Sermones fanóto A m b ro llo
h o c a teftatur locutio , quam«x verbis<ejus aüdivimus reci- A
tatam » dum ínter íapíenciam & Spiritum profitetur igno-
rantiam fuam, cùm dicit : Tria, fitn t, inquic, quo non in~
telligo , viam navis in mare , femitam ferpentis in petram,,
& vefiigium aquila volantis in aera : quarturn quod invefit-
£Aie non poffum , hoc eft, rnulierem moscbam, qua cum femel
ablutafutrit, credit fe in toto non.peccaffc. Hx c verba communi
íenfu quali de vulgo v identur. colleda , ièd in omnibus
fune fandba myfteria -tria in Chrifto , & unum in
-Eccleíla.
z. Nam quod dixic viam navis in mare iè invenire non
polle , ‘hoc non eft fine myfterio verbum. Napi quis ^ inte.r
ifludus colligebat viam , quam navis tranfire potuerat ì B
Navis enim tranfitu fuo undas feindit , & coagular .} ut
-feiatur quia-tranfic, & non videatur, quà*ranfieric. Vifixm
•enim hab^re poteft ,veftigium facere non poteft. Chriftu,s
eft navis , in qua adfeendunt omnium credentium anima:,
qux ut tota firmitas in fludibas habeatur> de ligno febri-
•xatur, & de ferro configitur, hoc eft Chriftusin cruce. Sed
quod dicit navem fine veftigio ,id eo quia c Verbum Dei
vehemens per aurem penetravit ad vifeera collegio homine
'iìio inter homines nafeitur, Maria virgo generat. Tranfit
navis per mare, & nulla in undis veftigia : venit Chriftus
de cario, aure concipicur , utero tempore certo portatur.
Talis Maria virgo remanfit , poftquam peperit, qualis C
'fuit antequam Verbum d aure concepir. Merito Salomon
-inter Spiritum iàndum, & iàpientiam ignorare iè d icit, Sé
myfterium indicat, quod ignorar.
3. Deinde profitetur fe non videre femitam ièrpentis in
•petra : quod communiter omnibus hominibus patet } quia
••Èftatis tempore cùm terra iòlvitur in pulverem , de latibu-
-lo fuo egreííus ièrpens , impreffione corporis fui in terra
a. Rora. edit. teftatur leRio Ham dum quorumdam myfteriorum propria/» -
profitetur ignorantiam, adfignare difiuutUm videtur inter fapienliam fibi colla-
t.tm & fpintum. Dicit ergo : Tria funi mihi impoilibilia feire , &- quartum quod
non cognofco : Semitas navis navigantis, vias ferpentis fuper petram 3 & veftigia
aquila; volantis, 5c quartum quod non cognofco , vias viri in juventute.
Tali? via muli cris meretrici* > qua- cùm fecerit, poftquam abiura fuerit-, nihil -
dicit fe fcciiTe mali.
b. Rom. edit. ¿nírr fluitai offenderei , vel prafcribcrct viam, qua 'navit tran-
fierit S Navis enim tranfitu fuo undas feindit, & tilico fe unda condenfat-, 1 » videatur
quia tranfit,, fy non fiatar..-., qua ut firmius inter fluRus evehatur-, de
‘ ligno tèe,
c. E?dem -eiir. Per bum Dei vivum & efficaxpcr aurem penetrai ad vifeera
fine Ufioke , & '»mine adfumto, Verbum inter hominls nafeitur fine fui diminuì
ione , cr Maria virgo generat fine corruptione. Tranfit ergo navis.. . . vefii-
_gia remar,ent ; quia venit tee. _ ' . .
fj d. Rom. edit. aure conce peri t , (y utero gefiayerit. Merito. . (y infufam fa-
■fientiam difiantiam poni:, dum ignorare fe per Spiritum fanRùm Myfitrium indicai,
quod per collatam fapientiam ignorabat. Denique.. . . fuper petram. Com-
■munc efi, (y omnibnt 8ec. '
corrupta poteft defignare ièitìitam : ied cùm ad petram per-
v en e t itn o n facit in lapide , quod fecit in pulyere. Sic &
ièrpens diabolus in ipfis natalibus mundi invenit torrupti-
bilem terram » Adam 8c Evam libentec audièntem qux lo-
quutus eft. ÌFecit in auribus fem itam fe c it Se in pedibus, .
quibus interdiòlum fuerat iter ad atborem-} fecit & in ma-
nibus , quibus contteólata funt poma : fecitc in lateribus,
quibùs needum conced i, celebrata fune nuptix. Tunc ièrpens
potuit in primitivum hominem quali in pulverem
veftìgium face re, pervenir ad petram,.qua: eft Ghriftùs
( talis enim fadlus erat * Adam , qualis & Chriftus eft ex
utero ) yidit fimilitudinem coopeftam corpore • ièd cognof-
cere non potuit majeftatem. Potuit & ipfum tentandum .
aggredì : lèd Chriftus neq obtempetavit, nec iratus eft-}
quia ira opus eft diaboli : fed cùm diaboli coritemta futjc
verba, ièrpens in petra veftigium non fecit.
4 . Teftium vero fe non intellexilfe 8 teftatur. Àquila ifi-
telligitur Chriftus, qui volatufuòdefeendit ad terras. Quod
animalis genus non nutritur, nifi primum caftitas compro-
betur matris , Ut apertis oculis , abfque palpitatone totum .
adfpiciac iolem. Meritò enim hoc animai comparatur Salvatori
} quoniam cùm:aliquid rapere voluerit , non vefti-
giis ambular terras,, ièd excelfum eligit locum : fic Se
Chriftus alta cruce fufpenfus , tonante ftrepitu Se terribili
volatu h impetum ad itiferos fecit, fan¿tofque rapicns ad
fuperna remeavit.
-5. Quartum quod dicit de muliere mtìecha , hic mulier
Ecclefia intelligitur, qux dùdum ièquens idola , fornicata
ibat poft deos alienos : ièd ubi, cognita veritate, iedes * quas
dudum collegerat, cum femel fuerit baptilmo Iota, carens,
credit iè numquam peccalfe , fit munda > fit nova, depo-
fitaconveriatione feca li : mori tur diabolo,k renafdtur Deo.
e. Esdem edit. in lateribus
tribus, dum ab eh non ut fiicrqnt conctjfic &c.
'{■ Rom. edit. Jtdah,n
de limo-, qualis & Chriftus efi ex Vìrginis utero, vidit
hominis fimilitudinem, fed cooperi
(cere non potuit mdjeftat
g. Rom. edit. tefiatur, nempe veftigia
h. Eadem Rom.-edit. impetum ab iriferis'fecit.. . . quod dicit de v ih viri iti
juventute , (y muliere meretrice, hac mulier. . . . ut fornicarla ibat.
•i. Rom. edit. quas dudum clcger.it -, relinquens , cùm femel fuerit baptifmo a
peccato Iota , careni deliSis, dicit fe numquam pcccalfci at mf. ut in tcXtU . ubi
tamen pto fedes-, m.vllemus fordes.
k. Poft vctba renafeitur Deo Vat. codcx delìnit : at fubjungit Rom. edit. «*
fcribit Jtpofiolus ad Coriitthios : Si quis ergo in Chrifto uova creatura eft , voterà
tranficrunt , ecce fa&a fune omnia nova. Denique merito dicit fe nihil fefifafta
non fuijlni j ntr funt in Dei memoria , ut E%eebici propbcta tefiatur \
dicens : Vita vivet 8c non morietur, omnium enim dcliftorum ejus quscumquè
fecit, non recordabicut ei. In hoc namque in mortem fe tradidit Chriftus , ut
-dpofiolus ad Ephcfios fcribit, ut ixhiberel ipfe fibi gloriofam Ecclefiam non ha-
bentem maculam, ncque rugato*
S E R M O N E S D
S E R M O X L V I I I . .
I n fe fto fan c l^ A g n e t is v irg in is 6c marcyris.
•■fjunc fcrmonem hailenus ineàitum è tribus mjf. pr&lo commi-
Jìmus , nimirurn Valhelurenfi•> Remigiano atque Regio , in
quibus omnibus Ambrofium nofirum proferì autlorem. Ta-
metji AUtem perfuafum hzbeatnus fanEli DoUoris feetum
non effe, clegantior tamen nobis vifa efi eadem optila, quam
ut k tineis non vindicetur.
1. Um in toto mundo virgineus flos Maria: immar-
V^/ ceiIìbiles coronas inneólat, & feeptrigeram pudoris
aulam immaculato conièrvet affèólu }eo uique-integritas I
perièveravit ad palmam , ut in puellis trophxum fimólita-
tis arrjperet, & per veftigia matris virginis ad caeleftem
thalamum perveniret. Hinc eft quod anulo fidei Agnes fe
ad ferir fubarratam , Se clamat ie amore condri <ftam.a O
quàm imitabile vieginibus virgo tui tradidifti amoris exem-
plum ! 6 quàm iànótum peóloribus virgineis tribuifti ref-
ponfum , contemnendo mundi divitias , exfecrando carnis
Concupifeentias, & iòlam Chrifti pulcritudinem adamando !
z. Accedi ce ad puellam , p nella:, Se difeite in annis in-
fànrix quales in peólore fuo circa amorem Chrifti flammas
accenderic. Dicit fè amatori fuo ièrvare fidem, & ejus corpus
concnpifcere folum, qui prò amore omnium mortis non
recufavit interitum- Difeite , virgines Chrifti, amorem in
9- Code* Vallifcl. 0 quam mirabile efi ite. 1
b. idem codex, dnlcia recr.finiti, per duftera ad dekei. ]
E S A N C T I S.
puella ferventem, & oftìnes mundi divitias veliit ftercorà
recufantem. Ideo enim ÌàniSlorum per litteras traduntur
exempla, ut unufquifque prò qualitate fexus, Se prò aitate
annorum modum fui propofiti teneat, & ficut per virginem
virgines, ita Sé per conjugem cónjuges vincere iàrculunt
prò Chrifti amore ftudeant, ac repugnatione animi mundi
b dulcia recufantes, Se ejus non recufimtes àuftera, ad de-,
leólationes perpetuas Se ad gaudia xterna pertingant.
3. H z c dicentes non vituperamus conjugum calla commercia,
fed virginum perfeverantiam adornamus} non enim
virginitas c malis rebus fuperponenda eft , fed eft rebus
optimis prxferenda. Q a x enim mundis mundior, Se firn&is
fanólior eft, non indiget malarum rerum vituperatione laudari.
Sequantur itaque fanóla conjugia patriarcharum con-
juges in religione pofitx, ac divinis iiccecis informata;»
Saram Rebeccam, Rachelem, Annam , Suiànrtam , Sepho-
ram imitentur uxores : Chrifti vero virgines folam Virginem
matretn Virginis Iuminis fubfequantUr.
4. Hujus pedillèqua Agnes beatiflìma de fe magnum pu-
dicitix excitavit exemplum, cum virginiiatem prxtulit vì-
t x , omnemque à iè amorem terrenum per amorem caìlefl
tem expellens » crophxum crucis Chrifti arripuit ; Se tam
contra libidine«, quàm etiam contra univerià lupplicia fide
potius armata quàm ferro , fortiter dimicavit Se vicic*
Adfpicit denique blandientem Se renuit : minantem, Sa
deipicit : incendium adtendit, Se tidet. Nefcic aliqujd amare»
| c. Codex Rcmig. malis rebus fupponenda eft 4cc.
457 haólenus adferipti.
HUHdum m ü ü ü Hi,ttc ludi-A “fursrt > * & — BUM. qui WSm «ài. b n a , nec nammas, nec lupplicia , nec carnifices metuit: terat caftitatis. ■; -
poftremö nec gladium furencis perfecutoris expavit. Com-
í>. Ád hxc íacrilegi cónturbantur in templis, Se Chrif-
pellitür virgo ornamenta fufeipere corporis , fed renuft}
quoniam j.am fufeeperat mentis: & quia non de elegantia
corporis humani planere ftüdebat, quia timebat de fasdi-
tate animx Domino diiplicere , dabac interius per fidem
fux mentis candorem, atque pulcritudinem animx, quam
excolcbat; & quantum iciebat quod animam fuam pulcram
faceret, tantum in fua carne erubefeebat le eile formofam:
tantumque ftuduit difplicere carnalibus in carnis adfpeiftu,
quanto Chrifto inftitit, & ejus Angelis Complacere.
tum illa mirácula facientem non tinientes , excitant íedi-
tionem ignobilis vulgi ; út ratio qux fúadeba't finem fedx-
tionum , clamoribus p u lía, Iócum in men'tibus hórninum
invenire non poíTet. Pater veró fúfeitati filii triftis abfceílit,
Se ut legitur, turbis furéntibus vicarium de’reliqiiit. Virgi-
neó itaque corpori ftridentes prxparavere flammas , fed
corpus quod incendia libidinúm fuperaverat, refrigerium
in mediis flammis iñvenít : & qux ad hoc focos ingrelfi
füérat, ut arderet, cccpit per íanóham virginitatem algere*
juvems à paella contentas, & fe muneri- 6 ut ditótet virginità? B M B libi & incïndia M U
bus complacere polie exiftimans, aurum , gemmas conge- minari non polte.
minans, veftes, prxdia pretioía conveólat. Sed quia Chrifti
caritas pretiiim pecuniarum non habet, virgo íacratiflima
in fuo gradu ufque ad íanguinis efFufionem pérmaniit; quoniam
fuo illam languine íubarraverat Chriftus. Ad concu-
pifeentem igjtur revertitur cenfus, Se inconculía virginitas
Chrifto femel oblata perdurar. Difeite , virgines Chrifti,
normx puellaris exempla, Se oblata fub fpecie pietatis mu-
nufeula virorum tota intentione reípuite, Se quafi rabidi
canis morfus omni cum gaudio reculare. A quo non íeceio
. Nec illos periifle xftit^es, quos p'rd noniirie Chrifti
confumfit incendium 3 nam cvlm legeris Eliam ignibiis rap-
tum, & pueros tres in mediis ignibus nulla ratione ‘con-
fumtos *aut quia Laurentium craticula confumtiim recolis
& Agnem ficut Teclam flammamm globos evafille cognof.
cis,- niillam-in his fuipiceris varietatem fidei tunc faille; und-
«enim fides fandtos Dei in paflione exercuit , & d ive r t
genere gloriarum reddidit utrobique vidores. Nam qui
confumtus eft martyr,eicfultat qui evafit v id o r , exful-
¡>etis quod timeas D e i , “non accijjias quod diligas inundi: ¿ t a t : & Ifaiam feaufflmartytem fecit, & Danielem ¡eoqmri
Accipe ,. accipe, Virgo , fed quo’d amori xterno proficiat.
Quotiefcumque ab homine confequuta fueris cenfuni, fic
accipe, ut te Chrifti fponiäm agnofcas. Videt ille intus in
mente quid facias, Sc quam expetenter ejus virgines co-
miteris adtendit.
6. Videte ergo quomodo iequitur Agnes Mariam. Poft
opprobria nullum potuit penitus formidare fupplicium ,ctti
etiam lupanar turpitüdiiiis locus efficitur orationis } &
übi diabolus ei ignominiahi corruptioms prxparaverat, illic
earn excipere fecit Dominus coronam fux virginitatis 8c
rabiem, morfufque contemnentem , probatiffimum - Deus
confeflbrem exprellit: quo fado utrofque diaboli oftendit
elle vidores j unus enim moritiir Se triumphat, alius eva-
dit Se regnat.
n . Veni jam , virgo, ad thalamum * quem quxfifti: Sc
pro amore fponfi gladium perculforis admitte; ut ijponiani
te virginitas immaculata comprobet Chrifti , & rnartyrem
confeilio probata confignet. Felix caterva virginum, quibus
ftudium eft tux confeifionis fequi veftigia j habebunt enim
tecum cotonam in c x lo , qux teeum iuperaverint inimicuni
palmam. Hoe eft in fuis fedibus hoft« vincere» captivam D innlundo. Nam ficut t ib f Marix veftigia profequenti pardudam
virginem ad penetralia regis libidinum , ipium regem
à Virgine , quam captivaverat , vidum , & vidum
cum virginis triumpho exire -, nam qui tenuerat , tentus
eft : qui traXerat, tradus eft j qui ocddere fe putabat,
occifus eft.
7. Denique ut pròbemus diabolum à virgine tunc fuiflè
v id um , illius juvenis fedum ad animum revócemus, quem
contra Agnetis infantiam fic armaverat inimicus, ut nudam
faceret ttahi ad lupanar per Vulgus, fub voce prxconantis
ducis, populum ad libidinem invitantis. Hunc ergo ducem
fuiflè diaboli nemo eft qui dubitec j & v id o duce, populum
eflè fuperatiim omnibus notum eft : fuperatis autemciim
iuo duce populis , tyrannum teneri captivum omnibus pa- £
ter. Conftat autem diabolum fiiperatum, quoties contra
Virginem arma arripuic 3 nam exfpoliata v iryo , erinibus
tegitut i & nudata ab hominibus malis, veftiel^atur ab Angelis
bonis : Se damnata in proftibiilo tHrpitudinis , in gre-
mioapparuit caftitatis. Efficitur oratorium Angelorum locus
, qui perditarum fuerat animarum 3 Se ubi iemper nau-
fragaverat caftitas, illic eft coronata virginitas-. Deniqud
populos, quos ptxco ad libidinem- invitaveiat , vir»o ad
captivitatem obtinuit : Se quos ad earn diabolus inquinai
tos induxit, illa à fe mundos ejecit ; omnes namqiie fin-
gillatim ingrefli , unus alteram 3 fuftinebat ingrelfum ,
ticipatio xternx remunerationis apparuit 3 ita his imitantu
bus xterna eredimus gaudia non neganda.
S E R M O X L I X i
In natali SS. Cantii 3 Cantiani & CantianilB
Martyrum, in quorum laudem habitus efi hic fitmo,fcftutA
v. nonas apriles in Romano martyrologio renuntiatur: ad
quem locum Card. Baronins obfervat in Notis fuis hunc
ipfum fcrmonem Ambrofio perperam adtributum , cum f it
Aiaximi , citi judicio calculttm nofirum lubentes adjunr
T O d i e c beatifllmdrum Cantii, Cantiani, & Cantixr
A. JLnillx nata li s eft. Quam bene & jucunde tres Mar-
tyres uno pene vdcabiilo nuncupantur ! Nec mirum fi fimi-
les funt ntìmine, qui funt fimiies paflione : fi una eft illis
apud homines àppèlliitid, quibuS apud Deum eft d una v q -
catid ; uniter enim vocati funt à Domino, non interpofitd
tempore aliter Sc àliter paifi, fed ornhes eodem id u pari-
ter màrtyrium pertulerunt. Quod quidem illis parentivi
quadam à Chriftd affèdione conceftum eft 3 ut congrue-
rent meritis,qui vocabulis coneordabaht : & qu i erantcori-
fanguinicate fratres , fierent etiam fandftate germani : Sé
quem egrefliim ,dum non crederei mundum, fe exhibebat F quorum membra unius corporis fubftariria vegetábate ed'.
immunduxn : ièd ingreffus ad libidinem, ad adorandum Dominum
mefitis virginis tenebatur 3 Se exibat inde Dei ièr-
vus , qui diaboli fuerat fervus intus ingreflus -, b Sc tot fed ì
funt Chrifti cultores, quot diabolus corruptores iè pùtave-
rat virginis inVeniilè.
8’ Remanfit itaqüe jUVenìs qui reprobationis hujus
audor exftiterat ; qui Gs putabat defenforem virginis Tapetare
, hic iplendorem dum provocare! ad luxum, vitam
quam videbatur habere, amifit 3 Sc mortem quam quxre-
b at, invenit. Succediint ridentibus k cryms , Se infultan-
tibus finem lamentationes imponilnt. Adtendit Virgo Iu-
gentem judieem , & quem minantem ance contemlèrat,
nunc deprecancem exaudir. Illico- igitur ut ccepit orare prò
mortilo » & à mortuis excitât falvüm , qui morci fiierat
deputatus 3 Se ad gaudium evocai , qtli fuerat prxcipita-
tus in ludum, Nam qui inceftus fuerat mortuus, caftus
a. Sufiinebat , id eft, fixo veftigio manebat, & cxfpcctabat.
b. Defilile in codi Rcmig. g r tot fallì funi. . . . virginis mvtmfft.
e, Codex Gali-, beatijfunornm Cablili cum tribus parvulìs Cdnti Stci
rum1 animas ejuiHem fidei cònfeflìo coronateti
i . Refert autem de beatis fupradicÌis hiftdria, qiiod témpd-
re paflìonis , cùm eòs perfecùtor mquireret 3 adfeenfo vehi-
eulo} jundis mulabus, e eos iècedcre voliiiilè : Se cùm no«
longe ab urbis meenibus iter agerent, unum animai de fub-
jundis fubito corruiiïè, atque ita illos à perfecutoribuâ
f comprehenios, telitos ad pcé’nam.
3. Quod fedurri quam gloriofum f i t , & à divinitate dif-
pofitum, debemus advertere. Semper enim' Deiis, quòs ele-
gii , hos vidores fiibvedionè fublimi in aulam regni cx-
leftis inducit. Nam ficut Elias currU applicito qiiafi adieen- 4
dit ad cxlum ; ita Sé if t i, veh'iculo adinotò, ad martyrium
pervefteriint : & qùadriga ficut ìllum evexit ad requiem,
ira hosportavit ad glòrìam'. Et quariivis illa ignea quadriga
fùerit, hxc tamen inferior non habenda eft ; quia illa
unum geftavìt prophetam, hxc très Martyres faftentavit.-
J. Idem codcx Gali, una profeffio.
e. Call, cod antecedere volniffi,& cùm voli,iff
f.- Idem' codex, lomprehciifoi ad p oc nam.
F f ììj