H E N R I C I V A L E S I I V I T A .
Advocatum in Curia Parifiaca, ./Egidium M e- ipfo in Suedia ad Reginam habitat» putes. O b
nagium, Carolum & Francifcum Ogerios, L u - id nomine Reginas & torquis aureus ei promifdovicum
Cantarellum Fabrum, Rollandum Ma- fu s e f t , & ipfe cum viro dodiffimo Samuele
refium, & quqtquot Lu tecia liberalibus ftudiis Bocharto Cadomenfi, com mendaf ione • IÌaacii
dodrinaque eminébant : èquibus Nublaso fuam V o ilìi amici fui in Suediam invitatus. Neutra
de populis fundis fententiam expofuit Epiftola, tamen res bonum ac felicem eventum habuir;
q u a una cum Bullialdi aliorumque de eadem neutra Valefio utiliter ceffit. Nam nec torquem
re libellis Divione edita eft. Amicorum nu- umquam iftum, qui ipfum diu muitumque formerò
poftea acceiferunt externi, ex urbe Roma ferat, nec Suediam umquam vidit, piane quafi
Francifcus Barberinus E c c le fi* Romans Pres- honore contentus, impenfam remififfet. Jadavebyter
Cardinalis, Lucas Holftenius Hammabur- rat non Temei Valefius, qui àlioquin paucorum
genfis, & Leo Allatius: e Batavia« Claudius verborum erat, daturum Te operam in Suedia»
S^mafius Divionenfis, Fnd.ricus Gronovius, ne Chriftina in Regnum fuum pro d od is in-
Ifaacius Voffius, ac Nicolaus Heinfius: ex in- dód os & aretalogos invitaret. Q u a ventofà comfula
Britannia, Jacobus UlTerius Armacanus : minatio occultam & magnam ei conciliavi ine
noftris Lucas Acherius, Cantalupus, Johannes vidiam. Nàm qui Te defignàri Tentiebant» clam
Mabillonius, Sandigerroanenfes Monachi piiffi- miffis trans mare literis obtredationis & malemi
atque eruditiffimi.- didorum plenis effecere, ut vice verià eo domi
ita tranfado feptennio, deficientibus in dies «manente, ipfi Holmiam navigaj-ent. Sic dum
oculis, intellexit Valefius neceiiario libi aut re- alios excludere vult Suedia, fernet exclufit. Sed
nuntiandum ftudiis; aut habendum effe le d o - hanc injuriam fibi malis falforum amicorum &
rem : quem à patre pra?parco nec petere aude- invidorum artibus fadam forti animo tulit. Probat,
nec etiamfi maxime petiiffet, .impetraturus fu it certe ei, à navigatane Suedica avocari, ne
vtdebatur. Cum ea de re fsepe apud amicos fer- à ftudii? avocaretur.
monem habuiflet, fape queftus effet: Michael Carolus Montchallus Archiepifcopus Tolofa-
LAnglus celeberrimus Cauffidicus, cujus intima nus, vir dodus, cui veteris hiftoria Ecclefiaftifamiliaritate
utebatur, obtulit ipfi nomine Hen- cae editio mandata fuerat a Clerico Gallicano, Sor
ic i Memmiibina librarum millia annua, fi ftudia cratem & Philoftorgium cum duobus prifeis cofua,
fuafque obfervationes cum eo communicare dicibus R om a a Luca Holftenio conferendo* cuv
e lle tj hoc fi feciffet, aropliffimi Praffidis gra- raveràt, & Valefium fecum Tolofam abducere
tiara maxime initurum, & anagnofta opera pa- fruftra tentaverat, u t magna in re magno adiutore
terms m adibus libere ftudiis vacaturum. V a - tacitus uteretur. Sed cum poftea própter nimias
iefius qui Temper antea ejufmodi ftudia ad ali- occupations fuas huic fe editioni vacare non
jnos ufus accommodata averfatus erat, ac grave poffe animadvertiffet; Petri Puteani literis indervitutis
genus appelli taverat; amici verbis & citatus, rogavit abfens per epiftolam Antiftitès
xationibus, fed multo magis conditionis aequita- Galliarum, ut Henricum Valefium ultro le ipfis
te v id u s , dedit manus, ac tandem expugnari fe offerentera ac humeros tanto oneri fupponentem,
Jjaffus eft. Annorum tura erat circiter quadra- fuum in locum fubftituerent : quo d od io r &
grata. N ad us igjtur ledorem eumdemque feri- magis idoneus fufeipiendo operi non poffet inptorem
five librarium, prater ceteros quorum venirÌ. Epifcopi Regni Francorum, qui anno,
non, memini, Eufebium, Socratem, Sozomenum, m d c l . L u te c ia Parifiorum erant congregati, le-
T heod or itum, ac Evagrium le g it, adnotavit, d is Montchalli literis, éjus confilium fècuti funt,
excerpfit. Q uo facilius ei fuit, poftea nov a tranf- & Valefio curam atque ónus nova editionis
Jatiom veterum hiftoria Ecclefiaftic* fcriptorum prifese h iftor is E cclefiaftic* ad unum omnes
pacare, quos jam antea exadiflìme perlegiffet. una voce delegavere. Allignata: funt ei in annos
S *p e miratus fum ejus animi praefentiam, lemper fingulos librae fexcentae : cui fummae ducentas
bis folis q u s legerentur intenti ; ab anaghofte in- libras anno m d c l x x . addidere. Secutum eft
doéto perperam pronunciata graca & latina cito ac trienni uni, Valefio infelix ac irifortunatum : intra
facile intelligentis ; nunc fedendo, nuncambu- quod temporis /patium tribus veterrimis & maxilando
didantis ex tempore, & cunda quse d id a - mis optimifque amicis privatus eft. Quippe anno
je t , rede atque emendate fcribenda curantis, de- m d c l i . Jacobus Sirmundus, infequenti anno
Djque inter monitus ac reprehenfiones leda obli- Petrus Puteanus cuftos B ib lio te ca : Regiae, anno
Viffentis neque didanda, ut apte prioribus pofte- demum m d c l i i i . Dionyfius Petavius, virtute
riora jùngerentur. Turn Iibros emit Valefius & & dodrina clariffimi ac éminentiflimi v iri decefi.
multos, & bonos, fed eos maxime, quos fibi fere.- quos Valefius Tua quemque orationelaudapraecipuo
ufui fore judicabat, ne fx pe. ad amicos v it, & eorum memoriae extremum hoc & quafi
decurrere' cogeretur. Tu ra quoque multas & debitum munus exfolvit. Exfiant laudationes,
varias ;yariis ficlifque de rebus orationes, velut ad quas ledorem rem irto. D e Sirmundo & Pe-
ad Regem aut in curia habendas, patrio fermo- taviò in tranfeurfu dicam, cum ut folet dodis
ne compofuit, & manu Tua uteumque fcriptita- accidere, nonnunquam alter ab altero diffentirenr,
v it :. quas ipfum magnopere fatigaverunr, cum alter etiam adverfus alterum fcribere parati effent;
propter laborem fcriptionis agro oculo intole- Valefium communem amicum amborum, homirabilem,
tum vel maxime propter exadionem nem ab adulati one ac diffimulatione alienum, liceleritatis.
A lia enim fuper alias ei orationes bere q u a fentiret dixiffe; & licet utrimque trainjung^
bantiir, bene,fecreto,ac cito èlucubrand«. heretur, alterius probaviffe fententiam, alterius
Anpo m d c l . poft Chriftugi natum, x n i .K a - nequidquam repugnantis palam damnaviffe : tam
lendas Auguftas patrem amifit.* & interjedis fapienter denique, tam modefte ac fincere juvepaucis
menfibus Memmius ampliffimus Praefes nem inter confummatos fenes de re controverià,
deccflit. Eodem anno Chriftina Sereniffima Sue- videlicet de Synodo Sirmienfi judicaviffe, ut nit
dorum Regina unanimi omnium Regni ordjnum htlominus utriufque ufum amicitiamque retinu*
confenlu ctrafecrata eft & coronata : cujus de erit. E ad em ratione fe geffit j n contentione Sir—
laudibus ita orationem fcripfit Valefius, ut ab mundi atque Triftani de nummo Hanniballianì
Regis
Regis, de Anaftafi, aliifque. Cum in quibuf-
dam áb utroque diffentiret; neutrum tamen libértate
Tua Isefit, neutrum offendit. Exiftimabas
tum tamen, mi Nublae, ñon bene feciffe Valefium,
quod fuam de Anaftafi differtationem T r i-
ftano adverfus Sirmundum feribehti publicandam
dediffet: quafi Triftani partes quam Sirmundi
fequi mallet, firmiorefque duceret.
Interea Valefii opus procedebat ! qui Eufèbii
Cseiàrienfis Epifcopi Ecclefiafticam hiftoriam,
ejüfdem de vita Imperatoris Conflantini libros
iy . ac Panegyricùm, atque orationem Conftan-
tini ad SanÀos cum tv . veteribus codicibus ex-
a<fte contulit emendavitque, in linguam Latinam
pari fide el'egantiaque convertit, ac doéfiffimis
commentari is ad prifeos Ecclefise mores àc ritus
explicandos illuftravit. His fiibjunxit iv . Differ-
tationes : primam de origine & progreffu D o -
natianorum, quos non fervata lege analogi* vulg
o Donatiftas vocant.- alteram de Ariaftafi, in
qua Sirmundum & Triftanum reprehendit : ter-
tiam de Tfanilatione feptuaginta interpretum :
ultimam de Martyrologio quod Romanum co-
gnominavit_ atque edidit Rofweidus. Dum fub
prado gemit Eufebius, Valefius Julii Mazarini
Cardinalis liberalitatè audus eft, allatis ipfi inopinanti
fub finem anni m d c l v i i i . liìaris mille
quingentis: quod congiarium poftea quotannis
ad fiñem v ita , tam vivo Mazarjno quara mor-
tuo ex cjus teftamento percepit. Publicata eft
E ufebii hiftoria anno m d c l i x . menfe Ju lio :
quam Valefius^ Archiepifcopis & Epifcopis É c -
cle fia Francie*, quorum aufpiciis in lucem pro-
dibat, Epiftola ac Prsfatione nuncupavit. A c -
tepit poftèa ex nonnullis, melius atque adeo
utilius fe fadurum fuiffe , fi Eufebium Julio
Mazarino dicaviffet; quod grati animi teftifno-
iiium ab ipfo Cardinalis exipedarat.
Anno M D C L x . rex optimus ac munificentif-
fimus Henricum Valefium, meque una in nu-
merum Hiftoriographorum fuorum retulit. U -
trique feparatis literis feorfum a ttr ib u ti annua
libra mille ducenta. Datum id (quantum ad
fratrem attinet) nov a Eufebii emendataquè
editioni ; quantum ad me, Hiftoria Fi are ic a
x x v . Iibris plurimifque obfervationibus illuftrata.
Anne» Domini m d c l x i i . atatis l i x . Valefius
finiftrum oculùm atnifit, ficut pridem ami-
ferat dextrum; & circiterdres menfes in e c c itate
quantum fieri potuit diffimulata permanfit:
donec quidam genere Lingon, medicus ocula-
rius, cataradam ab utroque oculo éjùs amovit.
Sed catarada iterum pupillam dextram obtegen-
te, cogitur ut prius uno oculo qualicumque
effe coñtentus : cujus auxilio, quöties opus erat,
fubfcribere folebat, agnofeebat etiam circumftan-
tes, & adnotabat ora, veftes geftiìfque fingulo-
rum. Pracipue cum domi, tum etiam foris per
vicos urbis, equis & carrucis ac bajulis onera
tranfverfa ferentibus plenos, celeri pede, red o
vultu ac toto còrpore,confidentiflìme incédebat,
fine duce, fine báculo: piane quafi bène ocu-
latus haberi vellet. Quin etiam cum antéa foris
famulum nunc lateri filo adjundum, nunc p rs -
vium haberé confueviffet: poftèa tale auxilium
faftidivit, nec aut praire eum aut lateri fuoad-
harere paffus eft: tamquam òculorum aciem
recuperaviffet, ac nullo amplius egeret auxilio.
Quofdam ex amicis vidi tam firmo & tam audaci
hominis inèeffii deceptos, mirabundos, &
quod de ipfius oculis audiverant, yerum effe
non credentes.
Anno Domini m d c l x i i i . Ludovicus Rex,
Virtute, animo, fortunaque maximus, pro folita
magnitudine cogitationum fuarum, & pro innata
ipfi bonitate atque cura literarum, dodis cum
pqpularibus tum etiam extern is late per Euro-
pam fparfis 'liberaliratem exhibuit: quos inter
Valefius, curante ampliflìmo Colberto regii * -
rarii p ra fed o , n i . Nonas Junii mille ducentas
libras accepit : parem fummam ad exitum vitæ
fingulis annis percepturus. Accìdie tum mihi,
ut quamquam minor, majori .adaquarer fratri, &
pari pramio donarèr.
T o t profperis fupra vota confluentibus, uxo-
rem ducere conftituit; Amabat pridem puellam
formofam ac ingenuam Margaritam Cafhellam.
Ig:tur anno m d c l x i v . pridie Kalendas Novem-
breis reiidà domo paterna, in qua cum matre &
fratribus habitabar, ædes condudas feftinanter
inftruxit, ac ibi virginem x i v . Kalendas D e -
cembris in matrimonium accepit. Annum pri-
mum & fexagefimum tranfgreffus tùm erat.
Fuere multi, etiam amici & noti, ( quibus au-
tem notus non erat Valefiu s? ) qui eum repre-
henderent : fuere & qui velüti parum fanum
irriderent. Hos inter epigrammatarius fenex, qui
valde acutus fibi videbatur, diftichon triviale
compofuit, de c a co fene uxorem ducente, ut
ab ipfa duceretur. Quod ne in Valefium di-
dum crederetur, idem poetica licentia mihi &
communibus amicis confidenter aiferebat, epigramma
multo ante has nuptias à fe feriptum
ac editum fuiffe. Nimirum funt homines ad
vituperandum atque damnandum quam ad lau-
dandum multo natura proniores. Equidem V a lefium,
fi fexagihta annis major fibi neceffarium
credìdit uxoris folatium, fi confidere & iè ac
Tua committére conjugi quam famulis maluit;
fi mehfa ac le d i, v ita atque fortuna fidelem
fociam habere, fi folitudìnis tædia finire voluit ;
Valefium inquam nihil inufitatum feciffe, nec
propterea carpendum aut traducendum judico.
Fadum multis maximorura & fapientiffimorum
virorum, vete'rum ac recentiorum exemplis defendi
poteft. Solet fieri : fieri licet. Habuic
Valefius, quos fequeretur: habebit qui imita-
buntur. Vulgare proverbium eft, ejus qui va-
leat annos numerari non oportere. Senex qui-
dem erat Valefius, quum uxorem duxit : fed
érat vegeta ac viridis & incipientis fenedutis.;
fupra ætatem róbuftus erat, profperrima valetudine
utebatur; intra annos undecim ac menfes
fere fex, ex conjuge feptem liberos tulit, quatuor
mares, très fexus fern inini; maritus ftudiis
vacavit ut cælébs, d id av it ut Calebs, mutua cum
amicis officia éxercuit ut calebs; magnum lienis
dolorem quo tandem confumtus eft, diu former
tulit. Quid ampliùs juvenis facere potuiffet? A t
male oculatus puellam formofam duxit/ Oculis
Valefii nil jam metuendum erat, cum altero pridem
captus effet, altero tam maritus viderit quam
calebs. Puellam vehuftam duxit ! An melius &
prudentiusFadurus fu it , fi anum deformem du-
xiffet? formofam fibi conjunxit, ut earn .magis
& perfeverantius amaret; puellam, ut ex ea ge-
neraret heredes, quos ab anu exfpedare non
potuit. Nam matrimonium liberum quarendo-
rum caufa contrahitur. Puellam inquam accepit,
ut ea obfequentiore uteretur, ut quafi te-
nellam arbufculam flederet, qua vellet, vel quafi
mollem ceram pro libitu duceret atque forma-
ret. Vetulis quippe virginibus nihil durius &
intradabilius, nihil pervicacius, nihil morum
plerumque