Lopikerwaard of liet Hoogheemraadschap van den Lekkendijk beneden-
dams , in welk collegie de Baron vroeger een Haoglieemraad stelde.
De bar. was tijdens de Republiek een leen van Holland, doch droeg
niet bijzonderlijk in de lasten dier provineie, hoewel zij in de kohieren
der verponding was begrepen, waarbij echter Staat aangeteekend, dat
de aanslag bij verhaal werd geleden. Volgens overeenkomst van den
3 October 1686, met den Raad van State, bragt de bar. jaarlijks, voor
afkoop aan het kantoor der Unie, drie duizend gülden op. De verdere
lasten, behalven het dijkgeld en de omslagen in de bijzondefe polders
van ieder schoutambt waren ’s Heerenbeden , die over de geheele bar.
vier duizend gülden bedroegen. Nog waren er eenige accijnsen, die
ten deele door de stad IJsselsteiu en ten deele door de bijzondere
schoutambten genoten werden , behalve, dat er de Baron een gpdeelte
van trok. In de gemeene lasten over de geheele baronie betaalde de
stad IJsselstein en haar schoutambt de helft; in de andere wederhelft
droeg Benschop voor vijf zesde gedeelten en Noord-Polsbroek voor één
zesde gedeelte.
Deze voorm. bar. bevatte de legenwoordige gem. I J s s e l s t e i n ,
Ben s ch o p en No o rd -P o l sb r o ek . Zij besloeg alzoo eene opper-
vlakte van 4784 bund. 12 v. r. belastbaar land , waar men thans vindt
764 h., bewoond door 1010 huisgez., uitmakende eene bevolking van ruim
6000 inw., die meest hun bestaan vinden in landbouw en hennipteelt.
Het wapen der bar. van I J sselstein bestond in drie zuilen van sabel
(zwarl), op een zilver veld.
IJSSELSTEIN, gem. in den Lopikerwaard, prov. Utrecht, arr.
Utrecht, kant. IJsselstein (2 m. k., 1 s. d.) ; palende N. W. en N. aan
de gem. Aehthoven, N. O. aan de gem. Ouden-Rijn en Jutphaas,
O. aan Jutphaas en Vreeswijk, van welke laatste gem. zij door den
IJssel gescheiden is , Z. aan Jaarsveld en Lopik, W. aan Benschop
en Montfoort.
Zij bestaat uit de vijf volgende pold.: het Br o ek , Nede r -Oude -
l a n d , 0 ve r - 0 ud elan d , Ho o g e -Bie z en en IJ s s e lv e ld. Zij
bevat de stad I J s s e l s t e in en eenige verstrooid liggendc h .; beslaat,
volgens het kadasler, eene oppervlakte van 2217 bund. 9 v. r. 61 v. eil.,
alles belastbaar land; telt 628 h., bewoond door 668 huisgez., uitmakende
eene bevolking van ongeveer 3300 inw., die meest nun bestaan
vinden in den landbouw. Ook zijn er eene touwslagerij en drie fabrij-
ken van gemaakt koperwerk.
De He r v o rmd e n , die hier ruim 1400 in getal zijn, onder welke
600 Ledenjaten , maken eene gem. uit, behoorende tot de klass. van
Utrecht, ring van IJsselstein, welke door twee Predikanten bediend
wordt. De eerste , die in deze gem. het leeraarambt heeft waargeno-
rnen, is geweest J ohannes B achusids , die er in het jaar 168.1 van Gouda
beroepen werd en in het jaar 1598 overleed. De eerste tweede Predi-
kant is geweest G ebar dus J ohannes T e r k in d e r , welke in het jaar 1696
beroepen werd en in het jaar 1712 overleed. Het beroep is eene ko-
ninklijke collatie.
De Ru oms c h -Ka th o l y k en , die er ruim 1800 in getal zijn,
onder welke 1300 Communikanten, maken eene stat. uit,. welke tot
het aartspr. van Utrecht behoort, en door eenen Pastoor en eenen Ka-
pellaan bediend wordt.
De 30 zieh alhier bevindende Is r a e l i t en hebben hier eenebijkerk,
welke tot de ringsynagoge van Veenendaal behoort. — Men heeft in
deze gem. eene lagere school.
De st. IJsselstein, in het Lat. Iselstamuk of Isselstadicm, ligt 4 u.
Z. W. van Utrecht, ruim 1 u. N. N. W. van Vianen, 3£ u. O. N. CK
van Schoonhoven, 2 u. Z. O. van Montfoort, op den linkeroever van
den IJssel, te midden van koorn-, bennep- eu weilanden. Zij voerfc
hären naam gedeeltelijk naar den-IJssel. Die van Stein, hetwelk een
sleenen huis f kasteel of toren, zoo wel als een opcnbare gevangenis
beteekent, zal naar alle waarschijnlijkheid eerst aan het ¿lot eigen
geweest en naderhand aan de daarbij gebouwde stad en de landstreek
gemeen geworden zijn.
De stad is niet groot, maar naar den Hollandschett tränt net en
xindelijk gebouwd; terwijl een gedeelte van den stadswal, in de na-
bijheid der Hervormde kerk, tot eene kleine , maar bevallrge wandel-
plaats is ingerigt. Men telt er 9 strateu, 321, doorgaans fraaije,
huizen en 1609 inw. Dewijl de riv. de IJssel, niet verre van de
stad, door een kanaal vereenigd is met den Vaartsche-Rijn, welke
uit de Lek naar Utrecht loopt, heeft I J s s e l s t e i n daardoor eene bekwarne
gemeenscbap met Utrecht zelve. Dit, gevoegdbij den matigen prijs der
levensmiddelen, ter oorzake van de geringe plaatselijke belastingen,
maakte, dat vroeger vele lieden van middelen zieh aldaar nederzetteden ,
om een stil leven te leiden. De stad, die met grachten en wallen
omringd is, en waardoor eene gracht loopt, die de Haven genoemd
wordt, is langwerpig gebouwd en heeft twee poorten , de IJ s s e l -po o r t
ten O., en de Benschopper-poor t ten W. De Hoogleeraar B o x h o r n ge-
tuigt, dat de stad eerst, in het jaar 1390 met muren en poorten om-
geven is door E g h o n d , Heer van IJsselstein, doch de oude Hollandsche
Kronijk maakt melding van eene belegering der stad I J s s e l s t e i n , in
1349, door den Maarschalk van het Sticht, tegen A r n o ld v a n I J s s e l s t e i n ,
die de stad, na vijf weken bestormd te zijn geweest, overgaf. Hieruit
is af te leiden , dat de muren en poorten vroeger bestaan hebben.
I ! e k a , spreekt ten aanzien vari dit geval, . enkel van I J s s e l s t e i n , zonder
te onderscheiden of dit het slot of de stad raakte, maar dewijl hij er
bijvoegt, dat allen , die van I J s s e l s t e i n waren, den Bisscbop hulde
zweren moesten , schijnt men het wegens de stad te moeten verstaan.
In het jaar 1405 kwam deze stad onder het graafs. van Holland ,
waarvan zij sedert dien tijd deel heeft gemaakt.
Men heeft er eene marktplaats , waarop jaarlijks eene paardenmarkt
gehouden wordt, welke den vierden Woensdag in Maart invalt, en eene
heestenmarkt, den derden Woensdag in October. De kermis valt in
den tweeden Zondag in Mei en duurt acht dagen.
De poorters van I J sselstein waren, volgens eenen brief van Keizerjn
M argaretha , gegeven op St. Lucasdag van het jaar 1360, bevoorregt
met de vrijheid van tollen door geheel Holland.
Het S t a d b u i s , aan de Markt, is een tamelijk groot gebouw, en
-schijnt naar de bouworde, niet van den vroegsten tijd te wezen. Men
treedt het binnen längs een bordes of hooge stoep. Uit het midden van
het dak rijst een terentje, waarop een ronde kloot of appel Staat.
Het i s , in het jaar 1838, van buiten en van binnen geheel vernieuwd.
De parochiekerk heeft weleer gestaan in hetdorp Eiteren (zie dat art.),
doch is naderhand binnen de stadsmuren in de Achterstraat verplaatst,
e n werd, in het jaar 1 3 0 9 , door J ohannes, Wijbisschop van G uido v a n
A vesnes , den twee en veertigsle Bisschop van Utrecht, ingewijd ter ge-
daehtenis van den H. Bisschop en belijder N icolaas. ln het jaar 1 3 5 5
g*f Paus I nnocentics VI , groote aQaten aan deze kerk, en in het
jaar l o 9 8 , heeft er A rxolbds , Heer van Egmond en IJsselstein, een
VI. Deel. '7