72 v. r. 12 v. ell., van welke 4 bund. 30 v. r. 67 v. ell. schotbaar
onder Haringcarspel, en 8 bund. 41 v. r. 48 v. ell. scholbaar ondcr
Ondcarspel.
Deze drie bedijkingen worden nitgemalen, door eenen watermolen ,
die tevens het Bleekmeer droog houdt, wiens water door eene pomp in
de Middel-Koog loopt en waar de molen staat, wordende ook in
gemelde Middel-Koog de Hervormde kerk der gem. Oudcarspel ge-
vonden. De drie Koogen zijn waarschijnlijk bedijkt in 1326. Met de
delimitatie, bij de kadastrale opmeting, is , bij proces-verbaal, daarvan
bepaald, dat de Noorder-Koog in zijn gebeel zoude komen onder de
gem. Haringcarspel, en de Middel - en Zuide r -Koog, beide onder
de gem. Ou d c a r sp e l , blijvende de schotbaarkeid als van ouds.
KOOG-AAN-DE-ZAAN, gem. in de voorm. amb. heerl. IVestzaan,
prov. Noord-Holland, arr. Haarlem,, kant. Zaandam (3 k. d., 8 m. k.,
7 s. d.); palende N. aan Zaandijk, 0 . aan de Zaan , die haar van den
oostervleugel der stad Zaandam scheidt, Z. aan Zaandam , W. aan
Westzanen.
Deze gem. bevat het d. Ko o g - a a n - d e -Z a a n , benevens eenige
verstrooid liggende h., en beslaat eene oppervlakte van 319 bund.
S3 v. r. 77 v. ell., volgens het kadaster, waaronder 300 bund. 29 v. r.
21 v. ell. belastbaren grond. Men telt er 287 h., bewoond door
434 huisgez., uitmakende eene bevolking van ongeveer 2100 inw.
Oudtijds woonden op de K oog vele schippers, die met hiinne eigene
koopmanschap naar Braband , Vlaanderen , Zeeland , Overijssel, Friesland
en andere plaatsen voeren, en van daar andere koopmansgoede-
ren herwaarts bragten. Thans zijn er bijna geene meer. De voornaam-
ste ingezetenen leggen zieh thans op het fabrijkwezen en daarmede ge-
paard gaande koophandel toe; hierdoor verschaffen zij aan anderen
arbeid, hetzij in het werken in de olie-, pel-, verw- of houtzaag-
molens, styfselmakerijen of andere bezigheden, waaronder ook het
veelvuldig opleggen van granen in de pakhuizen eene ©erste plaats
bekleed heeft, doch hetwelk sedert de in werking brenging der wet ,
van den 29 December 1833 heeft opgehonden. De pelderij heeft,
zoo men wil, in Holland, aan d e K oog eenen aanvang genomen, door
iemand, die omstreeks het midden der zeventiende eeuw, ter zake van
de godsdienst, uit Dnitschland kwam vlugten ' en deze tak van nij-
verheid herwaarts overbragt. Hij begon dit bedrijf met een molentje ,
dat op den hoek van eenig voorland van de K oog , aan de Zaan , stond
welke molen daarom den naam van den Oude-Pelmoleu behouden
heeft, ofschoon hij nadcrhand veel veranderd en zelfs tot een olieitio-
len is ingerigt, zooals hij nu nog onder den naam van de Pellikaan beslaat.
De eigenaar daarvan was P ie t e r Pee , dien men , omdat hij de ecrste
was, die dit werk begon, aldus noemde, welke naam zijn nage-
slacht is bijgebleven. De nieuwe uitvinding werd welhaast door velen
nagevolgd, zoo dat e r , in het jaar 1667 , reeds pelmolens aan de
oostzijde van Zaandam waren, die , vervolgens in de beide bannen
van Oost- en Westzanen, en ook op andere plaatsen vermenigvuldig.
den. Men heeft aan de K oog thans 1 scheepstimmerwerf, 2 papierma-
kerijen , 2 stijfselfabrijken, 1 loodwitmakerij, 1 oliekokerij , 1 cho-
eolade-, 3 slijp-, 6 pel-, 1 macbinale rijst-pel-, 3 verfhout-, 10 olie-
en 4 houtzaagmolens. Ook is het alleen in deze gem. dat de hären
(zekere kostbare, geribde zakken of omslagen van paardenhaar),
vervaardigd worden , welke dienen om de builen , waarin het gckneusde
zaad voor den olie gedaan wordt in te wikkelen , en de olie uit te persen.
De Herv., die hier ruiin 1300 in getal zijn, ohder welke 620 Ledema-
ten maken eene gem. ni t , welke tot de klass. van Haarlem, ring
van Zaandam, behooren. De eerste, die in deze gem. het leeraar-
ambt heeft waargenomen, is geweest D a n ie l l e R o y , die in het jaar
1686 beioepen werd , en in het jaar 1693 naar Nijmegen vertrok. —
Het beroep geschiedt door den kerkeraad.
De Doopsgcz., hebben hier eene kerk, in vereeniging met de gem.
Zaandijk ; het getal daarvan op de K o o g , is 330 zielen.
De Evang. Luth., die er 93 in getal zijn, zijn leden in de kerk
te Zaandam. — De R. K., van welke men er 190 teil, behooren tot
geene kerkelijke gemeente.
Het dorp K oog- a a n - d e - Z aan , ook wel enkel d e K oog geheeten, ligt
5 u. N. W. van Haarlem , J u. N. ten W. van Zaandam, aan de Zaan.
In den tijd der Spaansche onlusten waren hier slechts 12huizen, die
men in het jaar 1613 tot 49 vermeerderd vond. Thans telt men er,
in de kom van het d., 283 h. en 2090 inw.
Oudtijds had d e K o o g , met het daaraangelcgen Z a a n d ijk , vcle
dingen gemeen , als, onder anderen , van het jaar 1390 of daarom-
trent af, eene gemeene school of schoolmeester, op het noordeinde van
d e K o o g , waartoe Z a a n d i j k eerst twee derde, en de K oog een derde
betaalde ; doch naderhancl, wanneer d e K oog meer vergrootte , dan
Zaand i j k , twee derde voor rekening van de K oog gekomen zijn ;
de geburen van Z a a n d i j k , omstreeks het jaar 1641, echter eene
school voor zieh zelve aanleggende , zoo verzochten ook die van d e
K o o g , in het jaar 1642, bij de Staten dezer landen, vrijheid tot
het bouwen van een schoolhuis, omtrent het midden van d e K oog , en
timmerden het, na verkregen verlof, ter plaatsedaar het nog staat, achter
de kerk, die naderhand geticht is, welk schoolhuis nog door een ge-
middeld getal van 220 leerlingen bezocht wordt. In het jaar 1643
maakten zij daarbij, met verlof van de Staten , een kerkhof, ter be-
graving van hunne dooden, die zij voorheen in , of bij de kerk van
Westzanen, hegroeven. Het gemelde schoolhuis werd, in vervolg
van tijd, ook tot een predikplaats gebruikt, waarin door D a n ie l
l e Roy, in het jaar 1683 en 1686, gepredikt is, terwijl de kerk ge-
bouwd werd. Längs dezen weg kwam er allengskens eene geheele schei-
ding tusschen d e K oog en Z a a n d i j k , zoodat ze, in het jaar 1721,
ook hunne algemeene armen van elkander afzonderden , en elk zijn
bijzonder wees- en armenhuis , op zijn eigen plaats stichtte en onder-
hield. Tot bevordering en gemak van den koophandel, w£rdt er in
het midden van d e K oog , eene houten sluis gelegd, die men naderhand
in eene steenen sluis veranderde. De toenemende handel deed
ook in het jaar 1680 een veer op Amsterdam ten diensle van de koop-
lieden aanleggen.
De Herv. kerk is in het jaar 1683 eh 1686 van steen gebouwd ,
ter plaatse waar voorheen een kerkho.f en schoolhuis gevonden werden ,
en dus nagenoeg in het midden van het dorp, een weinig van den
gemeenen weg af naar het Westen. Zij is in 1823 tot eene krniskerk
gemaakt en door gemeenschappelijke en milde bijdragen der gemeente,
verbeterd en verfraaid, zijnde alstoen de toren van het westeinde ,
op het midden gebragt, terwijl in 1828 , door de milde giften van
vele gemeenteleden en andere welwillende Begünstigers buiten deze gemeente
, een orgel in de kerk geplaatst is.
De kerk der Doopsgez., aan den gemeenen weg , een weinig hc-
noorden de Herv. kerk staande , is een ruim en luehtig gebouw. Het