Deze gem. bestaat uh de volgende pold.: O u d -K o r t g e n e , den
Ni euwe -p o ld e r , den S t a d s - p o l d e r , den We s t - p o l d e r , den
Ädr iaans -p ol der , den Oo s t -p o id e r , alsmede uit gedeelten van
den Frede rikus -polder , den Anna-polde r , den Ka t s -po lde r ,
den Ge er sdi jksche-polde r en den Wi s s eke rke -po lde r . Zij
bevat het d. Ko r t g e n e , benevens eenige verstrooid liggende h.; be-
^ slaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte Van 1290 bund., waaronder
1040 bund. bclastbaar land; telt 129 h., bewoond door 176 huis-
gez., uitmakende eene bevolking van ruim 900 inw., die meest hun
bestaan vinden in den landbouvy. Vroeger had men er eene bierbrouwerij.
De inw., die allen Herv. zijn, onder welke 360 Ledematen, maken
eene gem. uit, die tot de klass. en ring van Goes, 2do sectie, be-
lioort. De eerste, die in deze gem. het leeraarambt heeft waargeno-
inen, is geweest C o r n e l is S noek , die in het jaar 1689 herwaarts kwam
en in het jaar 1690 is overleden. Het beroep geschiedt door den
kerkeraad, met medestemming van den Ambachtsheer.
. Men heeft in deze gem. eene school.
Deze gem. is eene heerl., welke zijnen naam heeft gegeven aan het
geslacht v ak K o r t g e n e , hetwelk reeds in het jaar 1290 in aanzien
was. A n t o n ie , die deslijds bekend was, was veritioedelijk een zoon
van H e n d r ik v a n B o r s se l e v a n d e r V e r e , bedijker der Vliet en K o r t g
e n e , en dus een broeder van den welbekenden W o l f e r t , die in
1290, bij den Graaf ook borg voor hem bleef. Zijn zoon P ie t e r was
gebuwd met eene nicht van Graaf W i l l e m , en zijne zonen W o l f e r t
en F i l ip s waren Ridders van naam. Zijn kleinzoon N ic o l a a s was een
der rijkste Edellieden van zijnen tijd, en kocht, niet allcen een ge-
deelte der ambachten van Kats, maar al de oude familiebezittingen
in Borssele, welke door den dood van F l o r is vervallen waren. Nog
grooter was evenwel het aanzien van zijnen zoon F i l i p s , den laatsten
teig uit dezen slam. Hij was Raad en Kamerheer, Ontvanger van
Zeeland, en deed zijnen luister afstralen op de heerlijkheid, naar
welke hij zieh noemde.
In het jaar 1417 verhief J acoba v a n B e ij e r e n , Gravin van Hollandr
op zijn verzoek, B o r s s el e en K or tgene beide tot vrije heerlijkhe-
den , over welke hem de hooge en läge regtspleging werd opgedragen.
In 1421 vermeerderde hij nog weder zijne bezittingen, door aankoop-
van het Worigezand of Orisant, gelijk men doorgaans zeide. Niet
lang daarna echter werd , bij den St. Elizabetsvloed , door welken de
Zuidhollandsche-waard bezweek, ook geheel Noord-Beveland ten onder-
gaog gedreigd. Een sterke Noordwesten stormwind dreef het water
tegen de dijken, en teisterde die op eene zoo geduchte wijze, dat
Hertog Johas , op den 6 December van dat jaar, geheel Noord-
Beveland voor vijf jaren van alle schot en bede, en de ingezetenen
binnen den siedeken en testen in C o r t g e n e vergunde, om van alle hunne
landen, waar ook in Zeeland gelegen , voorlaan siech ts half schot te
betalen.
F il ip s v a n K o r t g e n e , in 1430 overleden zijnde, zoo gingen de leenen
over K o r t g e n e , E me l i s s e enz. over op F r a n k v a n B o r s s e l e , echt-
genoot van Vrouw J a c o b a . , Diens bastaardzoon uit M a r g a r e t ü a v an
H a s s e l t , kocht, den 28 Maart 1478, van M a x im i l i a n v a n O o s t e n r ijk
en M a r ia v a n B o u r g o n d ie , de heerlijkheid , stede en boomgaarde van
K o r t g e n e , met 993 gemeten en 40 roeden ambachts (376 bund. 43 v. r;
68 v. eil.) » tot een onversterfelijk leen , te houden van de graaf-
» lijkheid van Zeeland, met de maalderije, visscherije, vogelerije,
d veiren, ommeloopen, aanwassen en alle a n d e r e ambagtsgevolgen;
, met den axijns, bastaarden goederen, Strangiersche goede(1) en alle
» andere zekere en onzekere opkominge, voorvallen en profijten, hoe-
» danige die zijn en men die zoude mögen noemen , mets daarvan
i uitp-ezonderd, te houden en te bezitten te samentlyke voortaan tot
» eeuwigen dage, in alle heerlijkheden , justitie, hooge, middele en
» lae-e te verheergewaden met eenen rooden sperwer of veertig groote
» Vlaamsche munten daarvoor;” vergunnende hun voorts, ten ee.uwi-
gen dage vrijheid van schot en bede en van alle andere subventien en
contributien , waarvoor hij den Graaf moest betalen, twee du.zend
twee honderd twee en tachtig pondenvijf ^hellingen, van veertig
groote Vlaamsche munten het pond (d. l. 13,693 guld. 80 cents). Zyn
zoon F r a n k was gehuwd met C a t r a r i n a v a n E g b o n d , en maakte, bij
testament van 23 September 1821, aan deze, alle zyne bezittingen.
Hierdoor geraakte K o r t g e n e naderhand aan A n n a v a n E g b o n d Gravin
van Buren, eerste gemalin van Prins W i l l e m I. W i l l e m III Prms
van Oranje, naderhand Koning van Engeland, schonk deze beLrhjk-
heid, in het jaar 1670,. aan W i l l e m v a n N a s s a u , Heer van Odijke.
Thans is Ambachtsheer de Heer A n t o n i e v a n H o b o k e , Heer van Rhoon-
en-Pendreciit, woonachtig te Rotterdam, die ze, m het jaar 18a2,
aaogekocht heeft. 766r dien tijd was zij het eigendom van de Baronnen
J a c o b A d r i a a n W i l l e m en F r e d e r i k C h r i s t i a a n M u l e r t .
Het d. K o r t g e n e , ook wel K o r t g e e n , K o r t g e n e en K o r t k e n e gespeld
en in de wandeling K o r t je n b genoemd, ligt 2 u. N. W. van Goes,
11 u Z. W. van Colijnsplaat, 1 | u. Z. O. van Wissekerke, aan den
zuidkant van Noord-Beveland , aan de Zuidvliet. Sommigen willen ,
dat dit d. het C a r t a g o sa r a zoude zijn, waarvan in eenen bnel van
Keizer O t to I I , wordt gewag gemaakt als in Beveland ge egen.
Ten tiide van W il l em V I, Graaf van Holland, trachtle Jonkheer
F il ip s v a n B o r s s e l e , Rentmeester-Generaal van Zeeland, Bewesler- en
Beooster-Schelde, die grootelijks in Noord-Beveland gegoed was, Eme-
lisse tot een stedeke te maken. Doch dit voornemen met kunnende
uitvoeren, kreeg hij , op zijn verzoek , van de Graaf vryheid, omeen
stedeke op eene andere plaats te mögen stichten , hetwelk hy op eene
schorre of aanwas aan Noord-Beveland, die hem toebehoorde, in het
werk stelde , doende steen maken van aarde, die hy deed delven en
graven, en van dien steen de vesten en poorten zyner stad, binnen
een jaar tijds bouwen , en z o o spoedig betimmeren, dat het binnen
het jaar 1413 begonnen, betimmerd en volmaakt was. Het werd K o r t gene
genaamd, om dat er een kleine vergadering in was en om m die
körten jeqenheid. Voor de stad volmaakt en de kerk gebouvyd was ,
hielden de inwoners hunne parochiekerk in het dorp Wille , dat daarby
in Noord-Beveland lag. Een jaar nadat K o r tg e n e gesucht was, brand-
den alle huizen daar binnen a f, door eenen bakoven. Heer F il ip s v a n
B o u r g o n d ie ondersteunde de inwoners mede met geld tot den herbouw ,
doch verbood tevens geene bakovens binnen K o r t g e n e te stellen. Ueze
stad deelde in het ongeluk van het geheele eiland, want hoewel men,
na de overstrooming in bet jaar 1830, aan den zuidkant wel had beginnen
te bedijken, en die van K o r tg e n e en Kats zieh rondom bepol-
derd hadden, zoo -werd echter, op den 2 November 1532, * e s e e e
des nachts, door eenen stormwind uit het noordwesten gehee on er
111 Nalatenschappcn van vreemden,
VI. D e e l .