onder deze gem. bewaard, luidt, dat een harer leden, in het jaar
167 2 , als gijzelaar door de vijanden medegevoerd en vervolgens terng-
gekeerd zijnde , voor zijne gczindte van de Regering de' vrijkeid ver-
wierf, om de huwelijksplegtigheid binnen harc eigen kerk te mögen
volvoeren. Bij deze voegden zieh, in het jaar 1781 , met goedvinden
der Wethouderschap, de Oude Vlamingen, welke tot dien jijd toe
afzonderlijk eene kerk en Leeraar gebad hadden, doch te weinig in
getal werden, om een kerkgenootschap uit te maken; terwijl de gem.
der Zwitzersche Doopsgezinden, zieh,-in het jaar 1822, ook bij deze
gem. volgde. De tegenwoordige kerk, op de Broederweg , is een
klejn , doch net gebouw, hebbende eertijds behoord aan het klooster
der Zwarte Zusteren , later gebruikt tot eene Fransche kerk, en sed.ert
het jaar 1823, tijdelijk ten gebruike aan de Doopsgezinden afgestaan.
Het voormalig kerkje der tegenwoordige Doopsgezinde gemeente dient
thans tot eene kinderschool. Het beroep van den Predikqnt geschiedt
door den kerkeraad.
De R. K. S t a t i e van den H. Nicolaas, welke, met de buiten de
stad wonende en daartoe behoorende R. K.-, 1200 zielen telt, onder
welke 800 Communikanten , wordt door eenen Pastoor en eenen Ka-
pellaan bediend. Zij heeft eene kerk, in de Iiijnvisgang, in de Boven-
Nieuwstraat, welke in het jaar 1783 bijna geheel herbouwd is. Het
is een klein, thans in verval zijnde, gebouw, en van een orgel voor-
zien. Onder de Pastoors, die deze kerk bediend hebben, verdient
melding de, door zijne Schriften, zieh bekend gemaakt hebbende
Bernardos Dorenweerb, die in het jaar 1808 van Schokland kwam
en in het jaar 1832 te Käufer overleed.
De R. K. S t a t ie van den H. F ranciscbs telt, met de daartoe behoorende
buitenleden, 700 zielen, waaronder ongeveer 800 Gommuni-
kanten. Hare kerk ligt Achter den Nieuwenmuur, op den hoek van
de Blaauwe-Handsteeg, zijnde mede een klein gebouw, zonder toren,
doch met een orgel, waarin de dienst gedaah wordt door eenen Pastoor.
De beide statien bezitten en gebruiken gemeenscliappelijk de B u i-
t e n k e r k , welke, sedert de Reformatie, bij de Hervormden in gebruik
geweest zijnde, bij koninklijk besluit van den 17 Maart 1809, aan de
R. K. is terug gegeven. Die kerk Staat nabij de Haagpoort, in het
Noorden en dus in het benedendeel der stad. Men zoude haar mits-
dien, ter onderscheiding van de B o v en k e rk en met hetzelfde regt,
de Bened en k erk kunnen noemen, dan zij is mecst bekend onder
den naam van R u ite n k e r k , staande in die wijk of dat kerspel,
hetwelk den naam draagt van het Buitenkerspel, of gelijk men te
Kämpen gewoon is te zeggen Uiter-Espel. Deze is door denzelfden
Johannes van Kerlen, aan wien de Stichling der St. Nicolaaskerk wordt
toegeschreven , en wel in bet zelfde jaar 1369, begonnen gebouwd te
worden. Men wil zelfs , dat hij op eenen dag den eersten steen der
beide kerken gelegd heeft. Zij was aan de H. Maagd M a r ia toegewijd
en daarom altijd de L ie v e V r o nw ek e rk genöemd. Zij is van
een ruim en luchtig maaksel en voorzien van een fraai orgel. Het
koor is eenig in zijne soort, met drie halfronden gesloten, waarvan
de wederga in ons land niet gevonden wordt. Ook is hier bijzonder
merkwaardig, dat het middelschip van gelijke breedte is met de beide
ziig3ngen of zijschepen; het steenen verwnlf is daardoor in de zijsche-
pen van gelijke hoogte met het middelschip, waarvan men insgelijks
weinig voorbeelden aantreft. Het verwnlf was vroeger met frescö-
schilderingen voorzien, doch is thans overgekalkt. De toren dezer
kerk' had eertijds eenen hoogen spits en strekte daardoor len baken
voor de schippers op de Zuiderzee. Deze spits is echter, wegens ge-1
durige verzakkingen van den toren , in de laalste jaren der zestiende
of in het begin der zeventiende, eeuw weggenomen. De steenen wen-
teltrap, welke men daar binnen ziet ,i wordt door kenners als een
stuk van uitmuntende bouwkunde geprezen. Deze toren, in het jaar
1683, door eene soortgelijke verzakking als ¡die van de Bovenkerk,
in gevaar geraakt zijnde, werd door den reeds genoemden Jan de Jonge
weder hersteld. De önkosten hiervan bedroegen achttien duizend gülden.
Later is hij echter, wegens eene nieuwe overhelling, tot op den om-
gang afgebroken, in '1810 nogmaals ingekort, en in 1813 met eene
spits gedekl. De kerk, veel ouder dan den toren, heeft mede in het
einde der zestiende en in het begin der zeventiende .eeuw vele-onkos-
ten veroorzaakt. Daaraan mag men de verordening toescbrijven , welke
te dier tijde gemaakt en in het laatst der vorige eeuw nog in gebruik
was, dat ieder , : die een testament maakte aan deze kerk en de St. Ni-
kolaaskerk, niet minder dan 1 goudguld, (1 gnld. 80 cents) mögt legaleren.
Zij is van binnen zeer bezienswaardig en rust op twee rijen
pilaren, bevat drie altaren en een orgel. Het Ker k hof strekte vroeger
mede ;tot begraafpldals voor de ingezetenen van Brunnep, de
Oude-Hage jilhet Eiland, het Haatland en de Weerde.
Voor de Reformatie had men te Kämpen drie M a n n en k lo o s te r s ;
als : het; M in d e r b r o e d e r -k lo o s t e r , in de Broederstraat, welks
kerk thans bij de Hervormden in gebruik is; terwijl de plaats , die
het besloeg:, tegenwoordig nog ondersebeidene openbare gebouwen bevat,
als : de Latijnsche .sch oql, de ,C o n e e r t z a a l, het S ta d s -L o g e -
m en tj .het C o lleg .ie en- anderen van minder belang ; het C e ile -
b r oeder s , klooSit e r ; op den. Cellebroedersweg, waarvan de gebouwen
thans dienen tot G.rool-Burg'erweeshuis, en het K lo o s te r van
den H. Martinus , ■ hetwelk eigenlijk hatten de Stad stond, en daarom
St, M a a r ten s -k o n v e n t op R onn en be rg genaamd: werd dat afgebroken
is. t De beide andere M a n n en k lo o ste r s buiten de stad
waren: het Kl oo st er van Johannes den Dooper, te Brunnepe, waarvan
nog overblijfselen voorhanden zij n; in het voormalig huis van den
Schoolmeester en in eenige weidelanden en akkergronden, en het Klooste
r van St. M ic h a e l, op den Noord, te Brunnepe, waarvan niels
meer bestaat.
Voorts had men er zes Non nenkloosters.¡binnen en twee buiten
de stad,, als: het Ouderkon ve:nt of Beggij n e n h u is , aan de
Westzijde van: het vroegeie Kerkhof, hetgeen later tot Munt werd
ingerigt, en in 1810 is afgebroken; terwijl de ringmuren in 1822
zijn gesloopt; het St. M ic h ie ls -k lo o s t e r ; het A g n ie t e n -k lo o s -
t e r , op den Vloeddijk, ter plaatse, waar thans de S ta d s -A rm e n -
sch o o l Staat, en eene B ew a a r sch o o l voor de m in v e rm o g en d e
klasse in aanbouw i s ; het S t. A n n ^ -k lo o s t e r , op den Broerweg,
waarvan de kerk tharis bij de Doopsgezinden in gebruik i s , terwijl de
overige gebouwen thans tot eene S ta d s s ta l en een W e r k h u is gebruikt
worden; het B r ig it t e n -k lo o s t e r , op den Vloeddijk, thans
ingerigt tot eeni A rm en -K in d e r h u is ; en het S t. C a th a r in a -
k lo o ste r , op den Vloeddijk, bij tle Veenepoort, waarvan niets meer
bestaat.
In het jaar 1767 hebben de Israeliten een huis, achter de Nieutce-
Muur digt bij Ae Korenmarkt, tot eene S y n a g o g e aangelegd , en
Z1jn door de Regering de noodige verordeningen beraamd, zoo nopens