Si ö H E N R I G I V A L È S I I V I T A .
plcrumque pedimorimi tcnacius, nihil ridicula
prudenti* affe&atione putidius poteft reperiri.
Qua re non Valefius, fed ipfi cenfores qui eum
damnaverunt, rifu digni fucrunt atque damnandi.
Poft duäam uxorem nihilo fegnius ftudebat
Valefius, librofque componebat. Socrates &
Hermias Sozomenus Scholaftici feu Advocätl à
Conftantini Maximi profeffione Chriftiati* rèli-
gionis ad feptimum decimum Confulätum T h e -
ödofii junioris A u g . centum & viginti odio
annorum hiftoriam perduxere. Hoice ambos
öpe prifcorum codicum emendatos» in fermonem
Latinum tranftulit, & dodtis adnotationibus expo
uit. Ad/ccit & tres libros obfervationum,’
tinum de rebus magni Athanafii Antiftitis A -
icxmdrmi, alterum de Pauli Conftantinopolitani
Epifcopi cxfiliis ac reftitutionibus, tertium ul-
timumque de fexto Canöne Concilii Nicenfis.
Hunc fecundum hiftori* - Ecclefiaftic* to-*
mum Ludovico Francorum & Navarrorum
R egi maximo ac Chriftianiffimo dedicavit anno
Md c l x v i i i . obtulitque. Tertio obfervationum
libello Johannes Launoius Theologus, ad-,
Verfus quem fcriptus erat, uteumque cavillando
tefpondit : quam defenfionem Valefius fibi legi
tioluit, affirmans confumtam eife materiam, &
perfuafifiìmum habeas, fua /cripta ab Launoio
nulla ratione refelli poffe atque convelli. Supere
r a i corrigendi, transferendi, exponendiqueThe-
odoritus Epifcopus C y r i , & Evagrius Schola-
fticus, ut totum veteris Ecclefiafticae hiftoriae
corpus, Ufqtie ad annum natalis Domini d x c i v .
Mauricii Tiberii principatus duodecimum, uno
itilo» pari fide elegantiaque converfum habere-
mus. Quod anno demum m d c l x x i i i . fa-
étum eft: quum Théodoritus & Evagrius, una-
que excerpta è Philoftorgio & Theodoro B y -
zantio Ledtore prodierunt in lucem, cum accu-
racis adnotationibus, & duobus obfervationum
Ecclefiafticarum libris : quod opus Valefius I . B.
Colberto illuftriffimo literarum fautori nuncupa-
v i t , ut eflet fu * erga ipfum obfervanti* grati-
que animi perenne monumentum. Sacr* hiftor
i* G r s c is audtoribus Latinos, Sulpicium Seve-
frum, Turanium Rufinum, Cafliodori Senato-
r ìs hiftoriam Tripertitam, LiberatumDiaconum>
nonnulloique alios cum prifeis membranis colla-
tos, & opera fua emendatos commentari!fque ex -
pofitos adjungere conftituerat, fi ei diutius v ivere
contigiflet. Pr*tereo carmina, q u * ex oc-
cafione compofuit: qualia funt, Soteria pro L u dovico
Magno Rege Chriftianiffimo, verfibus
hexametris Itilo Horatiano anno m e ì c l x i ì i .
condita: item infequenti anno lucubrara , ad
Regeöl de vi&orià éjus Maurica & Turcica
ode elegantiffirha.
H i funt libri qüos fcripfit atque publicavit.
Sed multa in fcriniis volumina moriens reliquit,
partim abfoluta, partim imperfe&a: q u * cura
in manus meas non venerint, à me indicar! com-
memorarique non poflunt. Nota pofteris faciam
ea, q u * recordor. Inprimis fuis ad Ammianum
Marcellinum, & ad tptam hiftoriam Ecclefia-
iticam adnotationibus multas obfervationes ad-
didit, nova editione digni (firn as. Quod ad Am-
-mianum attinet, Blavius Batavus typographus
eum hiftoricum editurus erat, & de numero
exemplarium cum Valefio convenerat : (ed bellum
repente fuperveniens omnia editionis in ho-
itico confilia difeuffit. De legibus jitticis fcripfit
Valefius : & jam opus fuum edere parabat,
quum eft à Samuele Petito Nemaufenfi praven-
tus, qui de eadem materia opus ingens L u te c i*
typis imprimendum curavir. D e Criticai q ua
pars eft Grammatics utiliífima, volumen compofuit,
fed non abfolvit : in quo enumerar, qui
fint à veteribus critici appellati. Àriftotelem
ètiam, Philofophorum facile primum atque do-
tìiffimum, Criticum effe cognominatum docet*
Heic notetur, quod non femel obfervavi, ab hjs
qui patria lingua verficulos faftitant, aut foluta
oratione aliquid fcribunt, viros doftos & anti-
quitatis ac linguarum peritos contumeli* cauli
críticos appellari : quos nimirum ineptiarum fua-
rum cen/ores, & infeiti* fu * judices metuunt
ac averfantur. Valefius ipfe ¿um jaceret in le-
<9:o, & intra paucos dies, moriturus falfo crederei
ur j mihi opera fua commendans, afferebat fe
Libanii fophift* orationes quindecim, ad hiftoriam
pertinentes, ex prifeis membranis eruiffe, ac
in linguam Latinam convertiffe, commentariif-
que-expofuiffe. A t ipfo mortuo, Grscas orationes
Libanii quatuor tantum aut quinqué, ac ne
eas quidem hiftoricas, in Latinum fermonem
tranflatas, ejus in fcriniis reperi .* ceteras, fi q u *
funt, haudquaquam vidi. Multa in veteres auro
re s , clafficos vulgo di&os, eximia Valefium
obfervaviffe, communes amici, Aimericus Bigotti
us, Hieronymus à S. Bova, & Johannes C o -
telerius, v ir i cláriífimi do<9 iifimique afferuntt
q u * digerenda in ordinem, & Mifcellanea ve!
Colle&anea infcribenda effe, mihi fuaviffimus
Bigotius poft fratris obitum fcripfit. Sed h * c
mihi videre, & fcrinia ejus excutere, ac evolvere
q u * ibi latent non licuit. Ifta omnia magno
Reipublic* literari* damno haud dubie fune
peritura, aut fraude intercipienda vel fuppri-
menda : nifi à viro aliquo non minus probo
quam d o d o fecernantur q u * jam fune edita, &
q u * fupervacanea ac inutilia videbunturj reli*,
qua autem q u * funt inedita, diligenter emen-
dentur digeranturque, ac bene ordinata audorìs
nomine vulgentur. Alioquin /cripta Valefii in
manus indodórum hominum venient : qui nec
etiam fi maxime voluerint, eis uti ipfi poterunt,
nec alios etiam uti patientur. E t hadenüs de
libris Valefii.
Poft editam totam Ecclefiafticam hiftoriam
v ix novem menfes effluxerant, quum circa menr
fem Martium Valefius in morbum incidit : quem
ìpfemet initio contempfit, & celeriter ac facile
fanari poffe credidit, propterea quod eum vari-
antém, & nunc graviorem, nunc leviorem, in-
terdum etiam velut ex toto decedentem videbat»
Sed poftea cum in dies dolores accrefcerent, ani-
madvertit totam vim morbi in lienem proxi*
mafque partes corporis prorupiffe. Turn fere
quotidie, interdum etiam intra unum diem non
femel magnis & acutis doloribus cruciabatur^
ita ut fiepiifime ejulare & clamare cogeretur*
Sublato ad tempus dolore, ftatim redibat ad le
fe : alium crederes : cum fuis, cum amicis col-
loquebatur ,• ambulabat modo domi, modo etiam
foris; ftudebat quoque ac diélabat; petebat E c -
clefias, & omnes Chriftiani partes iroplebat. Sic
biennium ac duos menfes confumfit. Jamque
ihelius fe habere, & veris benefìcio convaliturus
putabatur, quum fubito ingravefeente vi morbi
tandem fuccubuit, & pera<9 is q u * virum pium
atque Chriftianùm facere oportebat, Nonis M aii
anno Chrifti m d c I x x v i . exfpiravit, cum f * -
piüs intra horas quafuordécim órè cruorem ef*
fudi/Tct. Tanta quidem ei fuit ad extremum
fpiritüm animi pr*fentia, ut circumftantes. allo-
queretur, refponderet interrogantibus, & cum
Presbyteris Deum precantibus preces fuas j ungerete
Ì i E N R I C l
ret. V ix it annis duobus & feptuaginta, men-
fibus o é io , bidao'minus. Elatus èft modica
pompa funeris, maxima doiftorum frequentia :
ièpuitus e li in Campenfi Balìlica S. Nicolai, in
monumento avito» E x feptem liberis quos /u-
ftulerat. moriens tres filios fuperilites reliquit,
maximum natu Hadrianum, quem rogatus à
pat/e infantisi de facro fonte excepi, & cui meum
Hadriani nomen dedi,- Henricum, & Carolum:
è quibus Hadrianus duodeciraum annum agit,
Henricus x i .
Heic referenda flint aliqua, fuis locis preterita,
quoniam quibus lingula annis contigerint,
meminilTe non potui. C h o re Abbas, re & nomine
Amabilis Burzsus. cum viris doflis de
fiera fcriptura & de veteri Ecclelùe difciplina
flato cujufque hebdomadis die domi fermones
habere Cqncupivit, favente votis-ejus Colberto;
& primum, aut unum de primis Valefium inv
it a v i, uti his collationibus, qu$ tarnen paucis
menfibus duraverunt, intereffet. Interfuit igi-
tur unus pene inter Presbyteros ac Theologos
laicus, inter togatos palliolatus, & interrogatus,
« o f te ac graviter fententiam dixit. Ipfe mihi
narrabat, ibi fe aliquando longo lermone docu-
iiTc, viros bonos ac pios, filios Dei ; malos atquè
impios filios homimm in facris libris appellitari.
Idem Abbas, inter tres de una juris Canonici
cathedra Pariliaca contendentes, propter diflen-
fionem Profeflòrum judex ab ampliflimo Colberto,
Mecenate fuo eledlus, afleflorem fibi pre
ceteris Valefium noftrum adjunxit, & pofl au-
ditas lingulorura competitorum orationes ac
dilputationes publicas, de concilii fententia di-
gniori vacantem cathedram adjudicavit. Éitien-
dandis amicorum fcriptis non parum remporis
Valefius rogatus impendit. Inprimis, ut ìeviora
omittam, quofdam rerum Byzantinarum fcri-
ptorcs Grecos a Combefilio Dominicano reper-
tos, in linguam Eatinam converfos, curante
Carcavio fedulo relegit, correxitque ac illuftra-
vtt notis : quos hiftoricos diligèntiflìmos &
maximt faciendos, ac digniflimos effe qui ede-
rentur, non femel mihi affirmavit. Preterea '
Gracos auftdres Mechanicos.è bibliotheca Regia
à viro clari (lìmo dofliflimoque Carcavio, ejus
cuflode erutos, in Eatinum lermonem tranftulir,
ut effent cui turn parari dicebantur editioni maturi.
Diebus Lune poft meridiem huic interpretation!
vacabat, legente codicem ac ditìata
excipiente Cotelerio.
Nunc de morjbus ac de interiore vita hominis
pauca dicenda funt. Quod ad pietatem
pertinet, Valefius folemnes dies feftos, Pafcha,
Pentecoften, Äffumptionem S. Marie, feftum
omnium Sanflorum, & Natalem Domini, raro
etabi paffus eft, qnin a Presbytero penitenti-
ain fit facram communionem acciperet. Domini-
cis ac feftis di ebusquot i es ei. per oculos &
per valetudinem licuit, una cum populo Bafi-
licas frequentavit. Ante annos.tres vel quatuor
quam decederet, quoties feftis diebus morbo
yexatus, domi fe tenere cogebatur ; Bernardi
Claravallenfis Abbatis Sermones ab anagnofte
fucf libi legi jubebat, attenteque eos audiebat,
& avidis aurìbus hauriebat. Quippe exiftima-
bat, & amicis etiam dicere confueverat, dies
Dominicos ac feftos Dei laudibus, non ftudiis
literarum impendi oportere : Sermones autem
Bernardi quibuflibet veterum Patrum cum Grte-
corum turn Latinorum homiliis ac Sermonibus
multo effe ad excitandam in animis noftris ac-
cendendamque pietatem aptiores. .Id notandum
V A L E S 1 1 V I T A .
duxi, pro'ptetca quod religio Sc exatäa dierum
ieitorum ob/ervatio raro creditur in eruditis
reperiri : de quibus joci caufa diäitant : finde-
re, Deo f in ir e eß. Presbyteris magnum fem-
per honorem habuit. Hoc nonnumquam amicis
finus, hoc Presbyteris ipfis adftantibus moriens
afferebat, Presbyteros fummae libi Temper
fuiffè vetretationi. Adeo verum eft, quod aie
Symmachus, qui bone, fide Deum colie, hunc urna-
re & .Saceraotes.
Erat fomni plerumque alti atque diuturni,
ac ne inter tonitrüa quidem tempeftatefque deferente:
matutinum 'tempus ftudiis impertiebat:
polt meridiem Se prandium audiebat aliquid
& dictabat aliquando, fed non diu. No x ftudiis
eximebatur. Vigilias enim pati non po-
terat, nec umquam nifi extraordinaria aliqua
neceffitate coaSus lucubrabat. Plcrumque fo-
litudine ac^ decreto deleftabatur, ut quae ìege-
rat aut fcripferat, fcripturufque erat, fecum ta-
citus meditaretur ac veluti ruminaret. Nega-
bat enim fine meditatione utilem effe leSio-
nem. Qpare & amicis ipfum quaerentibus haud
raro^ dici jubebat, Te domi non effe. Hac contentions
animi to t ifta ac tanta volumina pere-
g it. Curn elici igitur, ita ut docui, ftudiofus
ac laboriofusf nihilominus tamen diditabat parum
re ac pauculis horis ftudere. Tantopere
libris evolvendis ac componendo intentus, nihilo
fegnius rèi familiare curam agebat: quam
non fervare folum parcimonia, verum etiam
omnt botto modo augere conabatur. Libros fu-
os non libenter amicis commodabat, praefertim
inuortis. quibus nulli ufui futuros feiebat, cum
his ipfe carere nön poffet. Plagiarios, quales
inter eruditos funt plurimi, plurimum oderat :
& fi qui obfervationes fuas fraude aliqua, aut
fe inconfulto nec permittente, fibi vindicav'iffent,
Jibrifque fuis inferuiffent, piane irafcebatur & que-
rebatur palam. Quin etiam fi vel leve aliquid ad
literas pertinens cuiquam dixiffet ; in volumi-
nibus editis aut rem totam fupprimi atque pr®-
teriri, aut gratam fui meDtionem fieri volebat,
& fe inhonoratum tranfmitti, ac honore quafif»
cumque obfervationis fraudari indignabatur.
Suum quidem eilè, quod fibi aliquando vifuin
effet ac veniffet io mentem; res autem fuas u-
bicumque aut a quocumque intercept® effent,
jure ab fe repeti poffe arbitrabatur. In quo fa.
ne accidit aliquando, ut amicos & quofvis alios
eruditos fcriptores falfo ac fine caufa fufpe-
d o s habeamus, accufemufque plägii. Quis enim
quantumvis dodus negare aufit, id quod ob-
fervavit, aut à nemine antea obfervatum fuiffe,
aut ab aliquo alio fibi incognito eodem tempore
obfervari potuiffe ì Ita de fui fimilibus
indicare, e f t -hominis aut nimium ingenio filo
confidents, aut nimium diSdentis alieno. Par-
cus erat fermonis, parcus Se laudum : & nifi
fi quid amicitise dabat, ('quod rarum erat) pauca
statis fu® probabat fcripta, pauca laudabat:
quod non multa laude digna aut multi s i t i .
manda edi videret; laudari autem ac magni fieri
nefas ducerer, qu® laudem Se gloriam minime
merebaotur. Cum de alienis operibus
tam libere jtidicium fè r re i, ipfe in libris fuis
aliqua reprehendi haud ®quo animo patiebatur:
nor^tam quod quemquam contemneret, ut in-
gento inferiorem atque d o ä r in a , aut fe unum
ceteris omnibus anteferret; quam quod intole-
rabile judicaret, indoftos de rebus fibi ignoris
audafter Se impudenter ferre fententiam, Se
palam ea improoare ac maligne damnare, q u *