De onteigeningsbescheiden hebben voor de eerste maal ter visie gelegen in de gemeenten
A m e r z o d e n , H e rp t en B e rn , N e d e rh em e r t , W ijk en A a lb u r g , H e e sb e en c. a .,
D ro n g e len c. a ., W a a lw ijk , B e s o y e n , C a p e lle , Meeuwen c. a., Dussen e. a . , W a sp ik ,
R a am sd on k , Made en D r im m e len en H o o g e en L a g e Zw a luw e . Binnen de gemeente
Made en D r im m e len hadden de ontworpen werken ten deele en binnen de gemeente H oo ge
en L a g e Zw a luw e uitsluitend betrekking op de normaliseering van den Amer.
De voor den aanleg van het riviervak Heleind— Dongemond als benoodigd aangeduide oppervlakte'
vormde tusschen de Maas aan ’t Heleind en den Rijksweg te K e iz e r s v e e r eene door-
loopende strook van gemiddeld 700 M. breedte, omvattende al de terreinen, welke door het
zomer- en het winterbed, de rivierdijken en de grondbergplaatsen, de laterale kanalen, de wegen
en slooten met de daarin gelegen kunstwerken zouden worden ingenomen. Alleen op het eiland
van N ed e rh em e r t was het winterbed slechts in zooverre in de onteigening begrepen, als voor
de uitvoering der ophoogingen en afgravingen werd gevorderd, omdat hier de reeds uiterwaard
zijnde gronden feitelijk niet van bestemming zouden veränderen. Boven !t Heleind was slechts
de strook voor den afsluitdijk ter onteigening aangewezen en beneden K e iz e r s v e e r alleen de
oevers. van het Oude Maasje, voor zoover die door werken zouden worden ingenomen. De bedij-
king van het land van Heusden en de wallen dier stad, welke bezuiden de Doode Maas over
körten afstand een schakel in den linkerrivierdijk vormen, waren niet in de onteigening begrepen.
Bij de eerste tervisielegging werden omtrent de eigenlijke nieuwe rivierbedding geen bezwaren
ingebracht; wel aangaande de voorgestelde middelen tot herstel van gemeenschap, afwatering eri
irrigatie längs de nieuwe rivier, zooals hieronder in de betrokken hoofdstukken nader zal worden
vermeld. Bij Koninklijke Boodschap van 16 April 1884 werd het wetsontwerp. voor de onderhavige
onteigening, vergezeld van zeer uitvoerige toelichtingen omtrent de inrichting, de bestemming
en de afmetingen der uit te voeren werken, aan de Tweede Kamer der Staten-Generaäl ter over-
weging aangeboden, maar de ontbinding van dat Lichaam in het najaar van 1884 schiep de
noodzakelijkheid het wetontwerp, waaromtrent den i8den Juli 1884 reeds een Voorloopig Verslag
was uitgebracht, op nieuw in te dienen. Dit geschiedde echter niet voor den 25en Februari 1885,
aangezien nog eene zekere tijdsruimte gevorderd werd, om, overeenkomstig een in het Voorloopig
Verslag uitgedrukt verlangen, 00k voor die Maasmond werken, waarvoor de benoodigde
gronden eerst later bij afzonderlijke wetsontwerpen ter onteigening zouden worden voorgedragen,
een volledig plan met bijbehoorende begrooting van kosten te kunnen opmaken.
Na zonder hoofdelijke stemming in de zitting der Tweede Kamer van den 30sten October,
en met algemeene stemmen in die van de Eerste Kamer op den gden December te zijn aange-
nomen werd het ontwerp den n den December 1885 (Staatsblad n°. 234) tot wet verheven. In
Februari 1886 werden de onteigeningsstukken overeenkomstig het bepaalde in art. 12 der wet
van 28 Augustus. 1851 (Staatsblad n°. 125) voor de tweede maal in de betrokken gemeenten
ter inzage van belanghebbenden nedergelegd, vervolgens werden in Maart de zittingen der Com-
missien uit Gedeputeerde Staten van G e ld e r la n d en N o o rd -B ra b a n t gehouden tot het aan-
hooren van bezwaren tegen de inrichting van het plan.
Ook toen zijn tegen . de rivierbedding met de wederzijdsche bandijken geen bedenkingen
geopperd. Bij Köninklijk Besluit van 8 Juli 1886 No. 20 had daarop de eindaanwijzing der te
onteigenen perceelen plaats en deze gingen in den loop der jaren 1887— 1890 successievelijk
bij het Rijk in eigendom över, ten deele längs minnelijken en ten deele längs gerechtelijken
weg. Bij de onderhandelingen daaromtrent deden zieh eenige bezwaren voor, tot opheffing
waarvan bij Köninklijk Besluit van 12 September 1890 No. 27 nog een 25tal perceelen binnen
de gemeenten H e e sb e en c. a., D ro n g e le n c. a. en B e s o y e n ter onteigening werden aangewezen,
welke perceelen in 1891 alle bij het Rijk in eigendom overgingen.
De in ’t geheel aangekochte oppervlakte voor den aanleg van het riviervak Helei n d -S
Dongemond besloeg 1519 H .A ., 16 A . en 18 c .A ., waarvan 51 H .A ., 59 A . en 4 c.A. niet
dan längs gerechtelijken weg konden worden verkregen. In^t geheel werd voor de onteigening
besteed een bedrag van f 5,241,337.69, waaronder alle bij körnende uitgaven wegens schadever-
goeding voor waardevermindering van overblijvende perceelsgedeelten, afkoop van tiendrecht,
schadeloosstelling aan huurders, proceskosten, enz. zijn begrepen. Bovendien bevinden zieh
daaronder de kosten van äankoop van het Drongelensche pontveer en de Gansoyensche brug
met de bijbehoorende gebouwen, benevens van de woningen met schüren en erven, welke binnen
de grenzen der onteigening kwamen te vallen.- De afbraak dier gebouwen werd, evenals de
opbrengst der op de aangekochte terreinen aanwezige boomen, houtgewassen en veldvruchten
ä.an de verkoopers gelaten onder bepaling van een termijn van opruiming.
In alle processen voor de gerechtelijke onteigening, 30 in getal, werd het Rijk tot betaling
der kosten veroor deeld. De volgende Staat geeft een overzicht van den omvang der onteigening
binnen elke gemeente afzonderlijk.
Aantal ter orit- Aantal ge- Totale kosten van
eigening aangeAangekochte
aankoop
en onteigening.
Gemeente. wezen perceelen
of perceelsgedeelten.
oppervlakte. dommen daarin
vallende.
A m m e r z o d e n ......................
Herpt en B e rn ......................
Nederhemert............................
Wijk en Aalburg . . . .
Heesbeen c. a. . .. .
Drongelen c. a.-......................
Wa alw ijk.................................
Besoyen ............................
Capelle................................. ..... -
Meeuwen c. a ...........................
Dussen c. a...............................
W a s p i k ..................................
Ra amsdon k............................
Made en Drimmelen . . .
Kadastraal ongenummerd in
bovengenoemde gemeenten
(gedeelten van slooten
en wegen)...................... .....
HA. A. cA.
19 3 28 65 f 16,523.17
131 166 74 21 „ 691,444.18
40 37 13 15 „ 109,556.80
16 8 79 94 16,797x15
215 191 11 61 4 7oS,992.J7'
262 152 06 67 7 „ 692,557.90'
209 59 94 32 ' ,, 217.503.7:!
147 130 74 47 » 542, I97.4O
297 232 17 09 . ] 693,170.30
60 36 20 61 „ 108,024,45
22 14 67 21 56,4:9.50
301 285 77 52 797.S20.15
430 188 1 1 22 558,904-40
21 10 19 05 29,572.13
43 2 20 46 1 » 2,054-35
2213 1519 16 18 11 1 / 5,24i . a j | k