E x Ambrofianarum numero 484
-peniuis tfiftitiam habeiìtes , cum orimi gaudio abftulerunt A nibus abditis inveniflcm deicripta ynon fum paflus infruceorpus
ejus§ Se pofuerunt illud in predio iuo non longe tuofa filentio tegi. Ad honorem igitdr taritäi martyris ficut
ab urbe, vià qux dicitur Numentana. Ubi cura omnis tur- getta ejus agnovi, confcripfi -, & ad sdificationem veftram,
ba chrifldanorum concurreret, infidias à paganis perpeffi ó virgines Chrifti, teXtum paffionis ejus credidi deftinanfimt
: Se videntes populum infidelium fupervenientem arma- düm, f obfecrans virtutem Spiritus fanéfci, ùt labor nofter
tum, omnes fumerai« ;-aliquanii~vero lapidum iótibus lxfx ad veftram imirationemfruéfcum in conipe&u Dèi valeat
evaferunt. ° invenire, -cui honor & -gloria in fxcula, amen.
15.a Dam' örät irifèt tanta agrhina colla&ahea éjusvirgo r ti T c T n T a
’ fimériffima'Emerentiana, conftans ftabat immobilis , & his x* 1 1 o A U L A 1 1 .
▼erbis exprobrabat eis dicens: Superflui , miferi, caduci-, ^ beneficia Dei tegenda non ßnt, vifiontm narrai, qua (ibi
atque atrociffimi, Deum 'omnipotentem colentes occiditts, quadragefimam Gcrvafius ac Protafius fimel & iterum,
& pio defenfione lapidum hommeV l|mo«nteS ,ugukt.S. ^ ^ ^ g ß
H x c Sc his fimil.aslum niebis ftrenubus dicerei, lap.da- B txhumMs i . ^ A a co n llrm Um r , i L , -
«a «ft «b e.s-, ■&:'orans juxca Apukium beaciffiu« Agn* ^ ¡ g g H K m c p i f i J , iavema e f if tu Sm m
vrigmis^mlfic fpimurnrNon^ubiuinuftquod mfuofan- c, r p t r a ,m ctmcrßJ J , f a , cm M ¡L in r am «
game fit baptìzata , qu* prò defenfione juitiriic > dum con- ^ a c F ai,ri.
Èreretur Dommum jwottem conltantcr excepit. Eademde- nm „ ium , ,iam .¡„r„iÌur.
; nique horà fit terrx motus vehemeniuiutìus :& cum nimia J J
eflèt cxliferenitas, tantx corufcationes, tantaque fulgura Am b ro f iu s fervu s G h r if t i f ra t lib t is p e r Omnem
! & tonitrua'exftiterunt, ut pars maxima infani populi ex- J ta liam in D om in o a s te rn a if l fa llite li!,
f fpiraret.'-Undefadum eft ut nùllus penicus ex eoadvenien-
• tibus ad fepulcra fan ¿tornai aliquas tnoleftias excitaret. i . T N diviriis voluminibüs reùs'fubfcrib'itur, qui honftu-
Venientes autem parcntes beatx Agnx virginis cum facer- J. duerit dare gratis, quod ipiè gratis accepit j quidquid
! dotibus noéte, abftuleruflt corpus b Emerencianx , & ièpe- enim Ecclefix Domini profuturiim erac, iubtraxifle argiiilierunt
illud in confinio agelli beatiffimx virginis Agnx. C tuf , cùm noluerit tradere omnibus, quod ipiè non celan-
16. Igitur dum parcntes fanifcx Agnx affiduis pernoóta- dum acceperit. Unde Pikltiiographus Vàtes canit : Jußitiam
• tionibus vigilarent ad fepulcrum ejus, vident in medio noe- tuam non abfcondi in còrde meo : vcrit'dtetniuam & f aiutare
' tis lìlentio exercitum virginum > qux omnes auro intextis twim dixi. Non celavi mifericordiam tuam in concilio mulcicladis
indura: cum ingenti lumine prxteribant : inter quas torum. Et pro hoc opere quali vicilfltudinem à Deo poftuetiàm
vident beariflimam A'gnem limiliter fulgentem-, & lans adjecit : Tu autem Domine, ne elonges mifericordiam
ad dexteram ejus- Agnàm ftantem. H x c dum viderent pa- tuam a me. Quafi diteret Deò : Sicut ego feci alios miferi-
: rentes ejus, & qui fimul erant, quali ftupore mentis detenti cordiam invenire, ita & ipiè non patiaris lònge fieri milèfunt.
Sed beata Agnes tögäc -fanÄas -virgines parumper ricordias tuas à me. Aperiamus ergo cur iftà prxmifimus ,
gradum figere, & ttans parentibus-fuis dixit : Videte ne & veftros animos qui pie de Domino fentitis , 8c ereditisi
me mortuam lugeatis, fed congaudete mihi & congratula- de inventione lànétorum corporum ad lxtitiam invitemus.
mini ; quia cum his virginibns lucidas fedes accepi, & illi i. In diebus itaque tranfaélx nuper quadragelìmx, cititi
fum junéfca in c x lis , quem'ih'terris polita «-tota devotionej) Dominus donaffèt mihi,Ut jejunantiùm Z Se óraritium me fadilexi.
Et his di ¿tispertranfut. ceret elfe participem > in öratiojie politimi'ita me fòmnus
i7 .:Hxc vilìo pùbiice ab omnibus-,'qui viderarit, divul- opprellit, ùt nec vigilans aperte, nec dormierts integre,
: gata eft. Unde; fa ¿tutti -eft ut poli, aliquantes annos ad viderem apertisoculis meeum dùos juvenes ephebos vefti-
Conftantiam Augufti'fìliam hoc fa ¿tum ab his qui viderant, bus candidiflimis, id e ft, colob ià& pallio indutòs, caligit-
; narraretur. Erat enim ipfa'Cönftantia virgo prudentiffima, lis calcèatòs , manibus exterilis orarftes. Nullam quiden»
fed ita obfellà vulneribus, ut à-capite ufque ad pedes nulla gràvedinem patiens, loqui cüm eis non poteram lèd quia,
membrorum pars libera remaneret.Aecópta autem fpe recü- ut dixi, pars in me lòmni incumbebat, qux me ad eorum
perandx làlutis,'Venit ad fepulcrum martyris no£fce ; & licet interrogationem verbum proferre nön lìneret. Pleile autem
pagànaytamen crèdula animi intentione preces fideliter fùn- cvigilanti vifio eorum ab oculis meis elapfa eft.
debat. Quod eùmfacetèt repente lòmni fuavitate corripi- -3. Fa^um eft pròinde ut rogarem Dòmini mifericordiam,
tur, & videe pervvifiim beatiffimam ignem talia fibi mo- ut fi ludificatio.dxmonum ellèt , abfcederet : fi vero eilet
nita prxferentem : Corlftanter age-, Conftantia , & crede £ veritas , plenius apparerei. Ad impetrandoli! vero qux pofdominum
Jefum-Chriftum filium Dei effe falvatorem tuum, cebamà -Domino aùgmentavi jejuniiim : fimilique modo,
per^quem modo^conlequeris omniu(n vulnerum,qux in cor- caneiite gallo , orantes mecum iidem juvenes apparueppore
tuo pàteris, fanitatem. Ad'hanc vocem Conftantia rune.
evigilat iana, & ’ fic fana,-ut nec fignum in fuis membris 4. In tertia vero no£té , de fe co jejùniis corpore, non
- alicujus vulneris remaneret. Reverfa igitur ad palatium la- dormienti, lèd ftupenti , cum quadam mihi tertia apparuetiilfima
,-facit gaudium Òc patri‘fu oA u gu fto , & fratribus ire perlòna, qux lìmilis erat beato Paulo apoftolo, cujus
fuis imperatoribus. Coronacur-civitas tota , d'fit lxtitia me vultum piótura docuetat, in tantum ut ipiè mecum,
-militibus & primatibus fuis , atque univerfis audientibus illis tacentibus, loquerctur dicens : Ifti funt qui monita mea
h x c , infidelitas-,gentium confundebatur ,&fides Domini- fequuti, prxdia & divitias refpuentes, fequuti funt dorai-
• ca lxtabatür. _ n i noftri Jefu Chrifti veftigia , nihil terrenum , nihilque
-18. Interea pàtrem & fratres Àuguftos rogar , ut bafili- carnale concupifcentes , in media hac Mediolanenfi urbe
'cam beatx Agnx conftruerent, e & fibi illic manfionem per decem annos in Dei fervitio perdurantes , ad hoc per-
'collocari prxcepit. Cucurrit autem fiate opinio ad om- p tingere meruerunt, Ut Chrifti martyres efficerentur. Quones,
& quotquot credentes ad ejus lèpulcrum advenilTent-, :rum corpora in eodem loco invenies , in quo ftas & oras.
làlvabantur, quacumque infirmitate decenti éflènt. Quod Duodecim pedum altitudine terra coopertam arcam invefacere
Chriftum nullus dubitar ufque!in hodiernum diem. nies, quam arcam füperius exaltabis, & in nomine eorum
•Perlèveravit autem ipfa-Conftantia Augufti Alia in virgini'- Ecclefiam fabricabis. Cumque ab eo eorum nomina tequitate
,.per -quam multx virgines & medioc-res , Se nòbiles -, rerem, -dixit mihi:: Ad caput eorum libellüm fcriptum in-
8c illuftres facra velamina fufeeperunt. Et quia fides mor- venies, in quo Se ortus eorum, Se finis fcriptus eft.
tis damila non patitur, ufque in nodiernnm diem multx vir- j . Convocans itaque omnes per circuitum fratres & epif.
gines Romx Agnem beatiffimam quali inxorpöte manen- copos urbium vkinarum, referens univerlà qux videram,
xem adfpiciunc, &ejus exemplum agentes viriliter-, & inw quxque audieram, ipfis èoram polìtis , primus ego terrx
•tegre perfeverant, credentes fine dubio quod perfeverantes follbr acceffi> ceceri vero epifeopi prolèquuti, fodientes
;perpetux viftorix palmam adquirant. pervenimus ad arcam, quam iàn&us promilèrat Paulus :
15). Hxc ego Ambrofius lèrvus Chrifti,dum in volumi- -quam aperienres , invenimus quafi in ipfa hora pofitos
a- ^ta «°d«Noall. omnes autem edit. Emerentitna autem, ¡¡u* fuerat coL i l e. H i t . f i b i illic maufolcum collo tari. Confule A£la Liberi, in Concilili
l.iftaaea rjm, vergo janHiffima > licet -cateihumem-,- confi ani cr.Jlahal¡ntrcpda I I Phil.
<?' „ - u r . . 11 f. Ea-demedic. obfecran, caritatem Sfintvs fanSi, ut labor nofltt in vejlr*
b. £dlt. fnr.a.t Emerentia, , imiuiitne in confali* Domini v a i" , invenir, , amen ! COdeX V« i
c. E*dcm edit tota animi tntenliont Jilexi. J l Npall. ut nos in texcu.
d. Ita codex Noall.edii. vero, militane ¡bus atcjHt faVl/jf. P* quo loco I I g, Pccft in ROJa# «die. 0- oraniium,
J-idcus notas Cafauboni in Lampridium pag. 174, i l
AI«s L 111,
Ibidem 11.
4 E p ifto lx iègregatæ.
lan fto s , miro odore flagrantes. Ad eorum caput libellum fi
invenimus ; in quo. eranc hxc per ordinem uniyerfa con-
icripta.
' 6. Ego fervus Chrifti Philippus intra domum meafm.
fan&orum corpora, qux cum mio meo rapui , fepelivi.
Quorum mater Valeria Se pater Vitalis fune dtéti : quos
-uno ortu geminos genuere, & unum Protafium ì alterum
Cervafium vocaverunt. a
7 . Quorum pater Vitalis miles confularis", cùm fuiflèt
-cum Paulino judice luo Ravennam ingrellus , Se ccepillèt
Paulinus chriftianos ad làcrificandum requireré, oblatus
eft ei quidam chriftianus nomine Urficinus, arte thedicus,
riatione Ligur. Tune juffiteum Paulinus in confpedu fuo d
torqueri , dicens : Sacrifica , Urficine, diis immortalibus.
Ule autem refpondens, dixit ad eum : Non facrificabo lùr-
dis Se miitis, fed facrificabo domino meo Jefu Chrifto. Et
aim vidiffet, quod eum mutare non pellet à conftantia
fù a , poft nimia tormehta , juffit eum capitalem fubire fen-
tentiam. Locus aucem ille , ubi decollabantur chriftiani,
hoc habebat vocabulum, ut diceretur, ad Palmam. Arbor
enim antiqua Palmx illic erat.
8 .igitur cum, utdiximus, poft nimia tormenta decol-
landus veniflèt fandtus Urficinus ad Palmam,expavit:&dum
vellet male evadere, exclamavit S. Vitalis dicens N o li,
noli, Urficine medice , qui àlios curare confuevifti, tè ipfum^
xternx mortis jaculo vulnerare; & qui per paffiones nimias
venifti ad palmam , coronam noli pendere à Domino prx-
paratam.Audiens hxc fandtus Urficinus,genu pofuit,& fpi-
culatorem, ut ferk e t, hortatus ; agens.pcenicentiam quod
expavilfet. Qnem fpiculator feriens, Chrifti martyrem fecit.
Statimque fanótus Vitalis corpus martyris rapiens, intra
-Ravennenfium urbem fepelivit cum omni honeftate martyri
debita, & ad judicem ultra Canftus Vitalis venire contemfit.
Quem Paulinus confularis ideo maxime teneri manda vie;
non tantum quia contemfit ad eum redire, verum quantum
’ob hoc quod chriftianus eflèt dete&us.
•9. Tunc minift|i; ejus rapientes eum in, confpeftu eius1
•adduxerunt. Et vidéns eum Paulinus , ait ad eum : Quomo-
do maleficiis deceptus es , Vitalis , ut non facrifices diis?
Cui ille refpondit:Non facrifico furdis & rautis, fed facri-
.fico Deo meo, qui fecit cxlum & terram , mare & omnia
qux in eis funt, & Jefu Chrifto filio ejus , qui cum eo Se
Spirita là 11 ¿to vivit & regnar. Tune Paulinus juffit eum
levari in equuleo,ut per tormenta, ejus confenfum ad facri-
ficandum compelleret.Sed fan¿tus Vitalis ftuduit,ut Deo red-
Jeret jemmam pretiofam, quam rapere diabolus ftudebac.
Et telpondens, ait ei : Infinita tibi dominatur ftulticia aut
putas memet ipfum polfe decipere , qui alios à periculo
mortis, vel deceptionis liberare ftudui?,
10. Tune Paulinus confularis dixit ad Officiarium -.Ducile
eum ad Palmam, Se nolite decollare, fi facrificare con-
temferit: fed facitc foveam in terra, tamdiu quo ufque per. 1
veriiatis ad aquam , Se ibi eum. fupìnum deponite , & terra
atque lapidibus obrurum , ibi dimittite. Quod cùm fuilfet
implerum, Deus fibi fan¿tum Vitalem ita martyrem con-
fecravit, ut facerdos Apollinis qui hoc confilium Paulinó
judici dederat, diabolo répletus , per fèptem dies energu-
minus clamaret ib i, ubi obrutus eft fan¿tus Vitalis, dicens -
Incendisme, martyr; crucias me, f i^ e . Poft feprem verò
dies prxcipitatus à diabolo in flumine , expiravit. San¿tus-
autem Vitalis gloriofus martyr Chrifti , juxta civitatem
Ravennenfium prxftat orationibus vel interceffiombus fuis
beneficia omnibus credentibus Jefum Chriftum ufque in :
hodiernum diem.
11. Valeria autem conjux ejüs, dum vellet corpus fan¿ti
Vitalis auferre, a chnftianis prohibita eft , & in vifioni.
bus lxpe admonita , ne fan¿tum corpus à malo homine
bene pohtum violaret. Sed illa in intentione perdurante
evidentius ei appaniit fanftns Vitalis , dicens ad eam’:
Noli mihi moietta effe, mulier ; quia nunquam mihi tam
glonofum poteris parare fepulcrum, quale mihi Dominus
Jefus Chnftus fieri juffit.
ix. Ipfa autem dum reverteretur ad urbem Mediolaneti-
Iium, ineurnt homines idololatras Silvano facrificantes in
itinere ; quam cùm vidiilent, deponentes eam de vehicut
; Ä T ’ ‘T qUt aKim$ -no Ger™fi>‘s fatre,Ja,ito r,tale rnartyre , &■ maire fa,,a.t memoria FalenaP droctfa,f,i„uasi.j > h. o„ct erlii ,
atte patrimonio r„cceflìffcnt, domnm .
ponUno,, qui maftyciu'm SS. Vitalis ac Valeri* huic
l o , horabancur fecum epulari. CÌlmqòe iììa refiftens, Sicè-
ret : Chriftiana fum , non licet mihi de Silvani veftri ià-
enficus manducare , ftatim illi h i c audientes , canta eam
carde maétaverunc, ut virc eam feminecem fui homines à‘d
Mediolanenfium urbem petducerenc, ita Ut intra ttidiium
migràret ad Chriftum.
13. Et pofteaquam pater eorum beatus Vitalis màrtyrio
eft coìonatùs, atque beatiffima mater Valeria migràVit ad
Chriftum , ab inteftato jure Gervafius Se Protafius da-
rentibus fucceffiilènt ; domum propriam in qua nati fue-
rant, Se res univerfas parehtüm, Se cafellulas venumdahtes,
dederunt omne pretium pauperibus, Se familiolam fuam in-
genuam fecerunt : ipfique fe in uno ccenaculo concluièrunc,
& per decem annos le¿tioni Se orationi vacantes, hoc ordine
in anno convcrfionis íu x undécimo ad palmam martyrii
b pervenerunt.
14. Superveniente comite A ftafio, qui pfoficifcebatur àd
bellum, quod à Marcomanis fuerat excitatum , «■ occur're-
runt ei témplórum cultores cum facerdòtibùs fuis , ditén-
tes : Si vis lxtus ad Auguftos noftros revertí Se viÀof
Gervafium Se Protafium diis noftris facrificare compelle*;
vehementer enim dii noftri de eorum contemtu commoti;
refponfum nobis dare contemnunt.
15. Audiens hxc Aftafius comes juffit eos teneri, &■ ad Ce ’
adduci. Quibus dixit : Hortor vos ut deorum noftrorum injurias
temperantes , ad immolandum eis devoti ftudeatis
infiftere ; utexpeditio mga gnaviter celebretur. Beatus Gervafius
dixit : Vi¿toriam de exio debes ab omnipotente Deo
requirere, non de fimulacris immùndis Se vanis, qux ocù-
los habent fine lumine,aures fineauditu, nares fine, òdoratu -
os fine ièrmone , manus fine ta& u , pedes fine greffu, &
ventrem abique intcriòribus probantur habere, & fine fiata
elle noícuntur. Indignaras comes Aftafius juffit eum tamdiu
plumbatis tundi, quamdiu exhalarec ipiritum.
16. Quo amoco, juffit fibi adftare Protafium, cui dixit :
) Mifer, vel tu vivere ftude, & noli fausdvetrof fieri, ficut &
frater tüus. Cui Protafius refpondens , ait: Quis éft miièr
ego qui non timeo, an tu qui me timere probaris ? Comes
dixit : Ego t e , quomodo timeo ? Protafius refpondit : In eo
qùod te times Ixdi, fi non facrificavero ; fi enim non ti-
meres te lxdi à m e, me ad facrificium ilon compelleres. Ego
autem te non timens contemno róinas tuas, Se omnia idola
tua, quafi ftercora computans, Deum folum qui regnat in
c x l is , adoro.
17. Audiens hxc Aftafius, juffit eum fuftibus cxdi. Poftéa
vetó ere¿to dixit : Miièr, ut quid tam iuperbus Se tam re-
.bellis exiftis ? vis perire, ficut tuum probafti perire germa-
num ? Protafius dixit : Non tibi irafeor, nec ego , nec ipfa
juftitia ; quoniam exeos tui cordis oculos adeendo : incre-
dulitas enim, qux in rais fenfibus regnat -, non te permictic
videre quod Dei eft. Nam & dominusmeus Jefus C h n ftus ,
b crucifigentes Ìè non maledixit : ièd potius ut eis indulgere-
tur, oravit, addens & h o c, quia nefeirene quid facerenr.
Unde & ego t u i , mifereor • quia nefcis quid facias. Age
ergo quod ccepifti, ut mihi poffit cum meo fratte Gervafio
hodie benignitas Salvatoris noftri occurrere.
18. Tune comes Aftafius juffit eum capite cxdi. Quod
cùm faétum eflèt, ego Philippus abftuli cum film meo fur-
tim no¿te ían¿borum iftorum corpora , & in domo mea,
Deo iòlo tefte, in ifta arca iàxea ièpelivi, credens me orationibus
eorum conièqui mifericordiam domini noftri Jeiu
Chrifti, qui cum Patre Se Spiritu fan¿to vivit & regnat in
F fxcula fxculorum, amen.
I b. Rom-, edir. idola rcfpuentis, ftib Aftafio comité in Medioianenj! eiviiate dlô
, \alendarnm j uni tram féliciter pervenerunt. Nam te tempore fupervtnicnte 4cc.
c,. Endem tdit, oecnrrcrnntei cnirorti idohrnm.