in hetzelfde jaar een wetsontwerp ontving, strekkende om in de kosten van aanleg, geraamd op
f 2,900,000.-^, van Rijkswege met f 1.,000,000.— bij te dragen. Dit wetsontwerp was evenwel
nog niet afgedaan, toen in 1853 de sluiting van het kanaal van S t .-A n d r ie s ter hand werd
genomen en het is later aangehouden, omdat N o o rd -B r a b a n t nä die sluiting en nädat in verband
daarmede de sluizen aan den mond der Dieze waren gesticht, vermeende op minder om-
vangrijke wijze en meer partieel in de waterlossing te kunnen voorzien. Het genoemde Water-
schap werd dan 00k opgeheven. Verschillende polders längs de Dieze hebben toen stoombemalingen
gesticht en herhaaldelijk werd vergunning verzocht om tot sluiting der Noord-Brabantsche over-
laten te mögen overgaän, doch de Hooge Regeering heeft daarop telkens afwijzend beschikt,
omdat de Maas bij hoog opperwater en ijsgang niet in Staat was zieh zelve te redden.
K A N A A L P L A N LEEMANS.
In 18 6 9 eindelijk werd door den Ingenieur van den Waterstaat W. F . LEEMANS te
’s -H e r to g e n b o s ch een ontwerp tot watervrijmaking van het inundatiegebied om die vesting
opgemaakt, hetwelk, hoewel niet uitgevoerd, in de volgende afdeeling herhaaldelijk ter sprake
zal komen en daarom hier een körte behandeling möge vinden. *)'
Dit ontwerp, op plaat I aangeduid, omvatte de navolgende werken:
De linker-Maasoever boven H ed ik h u iz en wordt doorgaande bedijkt en de linker-Diezedijk
watervrij opgehoogd. ’
De L e y wordt bekaad, längs den rechteroever van C rom v o ir t tot aan den Hollandsehen
dijk en längs den linkeroever, van de genoemde gemeente tot aan den Boschdijk. De Bossche
sloot zal dan uitsluitend het water ontvangen van de L e y en dit op de Dieze loozen. Zuinig-
heidshalve wordt de bekading van de L e y echter niet hooger opgetrokken, dan noodig is om
het water nog bij een stand van 4.70 M. -|- A.P. op de Dieze te kunnen brengen. Stijgt deze
rivier bij uitzondering hooger, dan wordt het L e y water door een overlaat in de linkerkade bij
V lijm en op het na te noemen uitwateringskanaal gebracht.
Dit kanaal bestaat uit drie gedeelten. Het eene is bestemd voor de uitwatering der polders
bezuiden en beoosten de L e y en begint bij de Aalsloot in het Bossche veld, loopt längs de
rechter Leykade tot aan de bocht bij V lijm en en gaat hier vervolgens met een grondduiker
onder de Ley door.
Het tweede gedeelte dient om 00k de gronden benoorden de Bossche sloot eene geregelde
uitwatering te verzekeren; daartoe wordt längs den buitenteen der bedijking van het land van
Heusden een kanaal gegraven, loopende van de Hedikhuizensche Maas tot in het eerstge-
noemde kanaalpand beneden de kruising met de Ley. Dit kanaalpand komt eerst in werking,
zoodra de loozing der betrokken streek aan het Hedikhuizensche Sas niet meer kan plaats
hebben, waartoe dan eene in den Provincialen weg van ’s -H e r to g e n b o s ch naar V lijm en
ontworpen schuif wordt opgehaald.
Het water van die twee kanaalgedeelten wordt opgevangen door het derde pand, hetwelk
’) Zie het op de vorige bladzijde aangehaalde werk.
door het Vlijmensche Vin, volgens de richting der Oude Loonsche vaart westwaarts loopt tot aan
de zomersluiting in den Baardwijkschen overlaat. Hier buigt het zieh noordwaarts om en loost
het water ten slotte door het Drunensche Loopke op het Oude Maasje bij D o e v e r e n . Naast
het bestaande sluisje aan den mond van het Loopke wordt daartoe eene nieuwe uitwateringssluis
gebouwd.
Het kanaal in zijn geheel mag de bestaande uitwatering op het Oude Maasje niet hinderen
en wordt dan ook buiten werking gesteld, zoodra de sluizen van het bovenland van H eu sd en
bij eb niet geregeld kunnen loozen. Om het kanaal alscian te kunnen! afsluiten is in de zomer-
.sluiting van den Baardwijkschen overlaat eene schötbalksluis ontworpen.
Het tweede kanaalpad is tevens ingericht voor de scheepvaart ter verbinding van V lijm e n
met de Maas.
B EHOE FT E AAN DE SCHEIDING VAN MAAS EN W AA L.
Aar. de hand der geschiedkundige ontwikkeling van de ongunstige gesteldheid der Bra-
bantschc Maas, in de voorgaande bladzijden geschetst, zal de behoefté aan haré afscheiding van
de Waal, zoo in het algemeen rivierbelang, als ter verbetering van den waterstaatstoestand van
N o o rd -B ra b a n t , ook nä de sluiting van het Schansegat, duidelijk worden gevoeld. Niettemin
schijnt het gewenseht de nadeelen, welke met de gemeenschap der rivieren samenhingen, zoo
mogelijk aan de hand van enkele waargenomen feiten en waterstanden eenigszins scherper te
omlijnen.
IJSGAN G.
Met betrekking tot den afvoer van ijs is het onvermijdelijk daarbij de algemeene opmerking
te herhalen, dat elke zijdelingsche gemeenschap of afleiding plaatselijk een nadeeligen invloed
uitoefent op den vorm der bedding en het verhäng der rivier en dat zieh in ¡Ion loop der ecuwen
dan ook nagenoeg bij elken zwaren ijsgang verstoppingen nabij de punten van gemeenschap op
de Waal en op de Maas hebben voorgedaan. Ook had de geschiedenis telkens een ijsdam op
de Merwede bij W e rk en d am aan te teekenen, omdat de in tréchtervorm toeloopende bedijking
dezer rivier geen ruimte genoeg bood om de groote massa’s ijs, welke tegelijk van de Waal en
de Maas kwamen aansnellen en tegen elkander botsten, a f te voeren.
De eerste zware ijsgang nä de sluiting van het kanaal vän St.-Andries reeds, die van
Januari 1S 6 1 , geeft een treurig beeid van hetgeen bij dergelijke ijsbezettingen kon gebeuren.
Bij V u r e n was de Waal verstopt en ook te W e rk en d am had zieh een ijsdam gezet. D e Waal
en de Maas Stegen beide, tot boven de kruin der dijken, de Heerewaardensche overlaten waren
werkeloos en de Baardwijksche overlaat, die redding moest brengen, geraakte onmiddellijk door
het zware ijs verstopt, Het gevolg was dan ook, dat eerst de Bommelerwaard beneden den
Meidijk van de zijde der Waal inbrak, spoedig daarna ook de Bommelerwaard boven den Meidijk
overstroomde en dat eindelijk de Maasdijk bij P o u d e ro y e n bezweek, waardoor de Waal zieh
dwars door de Bommelerwaard heen op de Maas ontlastte. Bovendien overstroomde het land
van Maas en Waal en viel er eene doorbraak in den Beersche-Maasdijk onder He rp em