Zeeland, arr. Middelburg, kant. en distr. Sluis (4 k. d ., 14 m. k., 4 s.d .);
palende N. aan Oostburg en Waterlandkerkje, 0 . aan IJzendijke en
de Belgische' gem. St. Margariet, Z. aan Eede, W. aan Eede en
Aardenburg.
De gem. bestaat uit lict grootste deel van den pold. B e o o s t e r -E e d e
Nederlandsch grondgehied ; bet Nederlandsche deel van den pold. het
H o o g la u d en den K le in e n -B o om ; uit den 'G r o o ten -B o om -,
den Goo ds v l i e t - p o ld e r , een aanzienlijk deel van den N ieuwen-
P a s s e g e u le - p o ld e r en van bet Nederlandsche deel des Brand-
k r e e k s -p o ld e r s ; voorts uit de vier westelijke polders van het Eiland,
als; den K r u is -p o ld e r , den St. M a r g a r ie t e n -p o ld e r ,
den St. Jo r i s -p o ld e r en den St. L i e v e n s -p o ld e r . Zij beslaat,
volgens bet kadaster, eene oppervlakte, van 2108 bund. 43 v. r.
86 v. eil. Er zijn in de gem. 89 h., waaronder 22 hofsteden , geza-
menlijk bewoond door 94 buisgez. De bevolking beloopt ruim 610 inw.,
die bun bcstaan in den landbouw vinden.
De gem. is te zamengesteld uit het eigenlijke S t. K r u is en de
Nederlandsche gcdeellen van de Belgische gem. S t. M a r g a r ie t e en
S t. L a u r e n s , gewoonlijk St. L a u r en s - t e n - Bio k k e genoemd.
De Ilerv., die hier ruim 280 in getal zijn, onder welke 130 Lede-
maten , maken eene gem. u it, welke tot de klasse van IJzendijke,
ring van Sluis, behoort. Tot die kerkelijke gem. behooren echter
ook nog de Hervormden van de gem. E e d e , als mede zij , welke van
die belijdenis in het Belgische deel van den pold. het H o o g la n d en
O o s t e r -E e d e wonen, zoo dat die gem. ruim 300 zielen en 140 Le-
dematen sterk is. Met den religionsvrede werd hier de Hervormde
godsdienst ingevoerd. Het blijkt uit papieren, in het kerkelijk archief
tc Middelhurg in Ylaanderen berustende, dat de laatste Roomsche
Pastoor, genaamd d e V r i e s e , in het jaar 1 5 7 8 , tot de Hervormde
godsdienst overging en de eerste Predikant was. Naderhand vertrok
hij naar Middelburg in Viaanderen, waar hij het leeraarambt be-
kleedde, tot dat die stad, in 1583, door den Hertog v a n P a r m a ver-
overd werd. De namen van andere Predikanten uit dat lijdvak zijn
niet bekend , evenmin of de R. K. godsdienst, na de verovcring van
geheel Staats-Vlaanderen door de Spanjaarden, in 1587 , hier weder
bersteld is geworden, dan o t , doör oorlog en watervloeden, het land
zoo ontvolkt was, dat de kerk als eene bouwval ongebruikt is blijven
slaan. Na de herovering van Sluis en Aardenburg, in 1604, bleef
S t. Krois nog lang zonder Leeraar. Tijdens het twaalfjarig bestand,
toen de landerijen weder bedijkt en bevolkt werden, kwamen hier des
Zondags de Predikanten der omliggende plaatsen de godsdienstoe-
fening houden ; dit hield echter o p , toen de landerijen op nieuw
opzetlelijk , of door hooge vloeden , met zeewater bedekt e’ri de in-
woners verstrooid werden. Na den Munsterschen vrede wies de gem.
spoedig tot 50 Ledematen aan en verkreeg weder eenen Leeraar,
zijnde de eerste geweest D a n i e l M e i j e r , die in 1653 bevestigd werd
en in 1655 naar Dreischor vertrok.
De R. K., wier getal ruim 320 bedraagt, van welke een groot deel
op de toegevoegde gedeelten van S t. M a r g a r ie t e wonen, maken,
wat het eigenlijke S t.-K ru is betreit, een deel der par. Aarden-
burg uit, welke tot het apost. vic. Van Breda, dek. Van Aarden-'
bürg, behoort, zijnde de overigen nog kerkelijk te St. Margariete;
doch zullen, ingevolge eene pauselijke bulle, tot Aardenburg gebragt
worden.
Het d. St. Kruis , oudtijds St. Cruts , op de kaart van P a a uw ,
verkeerdelijk onder den Frauschen naam S t. Croix voorkomende, ligfc
6 i u. Z. van Middelburg, 2J u. Z. O. van Sluis, 1£ u. Z. van
Oostburg, ongeveer 1 u. O. van Aardenburg. Het bevat 35 h. met
ruim 200 inw. en is niet bestraat. Slechts eene körte straat is geregeld
aan elkander gebouwd ; de huizen, die rond de kerk en bij
den molen staan, zijn, met tuinen en erven omringd , van elkander
gescheiden. Overigens is het dorp fraai gelegen , zijnde de gemeente
doorsneden met vischrijke kreken. Het boschrijke Hoogland levert
eene aaingename wandeling naar de Vlaamsche grenzen ; terwijl men,
längs den'St. Pietersdijk naar Aardenburg gaande , regts het schoonstc
graan in de vette kleilanden der Boompolders aanschouwt, en links
het houtrijke Ooster-Eede kan gadeslaan. Behalve een korenmolen
zijn er te St. Krbis geene fabrijken.
De Herv. kerk is een oud geboüw, met eenen dikken plompen toren,
die misschien voortijds eene hoogere spits had. Kennelijk beeft zij drie
buiken gehad ; doch in de Spaansche onlusten , door oorlog en watervloeden
onbruikbaar geworden zijnde, is de middelbuik alleen behou-
den, zijnde de ruimte tusschen de pilaren met muurwerk en ramen
gevuld. Inwendig is deze kerk ruim en vrij net. Voor de Reforma-
tie was zij onder den naam van kapelle van 't Heilige Kruis bekend.
De verhevene ligging* vaii het Hoogland , wäarop het dorp ligt , zal
oortaak geweest zijn , dat dit kerkgebouw in de rampvolle tijden der
zestiende eeuw niet vernietigd is geworden , zoo als vele andere dorps-
kerken in dezen oord.
De dorpschool wordt door een gemiddeld getal van 40 leerlingen
bezocht. 1 .
Een half uur van bet dorp vindt men de hofstede S p i t s b r o e k ,
Let overblijfsel der oude heerl. van dien naam.
De kermis valt in den tweeden Maandag in Julij. _
S t , 'K r u i s ' is voorzeker eene der oudste plaatsen van het distr. Sluis.
De zware kerktoren doet reeds aan de twaalfde of dertiende eeuw denken ;
dofh de verdeeling van den ouden polder van Ooster-Eede, ook in Ooster
Eede bezuiden en Ooster-Eede benoorden St. K r u i s , bewijst dit.
Vele rampen hebben dit dorp en deze gemeente , van welke de ooste-
lijke grenzen toen eenigzins anders waren , getroffen. Van den vloed
van 1377 heeft het weinig te lijden gehad ; evenwel werd , in 1407 ,
de Graaf-Jansdijk, nu weder verdwenen, van St. Laurens tot Slip-
pendamme gelegd, om deze en meer andere plaatsen, ten Oostcn,
tegen het indringen der zee te beveiligen , die daar, in 140 4 , zoo
veel dorpen had doen ten onder gaan. Het bleef ook bewaard in 1440,
doch in 1477 werden de landerijen door zeewater overstroomd; dit
schijnt spoedig hersteld te zijn geworden. Indien de vloed van 1570
deze plaats spaarde, zoo is het toch zeker, dat het opzettelijk door-
steken van Slippendamme tegen het indringen der Spanjaarden, in
1585 , de geheele Ooster-Ede en ook deze gemeente aan de golven ten
prooi gaf. Eerst in 1611 werd, op octrooi van A l b e r t u s en I z a b e l l a (1),
de St. .Pietersdijk gelegd, waardoor geheel het zuidelijkc deel der
gemeente en een klein gedeelte ten Noorden gewonnen werd.
(1) Het zoude vreemd schijneo hier een octrooi van het Spaansche bewind te vinden t ofschoon
Sluis en Aardenburg in de magt der Staten w a s; doch men bedenke, dat het wapenstilstand w a s y
dat de grenzen toen nog niet bepaald waren , en dat de abdij van St, Pieter te Gent een der voor«
naamste belanghebbenden, het Spaansche gezag moesf eerbiedigen.