8 tot 4 KG. steenkool per W.PK. per uur werd bepaald.
thans bij de nieuwere machines geen groo ter kolenverbruik
dan 1.8 boogstens 2 KG. wordt tocgestaan, bij aanwending
van centrifugaalpompen met geen grootere opvoerhoogte dan
2 I 2'/, M.
Wel gebruikten de gemalen van den Haarlemmermeerpolder
(1846) niet meer dan 2 KG. steenkool per W.PK. per nur,
doch alle van 1855 tot 1884 gestichte stoomgemaleh met schep-
raderen, vijzels en pompen, bwaniea niet tot dat läge kolenverbruik,
tot na de verbeteringen, sedert 1890 meer algemeen
aangebracht.
Als voorbeeld van zulk eene latere stichting kunnen wij ver-
wijzen naar het bovengemaal van den polder «Prins Alexander»,
waarin wij in 1891 een hevel-centrifugaalpomp bouwden in
plaats van de daar bestaande zuig- en perspompen. De vroegere
zuig- en perspompen met langzaam loopende machines (18 slagen
per minuut) verbruikten per W.PK. per uur 4.1 KG, steenkool ;
over vijf jaren, van 1886 tot 1890, gemiddeld 10 507 HL. perjaar.
Het nieuwe werktuig, hieronder voorgesteld, dat naarmate
van de opvoerhoogte van 80 tot 95 omwentelingen per minuut
maakt en eene compoundmachine heefb, die eene direct werkende
hevelcentrifugaalpomp drijft, verbruikt 1.82 KG. steenkool
per W.PK. per uur, en over vijf jaren, van 1892 tot 1896,
gemiddeld slechts 5742 HL. steenkool per jaar, bij een vrij
gelijk waterverzet, waarbij de oude machine 10507 HL. per
jaar noodig had.
B O V E N G E M A A L
IlirtS ALEXANDER
1
Hetzelfde geschiedde bij de nieuwe stichting in 1894 op den
Horstermeerpolder. In 1881 en 3883 hadden wij, voorde droog-
making van die meer, daarop een boven- en een benedengemaal
geplaatst (hevelcentrifugaalpompen), die werkten met een kolenverbruik
van 3'/j KG. per W.PK. per uur, dat voor dien tijd
een aannemelijk verbruik was, en verbruikten de machines voor
de voldoende drooghouding samen per jaar ongeveer 20 000 HL.
steenkolen. Het nieuwe gemaal, dat nu in eens het water op-
voert (ook hevel-centrifugaalpompen) verbruikt 1.72 KG. steenkool
per W.PK. per uur, en heA jaarlijksch kolenverbruik is tot
ongeveer 9000 HL. per jaar verminderd.
Wij komen dus nu eindelijk, na vijftig jaren, ongeveer tot het
kolenverbruik bij stoomgemalen, in 1842 in de reeds vermelde
verhandeling van S im o n s en G r e v e (*) voldoende geacht, en
zeker zal op het gebied van polderbemaling nog veel te ver-
beteren en te vereenvoudigen zijn, door het combineeren, van
meerdere kleine polders tot 6en grooter gemaal, cijns doende
aan den tegenwoordigen eisch van coöpsratie, en misschien zal
in een niet ver verwijderd tijdstip de elektrische beweegkracht,
van 66n centraal-station uit, op verscheidene polders tegelijkop
■ veel goedkooper wijze de beweging van de water wer ktuigen doen
') Zie blz. 180. D it verbruik zullen v
en 2 KG-. per W.PK. per u u r naar
aannemen voor de drooghouding : 2.7,
slang van de grootte derstoommichines.
geschieden of het brongas in enkele deelen des lands den stoom
vervangen.
Möge de polderbemaling een eenvoudig onderdeel van de ingénieurs
wetenschap zijn, voor Nederland, al wordt het in de hooge
regeeringskringen en vooral in de handelswereld ontkend, voor
Nederland, dat voor 80 % van en door den landbouw bestaat,
blijft de polderbemaling en hare studie een vraagstuk van
veel gewicht, dat de beiangstelling onzer ingénieurs ten volle
waardig is.
Komt het groote nationale vraagstuk «de droogmaking van
de Zuiderzee» tot verwezenlijking, dan is die inpoldering zeker
een hoogst interressant vraagstuk, dat in al zijne details als
polderbemaling de meest ernstige studie van den ingénieur
vraagt ; niet om daar maar stoomgemalen naar den ouden tränt
op te plaatsen, maar poldergemalen, de vooruitschrijding onzer
eeuw en de grootschheid der onderneming, «de droogmaking
van de Zuiderzee» waardig. Misschien twee of drie hoofdstations
der bemaling op het geheele drooggemaakte gedeelte van de
Zuiderzee en dan niet alleen dienstig voor de bemaling, maar
tevens voor de coöperatieve beetwortelsuiker- en zuivelindustrie,
benevens al die industrieën, die. de gezamenlijke ingelanden,
van die nieuwe provineie, door coöperatieven arbeid, niet alléén
krach tig en rijk zullen raaken, maar ook als het meest integrerend
deel van onze natie, het geheele land, naast den handels-
geest, krachtig en veerkrachtig kan raaken.
Mogec-het Gedenkboek bij het honderdjarig bestaan van het
Koninklijk Instituut van Ingenieurs dien goeden, rijken en
heerlijken,. tijd van ons land vermelden, als ontstaan onder de
zegenrijke regeering van onze geliefde Koningin Wilhelmina!
W. BRANDSMA Joh. Zn.
_/ É J/lé i1' I
BBSS
KANALISATIE IN DE VEENSTREKEN.
let afgeloopen vijftigjarige tijdperk is er een geweest
van groote ontwikkeling, ook op het gebied van kana-
lisatie in de veenstreken, dat zijn de provincien in het
noorden en oosten des lands, waar hoog veen voor-
komt en ontgonnen wordt.
Een belangrijk deel van het kanalennet dier streken is nä
1847 aangelegd of verbeterd, ja v66r dien tijd kan zelfs niet
van een kanalennet gesproken worden.
De meeste destijds bestaande kanalen, aangelegd ter ontginning
van eene veenvlakte, vonden in dat veen hun eindpunt, en de
scheepvaart, grootendeels bestaande van het vervoer der turf,
dreigde met het verdwijnen van het veen te verminderen,
waardoor de inkomsten, noodig ter bestrijding van het onderhoud
van de kanalen, verloren dreigden te gaan.
In de laatste vijftig jaren is in dien toestand een geheele omine-
keer gekomen. Een groot aantal nieuwe kanalen zijn aangelegd,
terwijl vele bestaande, gebrekkig ingericbte, kanalen een r u in i e r
profil verkregen en van nieuwe, beter ingerichte, kunstwerken
werden voorzien.
Hieronder volgt een opgaaf van de sedert 1847 aangelegde
en verbeterde kanalen. Ten einde voor de vier noordelijke
provincien een volledig overzieht te geven van de inderdaad
hoogst belangrijke ontwikkeling van het kanaalwezen, zijn in
den staat ook opgenomen de kanalen, die niet of niet hoofd-
zakelijk in verband met vervening zijn aangelegd en verbeterd,
en is in het bijzonder ook de verbetering van de scheepvaart-
kanalen in Groningen en Friesland vermeld.
164
| i | ■
AANLEG VAN NIEUWE KANALEN IN HET TIJDVAK 3.847-
O v e rü s s e ls c h e k a n a l e n :
Z w o lle—A lm e lo . . . .
Z i jt a k n a a r d e "Vecht . .
I D e v e n te r . .
D e d em s v a a r t (d o o r t r e k k in g
n a a r d e V e c h t b ij A n e ) . ...
L u tte rh o o f d w ijk (d o o rt re k k in g
t o t C o e v o r d e n ) ........................
A lm e lo—N o rd h o r n (Ne d er-
la n d s c h g e d e e lte ) . . .
C o e v o rd en—A lb e -P ic a rd iö
(N e d e r la n d s c h g e d e e lte ) .
C o e v o rd en—'V e c h tk a n a a l .
S t ie l tje s k a n a a l (C o e v o rd e n—
N ie ü w -A m s te rd am ) . . . .
H o o g e v e e n s c h e v a a r t :
( d o o r t r e k k in g v a n H o o g e-
v e e n t o t d e B a r g e r v e n e n )
( d o o r t r e k k in g t o t d e p r u is -
s is c h e g r e n s ) . . • •
A a n g e le g d d o o r
O r a n je k a n a a l:
(v a n d e D r e n ts c h e Ho o fd -
v a a r t t o t d e B a r g e r v e n e n )
N o o rd -W illem s k a n a a l (Ass
G r o n i n g e n ) ........................
S to om g em a le n b ij de- s lu iz e n
v a n d i t k a n a a l ........................
V e r b in d in g v a n h e b V e e n h u iz e r
k a n a a l m e t d e H a u le rw jjk -
s t e r v a a r t . . • • . . .
V e r b in d in g v a n d e D r e n ts c h e
H o o fd v a a r t m e t d e Com p ag -
n o n s v a a r t ( o p ru im in g d am
v a n A p p e l s c h a ) ........................
G ro n in g e r S t a d s k a n a a l ( u ) d o o r tr
e k k i n g v a n T e r A p e l t o t
h e t E m m e r C om p a s c u tlm . .
V e r b in d in g v a n h e t S ta d s k a -
n a a l m e t h e t k a n a a l H a r e n—
Ri i t enbroek. . . . . . .
V e r b in d in g v a n d e P e k e l-A a
m e t h o t S t a d s k a n a a l . . .
E em s k a n a a l (G r o n in g e n—Delfz
ijl) . ■ • ............................
A fw a te r in g s k a n a a l v a n D u u rs -
w o ld (v o o r d e la n d e n b e zu i-
d e n h e t E em s k a n a a l) . . .
T jo n g e rk a n a a l (k a n a l is a tie v a n
d e T jo n g e r ) ....................................
d e O v e rijs s e ls c h e
[ k a n a lis a tie -
I m a a ts c h a p p ij.
d e p ro v in e ie
O v e r ijs s e l (*).
Volto
o id
A a n le g -
k o s te n m e t
o n t-
e ig e n in g .
1855
1856 > 1 5 7 7 000(>)
1858 )
1853 49 000 (3)
d e p ro v in c ie
O v e rijs se l.
1888
I d em . 1882
d e C o e v o rd e r
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ij (4)
1860
d e S t ie l tje s -
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ij.
1884
d e D r e n ts c h e
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ij.
1860
Id em . 1894
d e D r e n t s c h e
V e e n - e n M id d en -
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ij.
1858
I d em . 1894
d e N o o rd -W illem s -
k a n a a l-
m a a ts c h a p p ij.
1862
d e p ro v in c ie
D r e n th e (7).
1864
h e t R i jk (?). 1878
h e t R ijk
e n d e p ro v in c ie
F r ie s la n d .
1894
d e g em e e n te
G ro n in g e n .
1878
I d em . 1881
Id em . 1877
d e p ro v in c ie
G ro n in g e n .
1876
Id em . 1871
d e p ro v in c ie
F r ie s la n d .
1887
1 7 0 0 0 0
3 9 0 0 0
H i e r in b ÿ g e d r a g e n d o o r
h e t R ijk . d e P r o v in e ie ,
1 1 1 4 0 0 0 50 0 0 0 0
5 0 0 0 0 2 5 0 0 0
14 8 0 0 0 6 0 0 0 0
3 6 0 0 0 0
355 00 0 (®)
112000(8)
5 6 0 0 0
1 5 2 0 0 0
3 4 4 2 0 0 0
429 000
917 000
2 7 0 0 0 0
200000
3 6 0 0 0
1 8 0 0 0
(Ov e rijsse l).
5 0 0 0 0
(D r e n th e ) .
110000
(D r e n th e ) .
9 0 0 0 0
(D r e n th e ) .
2 5 0 0 0
(D r e n th e ) .
2 5 000
(G ro n in g e n ).
10 000
(D r e n th e ) .
(i) D e p ro v in e ie O v e r ijs s e l n am
d e e l in h e t k a p i t a a l d e r m a a t s
c h a p p ij v o o r f 4 0 5 0 0 0 .
(*) De p ro v in e ie h a d in 1845 d e
D e d em s v a a r t g e k o c h t v o o r
f 4 5 5 0 0 0 .
(3) B o v e n d ie n d r o e g d e p ro v in e ie
d e h e l f t — a d f 12 00 0 - v a n
d e k o s te n d e r s t u w in d e V e c h t
b(j A n e , g e b o uw d d o o r d e O v e r ijs
s e ls c h e K a n a a lm a a ts c h a p p jj
(■>) In g e v o lg e d e w o t v a n 15 J u l i
1896, (S ta a t s b la d n ° 181), i s d e
c o n c e s s ie v o o r h e t C o e v o rd e r
k a n a a l t h a n s o v e rg e d r a g e n a a n
d e p ro v in e ie O v e r ijs s e l, e n
w o r d t a a n d ie p ro v in e ie e e n
RÜ k sb iid ra g e v a n f 8 5 0 0 0 g e -
g e v e n v o o r d e h e f s t e l l i n g v a n
d e w e r k e n .
(6) D e p ro v in e ie D r e n th e n am d e e l
in h e t k a p i t a a l d e r m a a t s
c h a p p ij v o o r f 3 4 8 7 5 0 .
(®) D e g em e e n to n A s s e n e n G ro n
in g e n g a v e n ie d e r o o k f 2 5 0 0 0
su b s id ie .
(7) D e s to o m g em a le n d ie n e n t o t
v o e d in g v a n h e t k a n a a l e n
v a n d e D r e n t s c h e H o o fd v a a r t.
(8) D e K a n a a lm a a ts c h a p p jj g a f e e n
b jjd r a g e v a n f 30 0 0 0 .
(9) H e t V e e n h u iz e r k a n a a l (Kolo-
n ie v a a r t ) w a s i n 1859 a a n h e t
R i jk g e k om e n b ij d e o v e rn e -
m in g d e r g e s t i c h t e n t e V e e n -
h u iz e n .
(iß) D e k o s te n w a r e n : v o o r h e t
R i jk f 32 600, v o o r d e p ro v in e ie
F r ie s l a n d / -3 4 400, v o o r D r e n th e
f 10000 ( a ls s u b s id ie a a n h e t
R ijk ).
(ii) H e t S t a d s k a n a a l e in d ig d e in
1847 bij h e t 5 d e v e r l a a t (E x -
J lo ö rm o n d ) e n w a s i n 1858 d o o r-
g e t r o k k e n t o t T e r A p e l.
(iS) H e t R ijk s s u b s id ie b e r e k e n d
te g e n o m s t r e e k s 23 °/o, i n v e r-
h o u d in g v a n h e t v o o r d e a lg e -
m e e n e v e r b e t e r in g v a n d e k a n
a le n v e r ie e n d e su b s id ie .
(iS) H e t R i jk s s u b s id ie b e r e k e n d
te g e n 4 0 °/o.
6 1 0 0 0
(G ro n in g e n ).
m S t