VERBETERING VAN KANÄLEN.
N am e n v a n d e k a n a le n . U ï tg e v o e r d d o o r
H ie r in b ÿ g e d r a g e n d o o r
h e t R ÿ k . d e P r o v in c i e .
D e d em s v a a r t e n L u tte rh o o f d -
w ÿ k ...............................................
W i l lem s v a a r t (a a n g e le g d
1829) (* ),. . . . . . .
M e p p e le rd ie p .
H o o g e v e e n s c h e v a a r t v a n M ep-
p e l t o t H o o g e v e e n . . . .
D r e n t s c h e H o o fd v a a r t . .
Y e e n h u iz e r k a n a a l (E o lo n ie -
v a a r t ) . . . ........................
d e p ro y in o ie
O v e rÿ s s e l.
d e D r e n t s c h e
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ÿ .
d e p ro v in c ie
D r e n th e (4).
h e t R ÿ k .
h e t R ÿ k .
Y e r b e t e r in g d e r s c h e e p v a a rt-
k a n a le n in G r o n in g e n :
A f s lu it in g e n k a n a l is a ti e
v a n h e t B e itd i e p . . . '
V e r b e te r in g w a t e rw e g v a n
G ro n in g e n lä n g s Z u id -
b r o e k t o t W i ld e r v a n k .
Y e r b e t e r in g W in s c h o t e r -
d ie p v a n Z u id b r o e k t o t |
h e t B e n s e lv e r l a a t . .
V e r b e t e r in g P e k e l-A a e n '
A a t o t S t a t e n z y l . .
Y e r b e t e r in g H o e n d i e p v a n 1
G ro n in g e n to e S tro o b o s |
V e r b in d in g s k a n a a l tu s -
s e h e n E em s k a n a ä l, H o e n d
ie p e n B e i td i e p . . .
Y e r b in d in g v a n h e t B o te r -
d ie p m e t h e t D am s te r - j
d ie p e n h e t E e tn s k a n a a l
Y e r b e t e r in g v a n d e s c h e e p -
v a a r tk a n a l e n in d e p ro v in c ie |
F r ie s la n d :
Y o rm in g v a n e e n g r o o t 1
s c h e e p s v a a rw a te r v a n I
S t ro o b o s n a a r S t a v o r e n J
e n d e L emme r . . . . I
I n r i c h t i n g v a n d e L em s te r - \
s lu i s v o o r h e t g e b ru ik I
v a n h e t g r o o t s c h e e p s - |
v a a rw a t e r .................................I
O p s te r l a n d s c h e C om p ag n o n s -
v a a r t ( in 1887 d o o r d e p ro v
in c ie o v e rg e n om e n ) . . .
E a n a a l v a n D r a c h t e n n a a r
Y e e n h u iz e n ....................................
E a n a a l v a n d e N ie u w e Z ÿ le n
l ä n g s D o k k um e n L e e uw a r -
d e n n a a r H a r l in g e n . . .
E a n a a l v a n L e e u w a r d e n n a a r
d e T ÿ n j e ..........................................
d e p ro v in c ie
G ro n in g e n .
1847— 1897
1870—1878
1860—1882
1852
1847— 1876
1876—1897
v a n 1863
t o t 1881
d e p ro v in c ie
F r ie s la n d .
v a n 1882
t o t 1888
640 00 0 0 )
8 2 0 0 0 0 (3 )
5 6 0 0 0 0
114 00 0 (‘)
7 0 6 0 0 0 0
2 065 000 0 \
287 000
2 3 7 0 0 0
2 7 0 5 0 0
323 500
96 4 000
3 9 7 0 0 0 I
1 3 6 0 0 0 j
1 4 6 0 0 0 0
182 00 0 (lü)
5 9 0 0 0 0 (H) 1 5 5 0 0 0
3 2 6 0 0 0
4 2 0 0 0 0
0 Y o o r v e r n ie u w in g v a n d e
k u n s tw e r k e n e n v e r r u im in g
v a n h e t p ro fil.
10 0 000 I (s) D e v e r b e te r in g w a s e e n o n d e r-
(Ov e rijs s e l). d e e l v a n d e v e r b e te r in g v a n
d e n w a t e rw e g v a n Z w o lle n a a r
2 2 000 z e e .
(D r e n th e in D e g em e e n te Z w o lle d ro e g
1869). . f 1 4 5 0 0 0 b y .
0 M e t in b e g r ip v a n d e n a a n k o o p
d e r S t a p l i o r s t e r s c h u ts lu i s in
1858 v o o r f 160 000.
0 D e D r e n t s c h e H o o fd v a a r t w a s
v a n 1819 t o t 1 8 7 6 - in b e h e e r
b ij d e p ro v in c ie D r e n th e .
0 V o o r v e r n ie u w in g v a n d e
k u n s tw e r k e n e n v e r r u im in g
v a n h e t p rofil.
0 N a a f t r e k v a n d e b y d r a g e n
v a n d e p ro v in c ie F r ie s la n d ,
h e t W a te r s c h a p W e s te r k w a r -
t i e r e n d e b e la n g h e b b e n d e n
v o o r d e a f s l u i tin g t e Z o u t-
k a n ip .
(7) D e k o s te n d e r v e r b e t e r in g
b e d ro e g e n , m e t d ie v a n h e t
E em s k a n a a l e n h e t a fw a te -
r in g s k a n a a l v a n D u u rsw o ld ,
e n m e t d e a lg em e e n e k o s te n
f 8 3 0 0 0 0 0 .
H ie rv o o r w e r d b y d e W e t
v a n 6 J u l i 1883 (S ta a t s b la d
n°. 109) e e n e B y k s b y d r a g e v e r-
le e n d v a n f 1 2 0 0 000, t e rw y l
b y d e b e g ro o tin g v o o r 1877 n o g
f 3 0 0 0 0 0 , e n b y d e w e t v a n
11 J u l i 1882 ( S ta a t s b la d n°. 82)
n o g f 552 50 0 w e r d to e g e s t a a n .
0 B y d e w e t v a n 2 A u g u s tu s 1880
( S ta a t s b la d n °. 136) w e r d e e n e
B y k s b y d r a g e v a n f 2 2 4 0 0 0 0
to e g e s t a a n v o o r d e u i tv o e r in g
v a n w e r k e n t e r v e r b e te r in g
v a n d e n b in n e n la n d s c h e n w a -
t e r s t a a t e n v a n d e s c h e e p -
v a a r tk a n a l e n i n d e p ro v in c ie
F r ie s la n d , z ijn d e 40 °/0 v a n h e t
g e r a am d e b e d r a g d e r k o s te n .
D e w e r k e n t e r v e r b e te r in g
v a n d e s c h e e p v a a r tk a n a le n
w a r e n d e h ie r n e v e n s g e n o em d e
b e h e v e n s d e k a n a l is a t i e v a n
d e T jo n g e r. D e B y k s b y d r a g e is
b e r e k e n d o p 4 0 % v a n d e k o s t
e n . V o o r d e L em s te r s lu i s w e r d
b o v e n d ie n b y d e w e t v a n 4 D e c
em b e r 1885 ( S ta a t s b la d n°. 204)
n o g f 24 000 to e g e k e n d .
0 Y o o r v e r n ie u w in g d e r s c h u t-
s lu iz e n ..
(i°) V o o r n i e u w e ' s lu i z e n e n v e r r
u im in g v a n h e t p ro fil, m e t
d e n a a n k o o p v a n h e t B a k k e -
v e e n s t e r v e r la a t .
(ii) D o o r d e g em e e n te L e e uw a r d e n
w e r d b o v e n d ie n n o g f 7 8 0 0 0
b e s te e d v o o r w e r k e n o p h a a r
. g e b ied .
135 000
(F r ie s la n d ) .
Bij dit overzicht moet nog worden gewag gemaakt van de
verbinding der nederlandsche kanalen met de pruissische kanalen
in het veengebied aan den linkeroever van de Eems, waarom-
trent in 1876 eene overeenkömst met Duitschland werd gesloten.
•De bedoelde pruissische kanalen zijn: het kanaal van de Eems
naar de Vecht bij Nordhorn, het kanaal van Haren aan de
Berns naar de grens bij Rütenbroek, het Süd-Nordkanaal, dat
die beide verbindt, en het kanaal van het Süd-Nordkanaal bij
Alte-Picardie naar de grens bij Coevorden. Als een gevolg van
deze overeenkomst zijn in Nederland aangelegd het kanaal van
het Stadskanaal naar de grens bij Rütenbroek, de verlenging
van de Hoogeveensche vaart en de verbinding met hetOranje-
kanaal, het kanaal van Coevorden naar de grens in de richting
van Alte-Picardie en het kanaal van Almelo naar de grens bij
Nordhorn. Bij de wet van 2 Augustus 1880 (Staatsblad n°. 137)
werden voor deze kanalen de vermelde Rijksbijdragen toegestaan.
Van pruissische zijde moeten ter nakoming van de overeenkomst
nog worden gemaakt de verbinding van de Hoogeveensche
vaart met het Süd-Nordkanaal en de doortrekking
van het kanaal van Almelo naar Nordhorn.
De bovenstaande cijfers resumeerende ziet men, dat in de vier
noordelijke provincien in het tijdvak 1847—1897 de volgende
uitgaven zijn gedaan:
Voor den aanleg van nieuwe kana len werd uitgegeven
/ 11328 000. Hiervan is door het Rijk uitgegeven / 240000
rechtstreeks en / 2 900 000 in den vorm van subsidien. Door
de provincie Overijssel rechtstreeks (na aftrek van de subsidien)
/S 7 0 0 0 0 .en als subsidie / 18 000; bovendien nam zij voor
/ 405 000 deel in het aandeelenkapitaal eener kanaalmaatschappij.
Door de provincie Drenthe werd uitgegeven rechtstreeks/46 000,
en in den vorm van subsidien/285 000, terwijl zij voor/349 000
deel nam in het aandeelenkapitaal eener kanaalmaatschappij.
Door de provincie Groningen werd uitgegeven rechtstreeko
(na aftrek van de Rijksbijdragen) f 2 980000 en als subsidie
/ 86 000, door de provincie Friesland rechtstreeks (na aftrek
van de Rijksbijdrage) / 585 000.
Voor de v e rb e te r in g van b estaan de scheepvaartkana
len werd uitgegeven / 11200000 Hiervan is door het Rijk
uitgegeven: rechtstreeks (na aftrek van d e subsidiën)/2274000
en in den vorm van subsidien / 1 815 000.
Door de provincie Overijssel werd uitgegeven rechtstreeks
f 640 000 en als subsidie / 100 000, door de provincie Drenthe
rechtstreeks / 114 000 en als subsidie / 22 000. Door de provincie
Groningen werd uitgegeven rechtstreeks (na aftrek van de Rijksbijdrage)
/ 3 267 000, door de provincie Friesland rechtstreeks
(na aftrek van de Rijksbijdragen) / 1775 000, en als subsidie
1 135000. ~
Voor aanleg en verbetering van scheepvaartkanalen werd
dus in het geheel uitgegeven 22.5 millioen, waarvan door
het Rijk 7.23 millioen en door de provinciën Overijssel, Drenthe,
Groningen en Friesland, respectievelijk 1.63, 0.47, 6.23 en
2.5 millioen. De overige gelden zijn bijeengebracht deels als
maatschappelijk kapitaal, deels door subsidiën en uitgaven van
gemeenten.
In de cijfers zijn niet begrepen de kosten van onderhoud en
herstel, en evenmin de kosten van de verbetering van minder
belangrijke vaarwaters.
Zooais blijkt werden in het begin van het vijftigjarig tijdvak
verschillende maatschappijen opgericht met het doel eene kanalisatie
tot stand te brengen; er heerschte dus in die dagen de
meening, dat de aanleg en exploitatie vau een kanaal een winst-
of althans rentegevende onderneming kon zijn.
Het is niet onnuttig na te gaan wat van die verwachting geworden
is. Daartoe kan het volgende staatje dienen:
N am e n v a n d e k a n a le n . A a n l e g k o s te n .
G em id d e ld ' o v e r 1891— 1895.
O p b r e n g s t
d e r k a n a a lg e ld e n .
E o s t e n v a n o n d e r h
o u d , h e r s t e l
e n b e d ie n in g .
Z u iv e r e
o p b r e n g s t .
R e n t e v a n h e t
a a n le g k a p it a a l
O r a n j e k a n a a l ................................................................. f 7 9 6 0 0 0 f 1 1 5 5 5 f 6 9 8 0 f 4 6 2 5 f ± 0.6 "/o
H o o g e v e e n s c h e . v a a r t ............................................... „ 929 000 „ 4 1 6 6 5 „ 2 9 3 0 0 ,, 1 2 3 6 5 „ 1 1.3 g
N o o r d -W i llem s k a n a a l ............................................... „ 38 5 000 ,, 1 6 4 5 7 „ 1 2 4 6 7 „ 3 9 9 0 -, - 1.— „
S t ie l t je s k a n a a l ........................................................... „ 3 0 8 0 0 0 „ 4 3 0 7 „ 1 7 6 2 „ 2 545 „ „ 0 .8 „
O v e rÿ s s e ls c h e k a n a l e n .......................................... „ 1 5 7 7 0 0 0 „ 5 2 050 „ 2 7 2 7 8 „ '2 4 7 7 2 „ „ 1.6 „
De rente van het in de ondernemingen gestoken kapitaal is
dus niet meer dan gemiddeld 1%- Hierbij zijn dan nog niet in
rekening gebracht de kosten van toezicht en administratie.
Kaüaalaanleg blijkt dus geen op zieh zelf winstgevende zaak
te zijn en kan door particulieren alleen worden ondernomen
als het kapitaal gedeeltelijk uit openbare kassen wordt ver-
strekt. Dat was het geval met het Noord-Willemskanaal en het
Stieltjeskanaal; berekent men hiervoor de rente van het kapitaal
na aftrek van de subsidien, dan vindt men respectievelijk bijna
5% en 2.5°/0.
Wat is nu voor de hierboven vermelde uitgaven verkregen?
Behalve dat de gezamenlijke lengte der groote scheepvaartkanalen
met ongeveer 360 KM. vermeerderd is, werd van de enkele
op zieh zelf staande kanalen een kanalennet gevormd dat zieh
over de vier provincien uitstrekt en met de duitsche water-
wegen in verbinding Staat. De afmetingen van de kanalen en
van de daarin gelegen kunstwerken zijn tegelijk verruimd en
meer eenvormig geworden, gelijk uit den pevensstaanden Staat
blijken kan:
N a am v a n h e t k a n a a l.
g S lu is -
■ w ÿ d to .
co .§
M. M.
j !
» ä
M.
O v e rÿ s s e ls c h e k a n a l e n .................................... 6 .— 40.— 1.70 7.50
E a n a a l A lm e lo—N o r d h o r n .............................. 6 — 4 1 . - - 1.60 7 .50
C o e v o r d e n -Y e c h tk a n a a l . . . . . . . 7.— .33.— 1.80 8 —
S t i e l t j e s k a n a a l ............................................... ...... 6 .r~ 43.— 2 — 7.—
D r e n t s c h e H o o f d v a a r t .................................... 6.— 27.50 2.— 8.—
N o o r d -W illem s k a n a a l.......................................... 6.— 23.— 1.90 7.—
S t a d s k a n a a l e n C om p a s c u üm k a n a a l . . 6 — , 1.80 7.—••
P e k e l - A a ................................................................. 6.— 26.— 1.70 6.—
D e d em s v a a r t e n L u tte r h o o f d w ÿ k . . . 5.50 2 9 .— 1.80 9 .50
H o o g e v e e n s c h e v a a r t .......................................... 5.40 27.50 1.60 7.—
O r a n j e k a n a a l ............................. 5.40 25.50 1.80 7.— .
C om p a g n o n s v a a r t . .................................... 5.50 34.50 2.10 6.—
29.— 1.80 7.50
Y e e n h u i z e r k a n a a l .......................................... . 6.— 27.50 2.— —
E a n a a l D r a c h t e n—V e e n h u iz e n . . . . 5 .— 27.— 1.85 4.70
H o e n d ie p (G ro n in g e n—S tro o b o s ) . . . 6 .— 28.50 2 .__ 8.—