
JOuod till voluvt , vullum exß are lapidem y in quo baveatur inonogramnia tout
cum Confulibus Conßantini itnperio antiquioribtts nee cerium eft ,
nec , f i ejfet , caujfam ipfis adjudicaret.
33. A t , inquiunt Ephemeridis Au&ores, ex omnibus •Chriftia-
uorum epitaphiis monogrammate Chriftl infignitis ne unum quidem
«d hanc diem prodii-t Conftantino antiquius 1 quod quidem certam
Jiabeat temporis notam , no minibus fcilicet Confulum expreflam , quas
contra habetur in quamplurimis Conftantino pofterioribus. Ut hoc
argumentum, quo potiflimum illi fententiam ftiam ftabilire conan-
tur* refellam ) obfervare ju v a t, antiquos Chriftianos minus follicrtos
fuifle de anno emortuali in tituiis fepulcrorum perConfules notando,
« ti fuerunt de die obitus & depofit
verfaria cuiufque defun&i die jufta
gerent fuperftites: hoc ipfum obfe
pra j in me%\o a d alcunt Jitte rt in quejla
$u ifa ASIN PRE: cbe non tutti ere-
■ der fi d e e , cbt fieno ftati ma rtiri\ati dope
Cofiantino , / nelia perfecu^ione d i G iu Jia -
eto Apofiata , la quale f u 1' unica dopo Co-
f i anti no , cbe f i fa c e jfe fen tire in quefii par-
f i , tanto piu cbe egli copertamente perfequi-
tb la C b ie ja , e i Crifiiani 3 e poebi furo-
no * martiri^ati colla »torte » E quefii iftef-
f i v etri d i maggior antic bit a , d e lla quale
appars per alire prove , dovrebbero pur fa r
conoftere , cbe quefto Sacro monogramma fia
fiato adoperato da' C rifiian i molto prima d i
Cofiantino 5 e d £ molto probabile cbe lo co —
eninciajfero a d afare ft no ns lid primitiva Cbie-
f a , e quando fo r ftt e ll a ancora o f cit'd non
era d o ll' Oriente \ mentre ejfendo compoflo di
parole Grecbe , 1' aver/o femprf* adoperato cos'l
anco- 1« WTefc Latin a , una tale origine
enoito antic a, e prima cbe fiveniffe alia d iv i-
ficneyO d ifiinfione d e lla C h ie f a Grecay e L a -
tin a dimoftra ,* e non farebbe gran fatto cbt
avejfe avuto la fu a Origine circa i l 'tempo
sfiejfoy quando i E ed eli f i cominciarono a cbia-
enar C r ifiia n i , come per una c ifra , per a-
doprar/o ne'le Lettere Ecclefiafticbe partico-
larmente . E t paucis iiicerje£lis,ita dtmum de
JEufebii teftimonio diflerit. Mafitoglie ogni
difficolth , poiebi a confiderar bene Eufebio,
d i cui f i dee fa r e gran conto , ed i l quale
f i J t ! preferire a d opt? a Itro , come quel lo ,
cbe avea fentito raceontare da Cofiantino
•fiejfo in vifioue avuta avanti la battaolia
contro Maffcn%io, e cbe attefia d i aver pile
volte veduto i l L aba ro , non dice nel capi-
tolo trentunefimo d e l libro primo della Vita
d i Coftant:no , in cui diligentemente deferi-
ve it Labaro , cbe quell' Imperatore inven-
•**S ’ \ t monogramma d i Crifio } dice bene
quefio Autore , cb' egli fac e jje porre ta l ƒ>-
gno in citna a J ly afia d e ! fuo Labaro ; i l quaionisl
idque, uti videtur, nc anni-
quotannis eifdem perfolvere negii-
rvavit CJariff. Bona-rocius * . Ita-
que
le fi ajfomigliava alia Croce da lu i v edict a
in C ie lo dopo i l me\\o giorno , a fim ulitudi-
ne d i cui cotnandato g li fu pofeia in fogno
cbe facejfe on' infegna m ilita r y non nel mv-
nogramma 3 ma nelP afia > e nella traverf/t ■
si cui attaccato era i l veto i f i aggiunge an—
cora d i piuy cbe cbiamando Ettjebio quel mo +
no gramma affolut amente , e generalmen’te y
s-wrap/et/ £'vfvyoftas to* vv(xfioXov y cbe va le y
fegnb della falutare denominazione y db a
d ive dere , a ben confiderar lo y cbe ne par la
come d i cofa gia not a f r a * C r ifiia n i y da
qualt per dvbghtura Cofiantino pote impa—
rarloy quale y fe e on do i l pre citato Autore, jtt'-
biro avuta la vifiohe y infirutto fu delie co—
fe della Religione , i l cbe molto prima a v—
v en n e , cbe egli ordinajje , e face jfe fa n e
la fofte* detta ‘novella infegna . Confideru)
ancora , cb'ejfendo eg li lilir ic o d ' origine «,
e quafi fernpre dimo<-ato in Occidente , ƒ egli'
ne fojfe fiato 1' inventore, non £ punto vert--
fim ile , cbe inventato 1' avejfe co'caratterb
Greet y e quando ’ anco f i voglia con Lattan *•
%ioy ne libro delle morti de' Perfecvtori a !
cap.4. ( lege,cap.44.) cbe Cofiantino avejfe neV
fogno i l comando , cbe negli feu d t’ facejfe
porre i l facro monogramma , f i potrebbe ai--
tresi replicare, cbe £ motto verifimile , tkg
Id d io g l i rivelajfe tal fegno , fecondo P ufo 3
cbe g ia f i praticava tra'Crtfliani . H a e c i l l e .
(*) Idem Phil.Bonaroti us : Offerva^ioni f a -
pia alcunt framm, d i vetro & c. pag. V I I I .
Praefat. E d io per me credo , cbe t Ctifiian.%
v i mettejfero quefii v etri per fegno , a ffile
d i riconofcere i l luogo de' loro morti, per propria
confola\ioneyed anco per andarvi a f a re
g li u jf iv d i pietb ne i giorni defiinatt s
ed an nive rfarj y onde e , cbe quafi fernpre y
tralafctato per lo pib i l Confolato , 0 1' anrto^
f i tro va notato diligentemente i l giorno d e l*
la morte , 0 della depofifione; &c.
due Chriftiana monuments , quæ Confules prasferant , admodum pau>
<ca funtj præcipue ante Conftantini xtatem , præ aliis fere innumerisj
ouæ ea nota carent. Verum 11 Confutes Conftantino antiquiores non
reperiantur in lapidibus una cum monogrammate , reperiantur autem
uonnulli iilo pofteriores; id argumento non efle poteft,Conßantini æta-
tem non fuperare inferiptiones ceteras, quæ folum monogramma fine
Confulibus præferunt : ficuti perperara inde aliquis argueret, Con-
fiantino antiquiora efle ilia epitaphia ,quæ nec monogramma necCon-r
fuies habent. Potuit fane fie ri, ut Confutes epitaphiis Chnlliano-
rum inferibendi ufus fub Chriftianis imperatoribus frequentior quatn
aotea evaferit : potuit in paucis iilis , quæ præferunt Confules Con.
flantino antiquiores, excidilîe alicubi nota monogrammatis obincurian»
eorum , qui ea deferipferunt : poftremo nihil certi contra noftram fen.
tentiam ex hoc argumento negativo poteft cpncludi, quum tam mul-
tæ conjefturæ& obfervationes lin e ,quæ majorem antiquitatem mono-
grammatis perfuadeant, ac propemodum évinçant. Miror autem eos
qui ita argumentati fu n t, audenter adeo pronuntiafle, nullum om-
nino lapidem vulgatum ad hanc diem elfe, qui exhibeat Chrifti monogramma
cum Confulihus qui ante Conflantinum in Faflos reiati
lint j neque animadvertilfe, aut potius diflimulafle quod habetur apud
Boldetturn pag. 87. * Cervomoe, feu Ccrbonit Sil~j-an£ elogium > anno
M D C C X IX . ex Coemeterio S. Urbani ab ip fo , ut monet, effofum..
Quid enim? nonne in eo apparet nec obfcure, non una monogram-
maxis forma, fed d up lex , licet imperita manu exprefla ; prirr.um feilicet
monogrammatis decufiati , fecundo re&i : fequitur autem
ibidem tertio loco aliud fymbolum , quod ad græcum 'i' , feu
ad ancoræ figuram propius accedit. Quantum certe ex fchemate in-
fcriptionis a Boldetto exhibito apparet , aut ego vehementer fal-
lor , Chrifti monogramma habetur ibi una cum Confulibus anni
C C X C L : ipfa vero inferiptio, fed fymbolis iilis deftituta, occurrit
etiam apud Muratorium pag. G G C L X 1X. , a quo exftare dicitur in
tedibus Alexandri CapponiL Operam autem admodum utilem & eru-
ditis gratam præftaret, fi quis Rornse ipfum lapidem fepulcralem Cer-
voniæ diligentius infpiceret,& cum adnexis fymbolis & omnibus apici-
bus litterarum graphice deferiptis iterum vulgaret : eft enim inferiptio
admodum difficilis quæ legatur & intelligstur, eo quod ab imperito
artifice incifa , & ab impeririore auftore compofita fueric ** . ItaqUC
( * ) Àtqui iidem ©ofervaTu-nt cftmtîerti
Boldecium pag. S j. exhibere infèripcionem
«juamdani -cum monogrammate & Confulacu
-Avici, quern iMe perperam rctulcrit ad ati.
c c x r . , quo Gonful fuie A vient quidam,
^uum referre debuitfet ad anmimCGGCLVI.,
, juxra Idacium , confulatum geffic Imp.
Flavius Eparchus Avitus : liunc autem > nort
ilium in ea inferiptione defignatum jure ar-
fjuunt, quia inferiptio habet COS. D . H.
A V I T I ; ideft, ConfulatU Domini nofiri
A v t t i \ ita autem honoris gratia foli Impe-
tatoies appeliati folcrent.
(**) ÔlarilT. Muïatorius ita eam legendam •
vu 1 c : Ex virginio tuo (virg in ium autem inter
prêta ri tradit, maritum virginefn ) bette-
meretiti curnquo Xixifii libenter conjtt'ca (pro
conjiix, aut conjuge ) innoce-ntijfirna Sic. Ac -
ego ita iegendum contendo: Ex virginio tuo
( interpretoï autem , a virginitate tua »
quaniquam in aliis lapidibus virginius ufur-
pari videatur pro marito> cui niulier virgo,
di£la alicubi Virginia , nupferit ) bene meco
v ix ift i ( meco pro tnecum : eit autem hæc
formula folemnis in epitaphiis , quæ a ma-’
ritis uxoribus, aut contra ponebantur : exenu
f Z pl<S