4n Sermones fanfto Ambrofio
S E R M O XVI .
TJbi D om in u s fa b b a to manum aridam cu ra v it .
Romani editores quadragefimam Aíediolani non inciperc nifi
fe r ia l, poft Dominicani i. non adver ternes, fermonem in
feriam 6. poft ciñeres ex hoc noftro concinnare conftitue-
rant ; ac propterea ejus capiti longam laciniam pratexue-
rant partim è fermone 63 Append. Anguß. partim exAm -
brofn lib .i. de Abraham,cap. 6. num. ii.conf'arcinatam.
Sed fi eam Ambrofto hac via -vindican pojfe arbitrati fient,
nihil abfurdius. Nos illum ad fidem vet. edit. acmff.Gall.
4 1 1
A enim feriptum habes : Atque ideo magorutn deftruft® fiinc
tenebra:, quia Moyíi meritis lucens dextera corufeabat.
5. Sed vidèamus manus ifta quando primum arida cce-
perit effe vel mortua. Ego illam primum in Adam aruifie
confirmo , cùm contra vetitum Domini interdift® arboris
poma decerpfit, ác tunc iiiccum immortalitatis amific. Et
ficcata quodammodo eft , quando hominem ad imaginem
Dei faftum peccato fuo folvi fecit in pulverem. Atque uti-
nam fola manus peccato teneretur obnoxia ! Quod eft gra-
vius , omne corpus morc§> damnatum eft , cùm dextera
prima peccaverit. .-Nec mirèris fi membrum dexter® in
Adam non manfit integrum ; vigor- enim ille ®ternitatis wrnmÊffîaÈmsmwÈfflMMÊ^ ssa B i B mm Ä f fmandatl yiaUga.TCjntuimm.aiy,vxj j Domini n veo fulgore réfn enduit t ita & Ad® dextera prxcum
eumdem Muximo juftius adtribuat Gail, codex.
j . T \ Iligenter',a fratres , vos audiffe credo, evangelicam LJ leftionem qu®nuper lefta e ft , ubi dominus Jefus
Chriftus ingreflus fabbato Synagogam, hominis ibi habentis
manum aridam fpiritali medicina curavit, non appofitis
herbarum fuccis , non pigmentorum medicaminibus col-
ligatis : fed verbo iubens , Se in ira prscipiens refudit corö
_ /* ‘ — _ .1 i fLr. a l i l"_
Domini niveo fulgore refplenduit ; ita Sc Ad® dextera pr®-
varicantis prscepta mortifero pallore contrafta eft. '
6. Hanc igitur Ad® manum Salvator curat in Synagoga,’
hoc eft, totius generis humani imbecillitatem fanare fefti-
nat ; dicit enim etiam illi : Ex tende manum tuam , qui
eam idolis immolando contraxit. Dicit illi : Extende manum
taam, cujus dextera ufuras accipiendo ficcavit. Ex-
tende manum tuam, qui per earn res orphanorum vidua- •u g au s : ic a v o u u m --------— . n . . , * 1
.„ori fanitatem. Ira , inquam , ficut ait evangelifta refti- rumque geftis invadere. S ed& tu qui putas te manum hatuit
viaorem dexter®. Unde intelhgimús qualis Dominic® bere puram , & fanam , cave ne avarma contrahatur:
benionuatis fit fanitas, cuius indignationis talis eft medi- quin potius extende, eam pro mifericordia frequenter ad
cim°: aut quemadmodum placatus prodeft ,qui ita mifere-C pauperem,pro hofpitalitate f®pius ad peregnnum: ex tende
.tur iratus Verbo igitur jubet, ut arenti dexter® venarum eam prp peccatis femper ad Dominum : efto milericors,
fuccos infimderec. Non mirum e ft, fi is arentem reparavit efto largus. Obferva quod ait propheta : N efit manus tua
, dexteram, b qui tot corpora de arenti pùlvere procreavit, ad accipiendum porretta, & ad erogandum contratta. Sic enim
& id verbi imperio reftituit, quod in principio fafturl manus ^ tua fana effe poterit, fi malis contrahatur, bonis
■cperationis inftituit : velut auftorem fuum plafma cógnof- vero operibus d extendatur.
cens , obièquitur ei portiuncula, cui totum fe deberet in
malfa.
Ecclefq. ji,
S E R M O X V I I .
D e fan f ta Q u a d ra g e f im a I .
Hic fermo primum in Romana editionc inter Ambrofianos locum
obtinuit, & revera cum etiam Dottori noftro peranti
quits codex Vallicellana bibliothec&s ex quo eumdem emen-
davimus > adfcriptum habet. Sed hujufinodi auttoritatem> tit
ei foli , credi valent, non tanti ducimus.
... Sed videamus qu® fit in Synagoga manus arida, qu®
nihil corpori prodeft, quando operibus ficcavit : quando
'etiam primum arida effe esperie , requiramus ; non enim
-unius 'hominis tantum per Salvatorem* cauià geritur, nec
•unius hominis imbecillitas procura tur, fed totius generis ^
humani fanatur infirmitas. Nulli autem dubium eft dexte-
• ram vel totius corporis prsclariorem porcionem hoc ofn-
• cii gerere ; ut diurna alimenta iuo corpori fiibminiftrec,
& providentia quadam ad fruendam vitam membra cetera i . e P Cce appropinquant dies fan fti, & tempus acceptapafeat
ac nutriat. bile, fratres cariflìmi, de quo icriptum eft '. Ecce '
j. Hanc igitur dexteram in Judaico populo fcribas effe nunc tempus acceptable, ecce nunc dies falutis ; ideò follici—
dixerim, vel doftores, qui vélut praclarior portio in pha- tiores yos effe oportet in vigiliis, in jejuniis, in eleemofyrifxorum
corpore à Domino conftituti, neglexerunt & in n is ,& orationibus. Qui ufque modo eleemofynam fecit,
• cetera- membra fua prophecarum oracula veluc efcam vit® amplius his diebus faciat ; quia f ficut aqua extinguit ignem, ^
®tern® potrigere : atque ideo doftrina eorum tamquam ita eléemofyna extinguit pecca tum. Qui ufque modo jeju-
-manus aruit imbecillis ; quia fontem perennis fapienti® navit Sc oravit,modo amplius jejunet Sc o re t-, quia iunt
non qusfivit. Propterea deniquefaftum e ft,u t quafi con- £ qu®dam peccata ,qu® non dimittuntur, nifi per orationem
traftä dextera davem fcienti® tenere non polier, ficut ait Sc jejunium. Si quis iram tenet adverfiis alterum, dimit-
^ • > tat ei ex corde : fi quis ab aliquo injufte aliquid abftulit,
8 reddac e i , à quo abftulit, fi cupit Deum propitium habere.
Nam quamvis omni tempore chriftianus à male-
diftionibus, & conviciis, & juramentis , Sc rifu nimio, atque
verbis otiofis le abftinere debet; maxime tarnen iànftis
his diebus, qui ad hoc conftituti iunt, ut peccata totius
anni in his quadraginta diebus per pcenitentiam deleantur.
x. h Credice, & firmiffime crédite quia fi in his diebus
puram confellionem feceritis , Sc taliter , ficut diximus ,'
pcenitueritis , omnium peccacorum veftrorum remiifionem
cum Ninivitis , à mifericordiflimo Domino impetrabicis ,
Dominus : Va vobis fcriba & pharifai , qui abfeonditis cla-
vem fcientia Sc reliqua. H®c autem clavis Chriftus eft
-dominus, quo ad credulitatem fidei c peftorurn arcana re-
ferantur. Ifta clavis , ficut ait Dominus Petto : Tibi dabo
claves regni calorum. Ergo aruit dextera Synagog® manus,
• relinquens Chriftum : qu® prius erar in principibus Judæo-
rum , deterioravi: ; quifquis enim Chrifti fontem deferir ,
debilita tur protinus, & arefcit.
4. Sed invenio ipfam manum quondam ceteris membris
fui fíe meliorem ; fan&us enim Moyfes dux Judaici populi,
> velut clarior corporis fui dextera fuir, cùm Legem porri- . * . ..
gendam meruit àdivinitate percipere. Dextera, inquam , F qui in Tacco & in ciñere peenitendo liberari meruerunc:
. erat Tan¿tus Moyfes, qui filios Ifrael velue manu provida ita Sc vos fi ex toto corde fecundùm illorum exemplum
cælefti manna nutriit. Hæc piane eft dextera , qu® Jannem ad Deum clamaveritis , divinam fuper vos miièricordiam
Se Mambrem magos nivei fplendoris nitore convicit. Ica provocabitis ; in tantum ut lætiores Sc fecuriores diem Dofaciai
eàìM 1 faciei
51H‘
, nefeiat finiftta t
judicem hubo
il : Nefeiat,
mditt,fratri
uid vcl ignorarx
I wmm , finì lira tua, qu-.d faciat dexcera tua. uuigcm
ttlleSnm divina fcrijtturx humilitcr & fupimlur reqi
imcllìiìi'ur‘in"finijlru vutului , -vii mandila,piditui. guelfi diut. Nefeiat 15-
■niftra , quid faciat dcxteta .hoc eft, quod facit umor Dei, non perded mundi vu-
uilui. S.br.d,um cùm nepolemùfe defiñeniem tenere non foffit, & ™llct cnm
dimitiere : Difcede, inqnit, fi tu in finiftram , ego in dtxtcìam. In finitlrafunt
■ta 7nec corporii mundi funt, in dextera amor D e i,& anima -vinilici funi.
■XeSeigitur Abraham dixii: Si tu in finiftram, ego in dexteram ; quia homo
tenda graiiam praponit : Longitudo enim vit* in dextera ejus. Deniqui
ftextera hac in homine jum arucrat, idcjrco dominili^ le fus Synagog,
» fabbat
igñiftü. fpiritali medicina curuvit.fic enim habet : Faftum eft auiem Se inailo
Abbate , ut incrarcr ia Synago¿am, Se docerer: Se crac ibi homo, Se manut
irida. Obfcrvabant autem fcriba & pharifai fi in fabbato cult
unde accufurcnt enm : ipfe vero feiebat cogitationex tornm.
habebae manum aridam : Surge, Se ila in medium , Se furgens
ftetit ; & pop pauca
tuam ; Se extendit,
fratres, vos audiffe
b. Omncs edit, tf
c. Lugd. codex,
d. 'Rom. cdic. ex
fini ft ra, id eft. carni
0 noftro. qui cun
1 , Amen.
Rom. edit.
Et circumfpeflis omnibus, dixir homini : Exccnde manum
e reftituta eft manus ejus fana ficut aiterà. Diligcntcr.
■cdo quomodo Chriftus dominus non appofttis Sic.
i totum corpus : Lugd. codex , qui tot corpora.
tccatorum arcana. Non fatis refte.
indati/r. Dum autem ad virtutum opera extenditur, nefeiat
vel mundi cupiditàs non perdat : propinante Chriflo do-
Taire & Spinta fanlio vivit (fi regnai in facula faculo-
Ecce étclfum s fa nñi...
impelrabit ficcati. Et infra
ejicitur, nifi per orationem <S
g. Eadem edit, rtddat
eupit Se c.
h. Eadem edit. Crédité firmijfinre mihi, fratti
fi tee. Iccrupa '»tu., fed fitut illi non nifi in fa
Salva Hoc geniti
ii Jaleen
ficu
abftulit , fi non in quadruplum ,fi
& nullatonus dubitati, quia
413 haótenus àdferipti. 414
ïtrïi?. . . . am“ ?po wft . . . — thtannmc .VVWUIU5 vimtam “tr,aentlíèeattiifs I ; oc *Dr r e n ie s a a cæicucm patriam
»æftanre rln«mdeinHne nmn)f»tr»n. Á ■fn'p•oArbnit .a rie- nUrnnHrit M IA.H M òcuìorom illum..in..a r«. H
polì: hanc vitam tranièatis, præftante domino noftro
Jefii Chrifto , qui cum Patre Se Spìritu fandto vivit Se
regnar per omnia f®cula fieculorum, amen.
S E R M O X V I I I .
D e ía n & a Q u a d ra g e f im a I Í.
Hffic fetmoni titulus prafigitur in atttiquis edit. De jejùniis,
in mff. vero nonnullis, De jejunio initio quadragefim®.
Nec incommode, cum in epiftolam, qit£ in Liturgia Galr
c». — • — SametSm uiuminarec aa-
Ipe¿lu : corporis eum debilitate perterruit, ut fidei devo-
tione lalVaret. Surgens ergo à terra Paulus , exrèrioribus
qmdem ocuhs non videbat homines, non aerem fed mentis
lumïnibus Chriftum vidébat c calo; Dènique in tah-
tum profùit Domini ifta percudió, ut de Judxo chiiftianus«
de blafphemo apoftolus , de Saulo Paulus exifteret • & eò
ufque mutavit veterem curii móribus hominem-, ut etiarii
mutaret Se nomen.
6 . Habentes igitur hujufinodi medîcüm, qui 'percutien'
. ... raiga* vzraz —do fanat, .m..wo.wrtriafvic^aranrdavoj vV1ivV1i1fHic.*a1r ,, liUiiObdaaammUùrr d¿i CcuUmm OOlmtllnli
licana Dominica I . quadragefima adfignatur , nec non ß patientia ad eurandum ; ut quidquid in nobis probrofum
--------- — A,Çjnnver ngojtrnco i‘ c-j iterili ut noti non
hattenus recitatur eodem die y fattus fuerit, Quadam porro
in eo referías , qua ex Auguftini fermone io., num. 7.
- fattus fuerit.torro quidquiddeli&is fordidum.auidonid nlr/»riKiïc
77. num. 5. imitatus videtur auttor. Hunc autem autto-
rem Maximum effe non modo ftylus fuadere poteft , ver um
& quod cum aliis ejufdem Maximi in Gallenfi codice con-
tineatur.
j * -j 1 1 fi— ’ -jra.ravjuira in iiuuis piuoroium,
quidquid delictis fordidum, quidquid ulceribüs ftìstidum effè
perfpexerit, incidat, amputee, eXÌècet ; ut reièftis omnibus
diaboli vulneribus , hoc iolùm in nobis faciat remanere,
quod Dei eft. Iftud antera praceptum ejus eft primum ;
ut his quadraginta diebus, jejuniis , orationibus , vigiliis
operam commodemus ; jejuniis enim Iafcivia corpòris cafti-
r n- . i r « . a . gatur, orationibus devota faginatur anima ’vigiliis diaboli
T^Eicimonium perhibet fanitus Apoftolus de prophe- infidi® depelluntur. Deinde cùm iftis mandatorum obferva-
A. tlS j- SCnS | B i g incluit > acceptabilì exaudivi tionibus fuerit hoc tempus impletum, tunc purgata & fate
, & m die falutis adjuvi te. Et fubfequitur ipfe : Eccé tigata tot obfervatibnibus anima , ad baptifmum veniehs
nuve tempus accettabile, ecce nunc dies falutis. Unde & ego Spiritus fanfti inundatione reficirur : & quidquid in ea diteitihcor
vobis hos effe dies redemtionis, hoc effe tempus r verfarum a»gritudinum ardor exficcaverat, c®leftis grati®
m_m0^i° ,medicj n s ».in 3uo tempore omnium rore perfunditur ; ut deponens veteris hominis corrupcelamj
n i l v v inrinlpm n T-. .. !... . . ,
■----- 1------------------...V— , in vjuu lUll^lUlC U11J1I1U111
vitiorum noftroium labem Se univeria vulnera peccatorùm
finare poterimus » fi medicum animarum noftrarum fideli-
ter exoremus, ut przeepta ejus tamquam fufeepei idonei
minime diipetnamus. Tunc enim languidus ®gritudinis fax
invenit medicinam , fi omni iollicitudine a medici mandata
fervaverit ; quia fi aliud faciat, cùm aliud jubetur, incref.
cente morbo non medicus,ièd pr®varicatorin culpa eft.
2. Medicus autem eft dominus nofter Jefus Chriftus,
qui ait : Ego occidam, & vivifteabo : perçut iam, & fa»abo.
vO. .cccciidaiìcc eenniimm. qquuoodaaammmmoodaoo aanntteeqquuaamm vviivviifhicceect DDoommiinnuuss ;; quoque horutn quadraginta curricula dieriim jejunances
occidit enim . . . . . . . primum . .. .. .. . . in u nobis u uw -homicidia,u u iiu u u ia I d adulteria,u u iic iltl , ite feeIe-£>ler
fpiritalem baptifmatis f pluviam fcribubüs noftris mereàmur*
r a , , furta, per bapriimum : & f fie ie nos tamquam noVos novos ho-homines
noftramciue iamdiu aridam f e r r am
®cerüicatis immortalitate vivificar. Morimur ergo
peccatis videlicet per lavacrum : regeneramur autem vit®
cMf j. 3. per Spiritum, ficut ait fanftus Apoftolus : Quoniam mortui
eftis delittis veftris, & vitaveftra abfcondit a eft cum Chrifto.
■ Confepulti enim eftis cum ilio per baptifmum in mortem ;
. occidimùr enim quodammodo, cùm defininius effe, quod
fiiimus". N0V0 ehim pietatis genere in uno. eodemque hei-
mine mors operatur & vita ; moritur enim concupilcencià
• peccacorum 3 b vivificatur amore virtutum. In uno namque
eodemque homine impius Sc adulter occiditur } ut miferi-
I*rtr5 l*PHfllrahir Ri p a fin c • m ta r in -iitn . . . . ___I.*.;.:
J I 1- - v . - .w t iv u i lliu V.U11UJIICIÌI1H
nov® indolem juventutis adquirat. Et mirum in mòdum in
uno eodemque homine deliftis fanftitas, iniquitati juftitia;
ieneftuti iuccedit infantia :novoque nativicacis genere alcer
e ft, qui renafeitùr ; quam ipfe fît, qui peccavir.
7. Sic namque Elias quadraginta dierum ac noftium çiif-
riculo continuato jejunio , totius mundi longam ac nimiam
ficcitatem meruit imbrium rore reftinguere, & ardéncem
terrarum fitim cæleftis pluvi® largitale perfundere. Quod
quidem in figuram- noftri faftum elfe cognofcimus , ut nos
horum ¿
1 1 r mi/uwua u t/m ia llic icd in u r ,
noftramque jamdiu aridam terram c®leftis defuper imber
infundat, & longam gentilium ficcitatem lavacri inundaría
falutaris irroret. Siccitatem enim & ardorem anima: fu® pa.
titur, quifquis baptifmi gratia non tigatur.
S. Horum ergo dierum noftiumque jejuniò Moyfes iànc-
tus meruit cum Deo loqu i, ftare, coniiftere, & de marni
ejus Legis pr®cepta fufeipere. Quamvis enim illum ab ob-
tutibus Dei conditio humana fubtraheretj jejúniorüm tarnen
gratia proximum illum divinitatis eonfortio faciebat ; h®c
enim in nobis virtutum portio Dei eft, ut jejunemus frequenter
, qitoniam femper Deus ipfe jejunat. In quocumque
icrirnr rime nriprrim fiir im m ina/Ta e r .
Ibid.ig. 4 j,'
mine cc aauiter occiditur,milen- quenter, quoniam temper Deus lpie jejunat. In quocumque
cors renaicatur Sc caftus rinterimitur idololatria ,ut religio p igitur plus operiim iuorum ineife perfpexerit ,ip f i magis
propagetur : fornicator & ebfiofus extinguitur y ut conti- familiaris 3 intimus & amicus eft , ficut Scriptura dicit • Et
nens & fobriuS procreetur, Moyfes loquebatur cum Deo facie ad faciem , ficut quis lo-
3. Sic ergo mortificàt Dominus, u t vivificaci faciat : lie quitur cum amico fuo.
occidit,«t^profit:fic verberat,ut emendet.Heft igi-9. U nde &^ d—om...i.n.u—s jJefus Chriilus riceifuuiricrefcfttiioomniss ggilooriam
percepturus, virtutes fuas quadtaginta dierum noc-
tiumque jejunió dedicávit ; ut oftendecet non panem effe
vitam hominürti, fed Dei verbum. His itaque dierum quadraginta
jejuniis reconciliatur D eus, aperiuntur c®li, inferna
referantur. Igitur & nos, fratres dileftiíKmi,jejunemus
«Brau«, j/iuui. ui, vciucitii, ui emenaet. n®c eit 1^1-
tur circa homines fuos ejus tota ièveritas ; ut in his peccata
puniancur, anima coníervetur : c abftollantur deteftan-
da vitia, virtutes optim® nutrían tur. Üfque adeo autem
hac pia occifipne Domini cernimus plerofque converíos in
-tantum ad míliu/ profeciflè , fic de piiffimis óptimos fac- na relerantur. igitur & nos, traeres dileftiífitni, iejunemu
tos ; ut curtí videas eos , alios credas homines, cùm non continue & devote hòc ipatio temporis ; ut propftietur nd-
Videas mucatas effe perfonas. In tantum enim in nobis id bis Dominus : pateant nobis c * li , 8 inferna non vale#i6
■quod prius eramus, perimitur, aufertur, extinguitur ; ut p retinere»
id quod poftea fumus, denuo natum elle credamus : unde
nati vitas hxc fecunda prioris v it* finem jam faftum fuiflé
fignificat.
4 . Quod autem ait ì Ego percutìam & fanaboì peretitit
piane priceptis iuis Dominus peccatores, ut iànet : man-
datis verberat, ut emendet \ jejunia pr*cipit, indicit con-
tinentiam, judicium comminatur : Se triftem gehenn* me-
turn incutiens , adhibet medicinam ; ut dum futura perà*
mefeimus, prafentia corrigamus.
f. Sic namque Paulum apoftolum percutiendo iànum
reddidit; cùm enim effèt periècutor, impius Se blaiphemus^
& quidem ad devaftandas Ecclefias Damafeum properaret j
fübito fulgoris c®leftis eUm terrore pércuflìt, ut evangelici
iplendoris eum luce perfunderet : Se carnalium luminum
a. Codex Vallifcl. modici,,am dxtetm fervaveri
b. idem codex, vivificatiti odor virtutum.
■ c- Edii. auferantur dettflanda vitia . ...ha c f
Ulidtas tos, credas rcnatos homines.
d. Ita codex Vallifcl. cdic.autem ver. orbem n
tallii ¡ omne* veto , illuminarti udfptffum.
■cafone Domini. Et in
vit > Rom. orbitalem 1
I, é. Oinnes edit; ut qiiidquid uh èri bits faiidum : ime ¿medi a veri
I Vallifcl. rcllituta futir;
IRoiS. cdic. pravaUant : yailifcl. codex, tu nos
I f. Rom.edit- poft vocem pluviam ìefecaverat, tribubus noftris;
I g. Vet. edit; inferna contra nos non ya cant : coil. Lugd. inferna htri
i e cod;
n valant S
Matth. 4. a
Ì l i '
É í
« i i ¡ j
■ V 4
■ fitti?' !
f i
■ J ß e -