heeten, ligt 3J u. Z. W. van Middelburg, 1£ u. N. van Sluis, 1 | u„
N. W. van Oostburg. Tegenwoordig wordt door de inwoners algemeen,
ook door het Gemeente-diestuur, de eerslgenoemde wijze van naam-
spelling gebruikt, ofschoon het Provinciaal bestuur, ongetwijfeld, om
in de registers geene verwarring te veroorzaken, de in de tweede plaats
opgegevene spelling blijft volgen. Eerstgemelde laat zieh verdedigen ,
omdat de naam hoogstwaarschijnlijk van kade-zand is af te leiden ,
ff aarom ook in de gewone uitspraak, even als van kade en kaai, de
d wegvalt, en K a z a n d gehoord wordt.
Het behoort tot de oudste plaatsen van het district, en komt in
oude Latijnsche stukken voor, onder den naam van Thesandria ,■ het-
geen sommigen heeft doen gelooven, dat dit dorp en land hetzelfde
is , dat anders Taxandrie wordt genoemd: Ja, Bilderdijk meent, dat
dit laatste van fassen zand, hoopen zand, duinen, zoude af te , leiden
zijn (1). De latere Latijnsche benaming is Cadsandria. Omstreeks
830 werd bet door de Denen geplunderd en verbrand ; in 1167 her-
gaf Filips, Graaf van Viaanderen, aan die van St. Baafs te Gent, de
tienden van Rodenburg, Wulpen en Kadzand.
Het d. K a d z a n d is vrij aanzienlijk, bestaar.de uit twee, even-
wijdig loopende straten, door eene dwarsstraat en een steegje verbon-
den; eene dier straten loopt op de kerk en pastorij uit. Zij zijn beide
goed bestraat, en bebouwd met vrij goede, wel onderhouden wonin-
gen. Het getal huizen tot den bebouwden kring behoorende, beloopt
64 en dat der inwoners 400. Er is te K a d z a n d een korenwindmolen,
anders geene fabrijken , en ofschoon slechts 20 min. van de zee gelegen
, heeft het geene haven, maar moet zieh van die van Relran-
chement bedienen.
De kerk was oorspronkelijk met drie buiken , de zuidelijkste is tot
pastorij verbouwd, die dus aan de kerk vast, is , en in welke men ge-
noegzame sporen vindt, dat zij te voren een gedeelte der kerk uit-
maakte. De beide andere , nu tot eeredienst gebruikt, maken een ruim
en zindelijk kerkgebouw u it , maar zonder orgel en alleen onder het
dak beschoten. Het geheel schijnt echter slechts het achterste gedeelte
eener te voren grootere kerk te zijn. Deze was voor de Reformatio,
voor de Roomsche eeredienst ingerigt, en zoo men zegt, aan de
Heilige Maagd gewijd, uit welke oorzaak de weg, die van Zuidzande
naar K a d z a n d loopt, den naam draagt van Mariaweg, in de gewone
uitspraak Merrieweg. In oude tijden prijkte de kerk met eenen
hoogen toren, die volgens H d n n ic s (2)., den zeelieden tot baken in
zee diende ; maar die tot aflossing van schulden is afgebroken.
Deze toren was bekend onder den naam van St. L am b e r t s t o r e n ,
waarom sommigen beweren, dat de kerk aan den Heilige van dien
naam en niet aan de H. Maagd zoude gewijd zijn geweest: daartoe
nog bijbrengende, dat het wapen der kerk een Agnusdei (een lam ,
met een vaantje tusseken de voorpooten) verbeeldt. Thans is op het
middeldak der kerk en der pastorij, een torenspits, met'klok en uur-
werk voorzien. Dat de kerk van K a d z a n d in de Spaansche beroerten
geheel onbruikbaar geworden was, en weder opgehouwd moest worden
, blijkt uit de acteboeken der Hervormde kerk van Sluis, van
19 Januarij 1606.
( ly DRE3SELBU1S, O u c l - Z c e l a n d , 'bl. 51 en SO.
■(2) Z*euu>*che B um , M. SO.
De Waalsche kerk stond aan de overzijde van het kerkhof, en was
een eenvoudig gebouw, zonder toren, maar ruim genoeg en net. Deze
werd in het jaar 1817 gesloopt, en op de plaats zijn huizen en werk-
winkels gebouwd. De school is niet de grootste, maar wel de fraaiste
en best ingerigte, van het district. Het middel getal leerlingen be-
draagt des zomers ruim 9 0 , des winters 60.
De kermis wordt gevierd op den tweeden Pinksterdag.
G e o rg e C a s s a n d e r , een beroemd, geleerd , gematigd en godvruchtig
godgeleerde, die in 1366 overleed, was op dezu. plaats geboren,
waarvan hij zijnen naam onlleende.
Dit d. had bij den watervloed , van 19 November 1404 veel van het
water te Lijden j en liep bij die van 17 September 1477 geheel onder.
Het wapen in 1818 door den Raad van Adel verleend , is eene
wijziging van het oude wapen van het Yrije, zonder de tenanten.
Het is namelijk een schild van zilver, met eenen balk van azuur ,
hebbende in den linker bovenhoek eene K.
KADZAND (HET-HOF-VAN-) o£ H o f-v a n -C a d z a n d , verreweg hetaan-
zienlijkste leen in Staats-Vlaanderen, in het Vrije van Sluis, Land-
van-Kadzand, staande onder het Prinselijk leenhof den B.urcht van
Brugge. Alle de gronden oostelijk van de kerk van Kadzand en van
den Maria-weg, tot aan de Drink of Drenk in St. Jans-polder, zoo
ver het eiland van Kadzand zieh ten N. en Z. uilstrekte, behoorde
daartoe.
Tot in 1323 waren het twee leenep, het Noordelijke van Montigjny , het
Zuidelijke van Grubeke; doch den H Maart van dat jaar, werd door
den Keizer vergund aan Jonkheer Jan d e Baenst ,. Heer van St. Joris
enz., die twee leenen zaam te voegen, onder den naam van Hof-van-
Kadzand. Het had een aantal achterleenen, van welke sommige waren
gelegen in eenen door het Zwarte-gat ingezwolgen poldcr de Zevenhonderd,
hetgeen bij latere weder opslijking aanleiding heeft gegeven tot pro-
eessen, tusschen de, toenmalige Leenheeren en den Heer van Nieuwvliet,
wiens heerlijkheid aan de overzijde van den Drink gelegen was, Onder
de overige' achterleenen waren de voorjnaamste Haesewalle en ter
Moere. Het laatste was ter leen uitgegeven door Heer Ja^ Anthonij
van d e s Etken, Heer van St. Joris, Kadzand enz., aan Jonkheer
Sajtuei Casembrood, ten jare 1624. Van sommige der Leenheeren bo-
vengemeld is de gedachtenis overgebleven in de namen van eenige pol-
ders in deze streken gelegen.
Het foncier van het leen ligt in den Antwerpen-polder, thans gem.
Zuidzande, doch oudtijds gem. Kadzand, en behoort aan P i e t e r L o t e y n .
Het was begiftigd met de vogelarij en visscherij; voorts was de Leenheer
derde Houtvester. De eerste en tweede waren de Militaire Gouverneur
van de vesting Sluis en de Grootbaljuw van bet Vrije. Bij den inval der
Franschen in 1794, werden al deze voorregten vernieligd. De laatste
Leenheer was de Luitenant-Generaal Baron d ’A b e a in g v a n M o e r s b e r g e n .
KADZAND (LAND-VAN-), te voren een eil., nu , door indijking,
met den vasten wal vereenigd, in Staats-Vlaanderen, in het Vrije
van S luis, prov. Zeeland, arr. Middelburg, kant. ,en distr. Sluis.
Het eil. werd bepaald N. door de Noordzee , O. door het Zwarte-gat,
waarvan de Drink of Drenk, in den St. Jans-polder, een overblijfsel
i s , Z. door het water, dat uit het Coxijsche-gat naar Nieuwerhaven
liep, W. door het Zwin. Het bevatte en bevat nog drie d.: Kadz
a n d , Z u id z a n d e en R e t r a n c h em e n t , met het geh. Ter-
H o fsted c .