I N S E R M O N E M X X V I I ,
De emendatione vocis ARE JE.
PEeuliarem hac fuper re Joannis Ciam-
pini differtatiunculam ad Erafmum
Gattolam , quam fi5« fecund« editionj
Quefnellus adjecit, hie inferimus.
R E V E R E N D I SS IM O P A T R I
E R A SM O G A T T O L A
A C A J E T A
Joannes Ciampinus Romanus Magifler Brp*
vium Gratis ac in utraque Signatura
Referendarius.
INnotuit jam pridem tuus erga bona$
'artes ; iifque addiRos amor , ae de
eifdem benemerendi voluntas, quam Temper
pr«tulifti , ac pr«ferre non ceffas ,
alios ad ftudia invitando, alios alliciendo ,
alios: humanijTimis, doRifque relponfionibus
erudiendo, nullis denique parcendo five la--
boribus , five impenfis , quibus fitterari«
Reipublicae pro virili prodeffe poffis . No^
veram & ipfe , qu« de te in hac laude ,
non a tui tantum nobiliffimi Ordinis So-?
c iis , fed & ab aliis vulgo ferebantur y
Certius tatfien , & amplifiimum hujus rei-
teftimonium magna cum animi deleRatio-c
ne cepi 9 cum non ita pridem Majo men^-
fe ad invifendum • celeberrimum Aréhicoe^
nobium , in quo vivis , me confuli. Spe-r.
Ravi proculdubio admirabundus loci fan»--
Ritatem , Dei domus decorem in Tem-
plo , ac , ut ita dicam , inclytam virtutum
omnium coloniam, qu« tot egregios Urbi-r
bus Epifcopos, tot optimos Varicano Carr
dinales , tot fanRiffimos Ecclefi« Pontifh-
ces, tot fanRorum myriadas Cario dedit ,
Miratus fum Ccenobii ftruRuram , & ma-
gnificentiam, turn conditoribus Regibus *
turn habitatoribusMonachis plane dignam,
Vidi libéntiffime C«farum, Regum, Prin-
eipum apulentiffima donaria , in quibus <
licuit agnofeere & chriftianam eorum
pietatem, & BenediRi Parentis veftri glo-»:
riam . Jucundiffima quin etiam mihi pari-» ,
ter accidit fingularis Monachorum omnium
hunianitas, qua me vefilenfem ex^epere ,
& omnibus religiofie hofpitalitatis officii?
liberaliffime praffiitis abeuntem dimifere .
Verum., ut ingenue fatear , quod ad rem
pnefentem maxime facit , pximiam cepi
voluptatem , tot vetuftiffimorum Codicum
ferinia in Bibliotheca , cujus ipfe cuftodi«
praees , afpiciendo ; majoremque proculdubio,
cum to fumma facilitate Codices ipfos
t o t , tamque diverfis charaReribus exara-
tos, expeditiffime legentem audirem. Pro-
feRo ex hac fingulari eruditione faRum
puto, ut toties a me in rebus (lubiis in-
terrogatus, ©a facilitate refponderis , quam
expeRare tantutpmodo poflurtius ab homilie
in his ftudii§ diu noRuque verfato .
Neque .vero ita Cödicibiis manu exàratis
addiRus ,es ut yulgatos per typos negli-
gas,. Quin immo & nis comparandis, quantum
rel.igiofa difeipfina permittit, non mo-
dicam pecuniæ fummam impendifti , qu°s
Romae diligenter emptos'in tuum nobile
Mufæum tranfiulifti j in his quietem in
his delicias tuas., Sàpientum more , repo-
nens. Hinc faRum ,eft ut nullum tibi ac-
ceptius grati animi -monumentum a me tibi
offerri poffe crediderim, quam .littera-
rium al.iquo.d opufculum j .& hoc præfer-
tim, quod a te quodammodo profeRum ,
jure quodam videtur tibi reddendum .*
Cum jam nonnullas meas lueubrationes
,cum épigraphe ,• De Sapris JEdificiis a Con-
fiantino Magno conßru&is 9 typis commifif-
fem , ejufque occafione toto terrarüm orbe
celeberrimam Vatipanam Bafilicam deferi-
pfilfem, illud inter plura notandum venit.,-
quod prifei Fideles flexis genibus venera-
bundi per gradus ad eamdem afeendere
confueverunt. Qua de re cum R. P. Jofer,;
pho Maria ThomafiO Presbytero Congfer-
gationis Cleriçorum Regularium commu-
ni amko , veterumque Saerorum Rituum
noftri ævi eximia perferutatore, cum forte
collocutiottem haberem , dixit mihi , fe in
Sermoné VII. SanRf Leonis Magni deNa-
tivitatq' Domini yocem^ARÆ .animadver-
tiffe , quant per çrrorëm ib’i pofitam ,e(fe
.autumabat ÄQuatnobtom meæ curæ j meæ-
que indagatifini illius dubii folutionöm tor.
linquëbat, Libentiffime amici inftantiis obr:
fequi- propofui 5 proptereà primo in loco ad
impreflbs perquirendos Codices me converti.
Hos fi tibi omnes recitavero, gravem
me futurum -^minime puto, cum tu litteras:
âmes. Antiqôfifima;iigitur Sermonum Sanr,
Ri Leonis im'preffiö eft ilia Coloniæ faRa-
anno 1551. in folio, qua: in eadem civi-
tate, & forma anno 1569. prodiit j deindç
ejuldein SanRi Leonis Sermones in' lueem
fuerunt emiffi Veneti-is anno 1553, qui in
eadem forpia , in eadem civitato anno
^573. iterum prodieFe, Deinde anno 1566,.
Lovanii iidem Sermones editi fuerunt in
quarto ; & poftea Antuerpiæ anno 1583,
recufi firailitcr in quarto. Anno vero- 1^35.
omnia SanRi Leonis Opera ex Lugdunen-
fibüs typis in lueem ertiiffa, quæ una cum
.SanRo Maximo, ac qujnque ‘aliis Patribus
anno 1652. ibidem fuprunt pariter recufa .
Demum Parifiis anno j6y 5. ab eruditiffi-
mo yiro Pafchafio Quefnel Presbytero Çon-
gregatiönis Oratorji, appendicibus, differta-
tionibus , obfèrvationibufqûe illuftrata , e
prselp exierunt, Omnes has editiones, quae
ad- pïeas pervenere manus , aeçurata legi at-
teritione , omnefque in fe voeerh ARÆ
continere çomperi . Quare ad jndagandos
manuferiptos Codices fiatim animum addi-
xi \ propterea Vaticapam adivi Ribliothe-
cam, in qua cum manufçriptis abundet Co-
dicibus , turn maxiTne propter neceffitudi-
nem, quae tunc temporjs cum bon. mem.
Emanuele a Schelftrat primo ejufdem Bi-
bliothecæ intoreedebat cuftode, utiq.ue fpe-
ïîi’bam
rabatn aliquid in eadeni me elfe repertuj
rum ; at fpes me fefellit ; quoniam nihil
adinveni. Ex hoc non perterritus animo. hi
immo audaciorfaRus, ad alias, taminUr-
be, quam extra earn invifendas ,• ac ope
amicorum revolvendas Bibliothecas , me
converti . Inclytas Barberjnam , & Ottho-
bonam , necnon Angelicam adivi Bibliothecas,
8ç licet in eis manuferiptos Codices ,
in quibus SanRi Leonis erant Sermones, jn-
venjfiem y nihilominus ob illorum antiquir
tatem venerandi minime erant , in eilque
nihil , nifi ARÆ vocem , obfervavi. Poftea
Mediolanum Reverendiff. P. Euftachjo
a SanRo Ubaldo Ordinis SanRi Auguftini
Difcalceatorum, ac SanRiffimæ Inquifitior
nis in illis partibus Confultori, deque Re-
publica litteraria optime merito litteras de-
di, ut in Ambrofiana indagaret Bibliotheca,
an aliquis adelfet manuferiptus Codex,
qui S. Leonis Sermones- contineret, & præ-
fatam ARÆ vooem in eis animacWerteret,
Refpondit Amicus, fe diligenterperquifivif-
fe Codices, atque in eis ARÆ vocem le-
giffe. Mox tibi etiam dedi litteras, ac re-
fponfum accepL , te in Godic© fignato numéro
126. præfatum reperiilFe Sernjonem1,
ac in eo vocem Al^CÆ expreffam effe ;
quare Amanuenfis errorem-putabas,. qui
loco AREÆ ARGÆ fçripfiflet , commua
tando literam E in C, Codicçmque ilium
unum fupra nonjiginta SanRi Leonis con-».
tinere Sermones , . eujus Codicis initjunt 1
eft : Incipiunt Sermones $ancii Jjk&nis Pa-ti,
pa1- In prim'is de je junto menfis decimi ,
Si fideljter DtleSliJjimi atque fapienter crea-
tionis noßra intelligimus exordium &c. aç
finit : Si quis ergo Jpreta perfidite caligine
ejus fe praceptis , ac juffibus , & nifibus
obtemperare voluerit, Cali , Paradifique ja-r
nuas fccurus intrabit . Amen , Codicern
iftum litteris Longobardicis jam a fexcen-»
tis , & ultra annis exaratum effe , quo-»
niam Defiderii Abbatis , Montis Cafini ,
qui poftea Romanus Pontifex nomine V k
Ror III. extjtit, juffu feriptus fuit , ut in
cap. <$3. lib. 3. Chronic« Gafinenfis legi-»
tur , & ut jftius Codicis oftendunt cha-
raReres, qui illis aliorum Codicum de
mandato ejufdem Defiderii ' Abbatis exara-»
torum fimiles funt, Præfatis mihi çommu»
niçatis notitiis, tuam erga pie humanita-
tem abunde teftari vpluifti, cum aliorum
fexdecim Sermonum fub nomine ejufdem
SanRi Leonis*- in aliis Codiçibus manuferi-
ptis repertorum initia , & fines piiferis ,
At novem ex illis a to indicatis jam fub
alterius SanRi nomine effe impreffos novi \
reliquorum vero ignoro auRores . Ex his
duos apud Quefnellianam adipveni impref-
fionem , fed integri minime funt , cum
partes Sermonum fint y unus videlicet ,
qui incipit Honorabilem &c. eft pars
Sermonisi. de Anniverfario die Affumptipnis
fu«: alter eft Sermo 48. de Quadrage-
fima. Ex tranfmiffis itaque quinque fuper-
funtquos faRa collatione , cum SanRi.
Leonis nitido , apertoque ftilo minime
conçprdare jnveni .. Putavi etiam in hoc
amicorum uti judicip , qui jn eamdenj I
meam iverunt fqntentiam.
Indagationibus iftis minime acquiefcen-
dum eue duxi , fed iterum Vaticanam Bi-
bliothecam adiré, novamque adhibere dili—
gentiam «quum putavi ; rogavi propterea
eruditum vpum Laurentium Zaccagna ejuf-.
dem Bibliothecæ fecundum Cuftodem , ut
mihi copiam faceret Indices perqüirendi :
ill© j^titioni me« perhumaniter indulfit ,
Nee inutilis fuit nova perqujfitio . Unum
jtaque invenimus Codicern fignatum numéro
1276. ante ducentos annos feriptum,
in cujus pagina 39, a tergo legitur vox
ARCE abfque: dyphtongo ; in altero vero
Codice fignato numéro 1267. co»-
lumna fecunda a tergo , a 1ex circlter ^f«-
çuli? exarato patentjbus litteris qu«fitam (a)
AREÆ vocem legi , quæ dubii quæftio-
nem folvit . De hac a me adhibita diligentia
to certum reddere duxi, ut feias in haç
voce \tf-<pa'ty«a irrepfiffe , & quomodo ilia le^"
genda fit rani mad vertas , Nam una litteru-
la , amanuenfis incuria omiffa, totum im-
mutat fenfum, utclariflime ex infra dicen-r.
dis apparebit,
- Ara igitur locus eft ille , in quo Sacra
Deo offeruritur; Area vero ilia1 eft plani-
tieç, qu« ini fealarum fummitate , quan-
doque etiam in medio, ac in aliis partibus,
pim fçalæ multos habent gradus, in-
terponitur, ad hoc, ut afeendentes per il-
las, propter afeenfus difficultatem , ac la-
borem, ibi aliquantulum paufare valeant ,
H«c vox ARÆ legitur in Sermoné 7, SanRi
Leonis Pap« de Nativitate Domini cap.
4. Sermonis particula fic *fe habet : De ta
libus inßitutis etiam ilia générâtur impietas ,
ut Sol ineboatione diurna lucis exurgens , a
quibufdam infipienfteribus de locis emtnen- ■
tioribus adoretur : quod nonnulli etiam Chri-
ßiani adeo fe. religio fe facere. putant , ut
priufqmm ad B. Petri Apoßoli Bafilicam,
qua uni Deo "vivo , & vero efl dedicata ,
perueniant , fuperatis gradibus , quibus ad
fuggefium ARM fuperioris afeenditur , con-
verfo corpore ad nafeentem fe Sôlem reflétant
, & curvatis çervicibus in honorem fe
fplçndidi orbis mclinent, Quod fieri partim
ignorantia vitio, partim paganitatis fpiritw
multum tabefiimus, & dolemus , Quia &
fi quidam forte Creatorem potius pule hr i lu-,
minis, quam ip fum lumen, quod efi çreatu-
ra, venerantur y abßinendum tarnen efl ab
ip fa hujufnodi fpecic officii, quam cum in
noflris invenit, qui deorum cult um reliquit,
nonne hanç fecurn partem opinionis vetufla ,
tamquam probabilem rctentabit, quam Chri-
flianis, & impiis vider it effe communcm P
Abji-
(») Hanc eamdem leftjonem aliis tribus MSS.confirmatam invenimus, de quibus vide not. 17. in Serm.27*