fi De Fide orthodoxa 3 $ i
, H i H quidam labe contaminaos, con- A cognoicas.rquombäo diete i n - B R I B jB B M M B a B
-cagione vidi ■ ■ adhærentis •infìcic. invenid, auafi aliud ne oucoumorquam quod dicit : Ego
de
D Enique & nunc póffint ópuotjnot fleuri Sc'cecera'verbo
tenus-nominare ,• fi haberent quomodo illud ad
• aliatn intellieentiamicævofènfu perverterent : fèd'cùm v idèrent
fe in hoc verbo-concludi , nullàm omnino menrio-
■ nem hujus'fìeri voluerunt ; ne aut profitendo hoc crederent,
• aut ccedentes profeifi viderentur : (ubtili ingenio excufan-
' tes , quod aut fcriptum non effet, aut Deum in fubftantia
• dici non oportere ,-necorporeus crederetur.
'Deus etenim, inquiunt, efficit ut fit fubftantia , nomta-
•<men ut ipfe Deus in fubftantia deputetur ; quippe, aiunt,
■cùm omnis fiibftantia contraria recipiat. Deus vero qui
. nihil diverfum admittere poteft , fubftantia dici- non debet.
Ignofcerem tibi fi hoc fimpliciter diceres > ’fi rationem
i-rei velles-fcire, fi rudis ad hanc qu® ftionem accederes-, fi
.non ipfe elles , qui femper -vel de alia ■ iubftanria, vel de
nullis exftantibus Dei Filium adferebas.: at cùm idem ipfe
.fis , qui hinc fæpe conviótus, C®peconfeffiis , fæpe negarti,
. iæpius aliter immutando damnatus es : qui edam a nunc
vi,ambitiooe & potentia exagitans,turbas omnia j quomo-
■ do putas me ignofeere-tibi polle frequentius eadem retrac.
Xxod. 3. , .
■Ibidem.
inveniri,quali fit ó^tcouaiorquam dicit:Beo Patre exivi *, & : Ego & Pater unum fumus : Vel quod
/prophets ex aperto fubftantiam Dei indmabant ?
H®c eft autem nominis ratio , ut in-Patre & Filio unita-
tem fubftantiae credas, licet rem ipfam, qu® eft inenarra-
■bilis , definire non poffis -, ut five lumen de lumine dicas,
live verbum de verbo , live fpiritum de fpiritu ,five 3omi-
num de domino -, quodeumque de eo dixeris , unius tarnen
eilends Patrem & Filium credas : & de eo ipfo quod Pater
e f t , Filium intelligas. Nam-fi aliquam comparadonem de
rebus his qu® videntur > in eo facias j ipfa diffimilitudine
B rerum non rationem oftendes, fed altercadonem dilputatio-
num induces,« ut cujus voce deferiptum eft : Cui me coniar
abitisi Ac proinde Deus cui adfimilari nihil poteft ,
fufficiat credi, quod ipfe fentitur, quem ipfe credi fe voluit,
non indicad.
Denique fi He hoc iplò quod mecum profiteris, ad ali-
quam fimilitudinem -vclis in Deo conferre , nefeio an quod
comparaveris , poffis expreffius definire :ut putacum dicis
lumen ex lumine., fi ad explanandum illud fcrupulolà nar-
ratione cogaris, qusro quomodo lumen ex lumine credas i
Utrum quali lucernam ex lucerna, vel quali folem ex fole;
-santi ? Sed ne videatur hæc perverfitas præjudicata magis ut a«u«t- HduaSs HlucerBnas », Saut Hduos Bfolegs, qmuali rduaos deos fu—b
quàm examinara damnari, breviter tibi de hac oppofitione C hoc exemplo mducas^ Aut ¥ “ dorem tominrajjufdem
lucerna:, vel claritatem íblis de eodem fole -fulgentem , Ul
men de lumine confignes, ut in matricem luminis Patris
.■eípondeai—
Prohibes itaque in Deo fubftantiam nominati , quali
.-omne quod •fubftantia di citar , res ipía unius generis ha-
■omne quod lubltantia dacttur , res ipia unius generis na- figuram adfimiles , Filium vero in fplendoreni claritatis
beatur. An ignoras alicer cæleftia, aliter terrena conftare ; oftendas ; quod de eo Propheca dixent :Apud te eftfons vita,
fed & inipfis cæleftibus rebus atque mundanis magnam & inlumine tuo vtdebimus lamen \ vel Salomon, cum dicit :
•differentiam intereffi 5 Aliter enim Angeli', aliter fingul®
-Virtutes conftitutionum fuarum fubftantias acceperunt, fi-
cuti Apoftolus a i t : A lia claritas folis , alia clar uns ln na,
■ alta claritas ßellarum. Sic & in hoc mundo, ut diverla gene-
j a rerum ,ita& diverfacorpora animantium, & omnibus
fui cujufque generis fubftantia, ficut Apoftolus dicit: Non
.omnis coro eadem caro.
Si ergo ea qu® a Deo fa«fta func, diverlas qualitates
fubftantiarum -fuarum habent; tu putas in Deo talem eile
fubftantiam, qualem habet aliquid horum quod faiftum eft
-ut poffit contraria recipere-? Abfic. Qu® eft enim fubftantia
Dei.’ Ipfum quod Deus eft,fimplex, fingulare, purum,
•nulla concretione permixeum , limpidum , bonum, perfec-
tum , beatum , integrum, fandlum -totum. An tu putas inane
aliquid elfe & vaeuum, quod eft Deus ? Hoc enim dici
.blafphemia eft., urinane putetur,per quem cundta conftite-
runt, qui omnia verbo edidit , ratione compofuit, virtute
perfecit, cujus nutu &-imperio univerfa reguntur, cundla
;deferviunt.
Et bene de Deo legis fe r ip tum Ego fum, qui fum; Sc:
■Qui eft, mißt me. Et iple falvator Dominus: Hac eft, in-
q u it, vita aterna , ut eognofeant te folum verum De um. &
quem mififti Jeßum-Chriftum. Eft ergo b in fubftantia elfentiä
fuä Deu s, cujus cognitio vita ®terna eft, qui & tantus eft,
quancus dici non poceft. -Qui tune digne ®ftimacur , cüm
in®rtimabilis dicitur, utique velis ac nolis.
•:Ergo ipfum quod e ft , hoc eft fubftantia ejus rei , qu®
elTe defenditur •, quod tarnen jam dictum e f t , quantum &
quäle f i t , nec mente concipi, nec fenfu ®ftimari, nec ani-
mo definiri poteft ; dummodo conftet eile,quod eile credi-
Candor eft lucis aterna, & Jpeculum fine macula Bei majefta-
tis , ö" imago bonitatis illius -, vel Apoftolus hic pr®dicave-
ric Salvatorem noftrum imaginem elle invifibilis D e i , eo
quod imago d folis lux fua f i t , qu® de eodem iole procedit.
Sed quanta ad h®c refponderi poflunt, qu® lites gene-
rant, quod Apoftolus prohibet, longum eft dicere : quippe
D cum conftet lumen illud quod Deus eft , ®ftimari, com-
prehendi & definiri non polle : nec vere aliquid ex his, qu®
in hoc mundo funt, majeftati divin® comparaci 3 quia nihil
de omnibus iftis,qu® videntur aut dicuntur, fecundùm
id quod Deus eft , condigna fimilitudine ®ftimari poteft ,
quippe cùm ipfis intelledtibus & fenfibus major fit.
- Ideo pr®monuic ut -divinitatem fubftanti® crederes , 5c
verum Filium de vero Pacre cognofceres : de qualitate au tem
rei requirere non deberes ; quia quale aut quantum fit,
feire non poffis. Hoc enim prophet®, hoc apoftoli pr®-
-dicarunc.
^ V"X-Enique pro captu, pro viribus, pro fide noftra intuea-
U mur Deus quid f i t , Sc videamus an ei aliquid poffit
comparari. Certe hic e l i , de quo & cùm dicitur , non poteft
dici : cum ®ftimatur , non poteft ®ftimari ; cùm compararne,
non poteft comparari : cùm definitur, ipfa lua de-
finitione crefcit. Qui c®lum manu fua operit, pugno om-
nem ambitum mundi claudit. Quem totum omnia nefeiunt,
& metuendo feiunt. Cujus nomini 6c virtuti Famulatur hic
orbis , Sc ipfa elementorum libi fuccedentium momentanea
viciffitudo teftatur. Vide ergo fi poteft aliquid elle , cui
poffit Pater comparari Sc Filius -, quia talis eft Filius, qua.
lis & Pater ; non enim ipfe fe unum cum Patre diceret >
-tur.; ut de eo ipio quod Deus e f t , inde fit'Filius, ut verus p nifi talem l e , qualis eft Pater, Iciret.
Hthm. M-io.
Ibid. 10. 50.
I- id. if. 28.
fit Filius., Sc verus fit Pater in -Filio , Sc Filius in Patre.
Hoc erit Ipurec.os, id eft, unius fubftanti® cum Patre, -ficut
ipfe Dominus ait-: Ego in Patre, & Pater in me \ Sc : Ego
.& Pater unum fumus 4 £c : Ego de Patre e x iv i; Sc : Qui me
videt, videt & Patrem.
Non immerito, quia Filius Dei de Deo Patre natus eft 0
Sc ideo de unirate fubftanti®, & de majeftare deitatis unum
funt, ficuti Sc Hieremias prophetavit: Qms ftabit in fub~
ftantia Domini, & videbit Verbum Domini i Et iterum : Si
ftetiftent in. fubftantia mea, & f i audiffent verba mea , aver-
Ratio quædam eft ., qu® aqud Gr®cos \óy>e nuncupatur,'
qu® inter Patrem 5c Filium perfonas vel vocabula diftin-
guit ; quia Sc ipfe -Filius ratio dicitur. Qu® tarnen ratio
multis nominibus appellatur : modo verbum, modo virtus,
modo lâpicntia , modo dextera , modo brachium , modo
margarita , modo thefaurus, modo retia , modo aratrum ,
modo .fons , modo petra , modo lapis angularis, modo
agnus -, modo homo , modo vitulus , modo aquila , modo
le o , modo via ,.modo veritas , modo vita. Et ita cùm fit
Deus omnia in omnibus , ut per h®c vocabula divinarum
ijfem eos ab ftudiis eorumpejfimis. Et apud Salomon :Subftan- difpofitionum myfteria cognolcantur, non ut ipfa majeftas
tía mea , dulcedo mea eft. .Filii -Dei proprie definita monftretur.
C Um ergo hanc unitatem fubftanti® in Patre & Filio Quid eft enim Filius de eo quod Pater eft} Alius idem,
non folum,propherica, fed & Evangelica au&oritate Nam c & ob hoc Verbum nuncupatur, quia ex proprio
a- Ambe. edic. cum mf. Teli, nunc in ambinone exa\
.et. ceni, n i , ambinone , fed fola edic. Vig. addic, &■
b.Tta omnes edit. 8c cod. Late, at Vigil- edit. (efec _ , .
u¡bus Teli..cod. fubfticuit, fententiS fuà. Vetum reccpta le&ionon eft
tnda -, idem ea lignificati ac.fi fcribatut, in ordine fubftanti* per ciTcntiam fuam.
r fua, pto
c. Vig.iL.cdit- fòla. Et quia ex voce Dèi
<1. Vox folis in edit. dcliJcratur, quam
fenfus non iuucilemc.
Ambr. cdit. N/im & hoc f'erbum: «
ob hoc, id eft , ob hanc rem-Scc.
:liu$ Vigil. 5C code* Teli. Nam &
divino
H i« .« . ,, ,
Ibid. io. jo.
Sep. 7- tí.
Coltlfuif.
d ,
C a p . VÍ;
Cap. VII.
Contra Arríanos.
Avuioira» proceflit, Sc nihil Pàter fine eo àut jilffit, aut A Qupdne patti me f o fiipercifio -diri® , qoo Sabellius
f c c n . jm u s d .c t tu q i« a vere de Deo &, femper cum Deo. fertur.qui ipfum Patrem , ipftm' Filium p rlfitecur. non
.11 , & omnis potefias Panis in ipfo confiftir. Sapiectia ita nos totum in imam fententiam coeimus, ut afiorum h i
appellatur , quia de corde Pattis at(vemens. arcana cnlefti. reticorum fiaude capiamur. Sed quia in ipfo nomine oer
credenrtbus referawr. Dexcfm nuncupatur , quia per eum. fonaram auftoritas indifereta colnofcitur Sc Filius non
•ruma, opera dmna perfetta lunt. Brachiutn dicitur, quia genere, ftd perfoualiter à Patre nommatur ¡’prolude totum
ab ipfo qmma cpntmentur. Margarita appellatili, ut nihil Patri adferi^imus , quod eft Filius : & totum Filio quod
ilio pretiofius habeatut. T h e fo n » dlcitut, ut m ipfo ora- Pater eft. Nihil non r id e t t e Patris, quod iudicàbitur Filiines
opes & diwn» re? norum catleftlum condita: agnofean- tiec F ilii, quid defenditur Patris -, quia unitas maieftaus
tLir.Reua dicitut .quiaper iprum^.&in.ipfode mari fe- non finir deos |g ra li vocabulo appellati : quippe cilii, concuh
diverfe gentium multltudq ficut pifeium per aquam ftet Patrem / t Filium unius effe Tubftantfe undè uterqué
baptiImatis in Ecclefia. congregatur, ubi bonorum malo- unus Deusdift diftus. J 1
rumque,diicrimen agnofeitur. Aratrum nuncupacur, quia B Illud ante cunfta metuentes, « quià nifi Pater Sc Filius
iigno crucis fu® dura pe<ftora; fubjiciuntur, * ut neceifario unum non fin t, in invidiam recurrat audkoris interpolata
leminj ìpia pr®parentur. Fons aqu® viv® appellatur, quia nativitas- hoc enim placuit h®reticis j ut Deus ille omni-
: .ex eo litientia corda csleftis aqu® gratia irrigentur. Petra potèns > invifibilis, immenfus degencraret in Filio f non
jdicitur, quia credentibus fortitudinem , incredulis. duritiam modo poteftace , fed cónditione mutata quafi non potue-
.prsftat. Lapis angularis dicitur , quia utrofque parietes rie Pater de fernet ipfo talem habere, qualis & ipfe eft
novi & vetens Teftamenti unus & mediator in fernet ipfo Proinde nos verum Filium de vero Patre, qui fempér fuir’
cotìtinens copulavi!. Agnus dicitur, ut innocentia Chrjfti Se eft unius fubftanti® cum Patre, defendimus Et hoc eft I
& paffi,o demonft^etur. Homo dicitur, quia fecundum car- quod Gr®ci ipuoómv appellane, id eft, cum uno aliud ipfum;
nem propter nos homines nafci dignatus eft. Vitiilus dici- g ut perfon® audientia nominatim fierent, & non ut fubtu
r , quia propter noftram iklutem pati fuftinuit. Aquila ftantiam vócabula iepararent.
dickur , quia poft yeherabilem refurredlionem,b ut rex alirum
a l Patris pervolat federa. Leo ditto» e ft , quia ipfe c Q Ed ut omne myfterium t e e ® Amante tradiicam cui
eit tex regum , qui mottem ac aabulum virtutis fu* po- O nolint Filium de Patris fubftantia credi breviter imi ■
teliate commlnuit. Via i l i , quia per ipfiim adfcenfus eft. mabo. Aiunt enim : Cùm Et Deus Pater omnipotens, in
Ventas, quia mendacium nefelt. Vira eil I quia ipfe in i . vifibilis , ibcònvertibilis HM — 1 1 perfc^iis, femper
Ver«f jV1V Car‘ l . - . idem, aternus : Filius vero vifibilis, quia f®pe patribus vi-
Vides ergo per hac vocabula fignificationes &difpofi- fus eft-, & convertibilis atque mutabilis, quia in variis fitionum
Se operum divinorum praoftenfas; non tarnen gufis.quibufque fe femónftravit: qui fi de Patris,inquiunt»
ipfum Deum proprie definitum ? Eft ergo Pater Deus im- eflèt fubftantia , numquam fieri poffit * ut ante carnis admenfus
, «ternus, incomprehenfibilis, inaftimabilis. Éft Se fumtionèm aut vifibilis aut mutaoilis cerneretur ; quin po-
C À V ii T
V i l i .
Filius ejus Deus & dominus nofter, tantus, quantus eft tius in aqualitate qua Pater eft , permanfiffit * ex cuiiis
Se Pater : fed non aliunde quam de Patre : quia ego, inquit, fubftantia erat ; quia quod de Patre eft , nec videri neé
de Patre exiv i, hoc e ft , lumen de lumine. mu'tari, nec converti polle credendum eftj
S n Accedi c ad cauiani, quia cùm illapfus éft in Mariarri j ' ■
Ed ne ex eo occafionem aliquam hsreticus capiat, cùm cùm Virginis uterum opplevit, aliud utique ex illa, quàni
duo nomina > vel duas peribnas, id eft , Patris & Filii quod vene'rat, natum eft. Unde jam, inquiunt, corrupta
ftatuo , quafi duos deos dicam, ut fili duos ex diverfitare fubftantia h ftatum vertit > ordinem perdit, continuo imconfingunt
: nos autem Patrem Se Filium ita nominamus, mutatione ipfa formandus de Deo in homiiiem, de fpiritu
ut unum Deum in his perfònis & nominibus confignemus. in èarnem. Et utique tranflatio omnis interemtio eft prifti-
Viderint philofophi, viderint h®retici difcipuli eorum, qui ni. Ac per hoc aiunt: Si Filius de Patris fubftantia effic •
poteftatum diverfitatevariantur :Nobis tamen unus Deus eft jam & Patrem minoirem videri fubftanti®- fu® vel tradi-
Pater, ut Apoftolus dixit, ex qu'ó omnia, & nos ex ipfo : & tione, vel fine : Se proinde filium ex alia fubftantia crede- -
unus dominus Jefits Chriftus, Deus Dei Filius, per quem om- re maluerunt, quod converti, Se murari, Se videri poffit 3
nia, & nos per ipfum. quia hoc de Patris fubftantia credi non liceät; '
Nam per duo quid aliud intelligitut, qüam duorum per H®c eft caufit errotis, h®c origo h®refis atriarì® -, dum
partes divifa fubftantia, e & cùm nominibus' ipfis diffida- p non intelligunt virtutem D e i, neque tanti iacrarrtenti d ifi -
ta natura agendi ac jubendi tam voluntas , quam imperia pofitionem agnofeunt , ut Deum humanis conditionibus
divifà ì Porro Pater ac Filius etfi du® perfon® creduntur, comparent. * Quibus primo refpondendùm in loco Filium
ratione tamen Se fubftantia unus funt.Nam inxqualium io- Dei non ita vifum, ut Deus érat j fèd ut homo capete poi
cietas melioris ofFènfa eft , & in injuriam ejus , qui verus terat de Deo -, deinde variis figuris non mùtabilem & coni '
Deus eft , non verus alius comparatur. Cum autem ego vertibilem ipfum effi , fed hoc elle potenti® Dèi , ut cùm :
Patrem & Filium ftatuo-> unitatem generis adfigno: Se fi fe fingulis, proiit vult j re vela re dignatuc, habitum muter, <
illam in perfònis divido -, diferetiones tamen perfònarum non iiibftantiam vertat : nec proprietatem qualitatis amiti
rurfus eadem nomina in unitatem fui naturali legis feedere t a t , fèd juxra meritum videntis temperamelitum majeftatis
confignänt. adhibeat -, ijpfè tamen idem, ut femper eft , in fubftanti®
Unde Se tantus eft Filius, quantus videbitur Pater, totus fu® proprietäre permaneatficut fcriptiim eft : Mùubis p™.
de toro , integer de integro , perfeótus de perfètta con- eos (V mutabuntur : tu autem idem ipfe -es , Ö" anni tui non
fummataque virtute , ficut Apoftolus dicit : In quo omnis p deficient.
pltnitudo divinitatis corporaliter habitat. Nam d Se Hiere- Nani etfi multa flint ex his , qtix'in hòc mundo viderit
u t , qu® ex alio cònvertàntiir in aliud , ut definaht effi
qiiod erant, & hoc fint quod retro nòn fuerant y. ut limiis
cùm in hominem figuratur , limiis effi jam definit :: aùè
pifees, aut aves cùm de aqiia procedutit j ex èó jam. non
aqua, qiiia aliud : ut liitum figuli cùm folidàtiic in teftam :
ut lapis, cùm diffilvitur decoótas in càlcém : ut arena cùm
mutatur in vitrum , & cetera t qii® lòrigum eft recenfèrfi.
mias receptiffimus prophetarum , hanc unitatem divinitatis
-in Patte 8c Filio feiens ait : Hic eft Deus nofter » & non
deputabitur alius abfque ilio : qui invenit omnem viam prude/
m a , & dedit eam Jacob puero f i o , flr Ifrael diletto filo.
Poft hac in tetris vifuseft, & cum hominibus converfatus eft.
Et Efàias hoc ipfum pradicat dicens : Hac dicit dominus
Deus : Fatigata eft Aìgypttis, & negotiatio /.Ethiopum, & Sabain,
viri exceljì ad te tranfient, tui erunt fervi , & poft te Sed multum intereft , ftiilte haretice , inter eà qù® fa ¿la
ambulabunt vinili compedibus, & te deprecabuntur} quoniam flint, Se eum qui omnià,Omnià, quèmadmodiim quemadmodum voluit ,fecié. Quas
in te Deus eftt& non eft alius Deusprater te :tu es enim Deus. faòfca funt, àdicri"'*ifcript® cònditioni deferviunt : qui vero fecir^
;
lie. Ambr.
Vigil.
b. Ita codex Tell. & edit. Vigil. Ambr. vero, ut rexàlum ai"Patris Sii
c. Ambt. edit, cum cod. Tel. Se L*t. (p- cum omnibiir èffe diffidata-.'
gii. concinnius, ut.in textu.
d. R0111. edit, fola, Nam (y Baruc. Sed tc hune Hicrcmii nomine eti
ab Ambrofio citati jam ante non femel advéitere licuic,
c.,Vet. edit, quod ubi "Pater : Vigil. ne fi "Pater : mil', quia nifi Pater,
feq. membro ubi Vet.edit, àc rad', invidia recurrat, multo melius Vigil.
invidiam
Appendix Tom.I I*
i. Ita
ondi t ioni
dit: Vigil. cùm in alila
; nullo fenfu.
editi ni ferfonà andini
c imi", habeatur : Non modo pottfi effe de
s nomina tim : Vigil. Se mff. ut per fame du-
QuoJ autem ad diUiohem auUor
explicat cum uno aliud iffum -, hoc Arili'rolius paulo fufiiis cxhibct lib .j.'de
Fide cap. ij. num. n i . quem locum à Ha li I io defumtum videri adnotavimuii
h. Ambi, editi Se cod. Lxt. jìatìm vertit ordinem , perdit continuo immutati,-
nem, ipfa formando : Teli. . . mutationem ipfam formando, fecunda marni,
ipfa formandi : aptius edit. Vigil. ut in contextu.
i. Teli. cod. Se Vigli.' edii. Q.iibui primi in loco refpondendùm e fi Filium Ircj
£