Rom. edit.ac pauci mil', non in hon.
c mfl'. aliquot, ut forma corruptibilis ,
lii efferunt, ut forma corrupt» filii /„
b. Vet. edit, ac propemodum omni
las mortui p^ojfunt, quam vivi-, & r
s. Infra vero ubi cadem cum aliis edit,
uni/¿¡mfl'. nonnulli omittunt liominis.
! mfl". Stpat
edit.
ùpot
ic mfl. nifi quod in quibufdam 01
edit, lie immutavit: His cumulaj eorum bcbctudincm
d. Rom. edit, qua inimica &■ prava funt : vct. v
nifi quod Eraf. 8c Gill, in mate. 8c mf. Corb. in i
e. Corb. cod. imitatus,Hicroboam vaccas; inftitiiit
ceteri ac edit, nobifcum faciunt, nifi quod in mfl. n
aut inftituit pro inftituens. Infra vero pro Coracina aut corona
cod. habent latina voce corvina facra.
r in Dan, & Bethel :
paucis legitur infirutm
coronici facra, quioam
f. Ita vet. edit, ac mfl. longe plurimi.: at alii nonnulli effe
bus imprudens > in minoribus fapit : Rom. edit, fola ■ in minor
meijoribus non fapit, inepto fenfu. ‘
g.'Qux fubfequuntur, cod, Corb. Remig. Golb. 8c Gill.'iu vai
bene : Dunt illis quod non funt, ut Dei vcrit
as fit mendacium,qua
; quando feUumpulfat Deum, qui vertís
«tur falfi & veri, fimili modo verus De
re verune in falfum. Sic fervierunt ere.
nezant, quidam invocane Dami, fefi fci
his ìmpofiierun
profiat , quia i
« faifas. Hoc eft ì,
ra. Ida
h. Ita
colere,Dei
co adpcen, ■ . . . . gnofcentesBcc.
t. acplures mil. à quibus Rom. edicT hoc tantum recedit q
mmutavit, nifi naturali conceffoque ufi, aliter un ; totumi
.«Ili hoc modo concrahunt, nifi fublato concejfo h/m alite
l i . N<o» fi alia eft pars corporei, quam immutavit. Infra 1
cùm habeat bujufn.odi , repofuimus è cunilis mfl'. cùm
k. l’auci mfl'. rcliSlo ,
:odcx > hoc peccalo , quod diabolo decipient