H E N Ë . Î C I V À L E S Ì.I V I T A .
Ambianorum Monte Defiderii dido-etiamnum
habitant: alii in caftro pagi Vadenfis Criipiaco
confedere; quidam in Atrebatibus fedes habent.
E x his nonnulli in Scholia Parifiaca Magifterio
Th eo lo g ia; aliqoi etiamlibris compofitis incla-
ruerunt. Nerfto enim n efcit, Morlerium ante
annos circiter quadraginta de antiquitatibus Am-
bianorum fcripfifle.
Puer admodutn cum fratre Carolo natu ma-
jore miffus eft Henricus Valefius Verodunum,
ut liberalibus difciplinis erudiretur. E a in urbe
celebres Scholas & Parifiacis adolefcentibus tritas
habebant Jefuitas; quibus turn L u te c ia ex Se-
natufconfulto docere non licebat. Ibi Valefius
tanto ardore, tanta cum animi voluptate in libros
incubuit, u t jam turn quantus in literis evafurus
effet appareret. Mira in eo docilitas ingenii;
indoles fupra »tatem fingularis. Facile -ac cele-
riter cun d a q u s tradebantur accipiebat, fuae-
que alte infigebat memoriae: fic didata redde-
b at; fic qua: dicun tur themata com pone bat, ut
praeceptoribus ac praeFedis amori fimul admira-
tionique, aequalibus effet exemplo. Nec inci-
tandus puer era t, fed repriraendus, ne in mor-
bum incideret. Qjuare unam ei horam plufquam
reliquis condifcipulis Praefedus cubiculi indul-
gebat ad fomnum. ALquum quippe erat, eum
qui citius meliufque ceteris Scholafticum penfum
abfolveret, qui plus ceteris laboraret atque pro-
ficeret, ad reficiendas corporis animique vires
plus etiam dormire quam ceteros. Erant Vero-
duni plura auditoria humaniorum artium, fuo
fingula profeflore inftruda C vulgo claffes voci-
tant.) In fingulis auditSriis, ficut fieri folet, quje-
dam dignitatum civilium Imperii Romani in O -
rientem Occidentemque divifi imago cernebatut:
utrumque Imperium optime meritis & qui ele-
gantiflime omnium aliquid compofuiflent, defe-
rebatur ad tempus. Ibidem quotannis adolefcen-
tulis praemia G r s c i Latinique iermonis ex more
proponebantur. Valefius fcholafticas dignitates,
led primas & maximas iemper coniequebatur,
femper Imperator, aut Conful aut Praetor: nec
umquam infra Pm uram defcendebat: libros in-
auratos, clafiica prsmia iolutse orationis & car-
toinum quotannis pleraquevidor auferebat. Ejus
in fchola Rheto rics amplifications & dedama-
tiones, ac carmina preceptor laudabat, Condif-
cipuli mirabantur. Preceptor ille Ruifellus vo-
cabatur, homo minime malus, fed admodum im-
peritus, & artis quam profitebatur plane rudis
ac ignarus : qui in profa eloquentia verba grart-
dia & bene fonantia, orationem in re vel Jevif-
fima numerofam, plenam pomps &• majeftatis, de-
fcriptionefque ne in carmine quidem tolerabiles
affedabat: qualis eft hsec prims lucis defcriptio,
quam Valefius & ludo recens nobis fiepe recitah-
tis more graviter pronuntiabat. D ilu c e fc e b a t:
& em ijfa j a m uberioris q ffu tu r a lucis quaft pracone
A v r o r a , fla v e fc e n tem auro c a fa riem p u llu la n tib u s in
a ltu m ra d iis S o l m a tu tin u s depcttebat. A d um
erat de Valefio, fi talem prsceptorem effet im-
ita tus : fed exemplis Magiftri malis atque v itio-
fis judicium difcipuli prsvaluit, qui cunda ludi
Verodunenfis -auditoria intra quinquennium fe*
liciter emenfus eft.
Interea anno m d c x v i i i . Jefuit* Ludovici
Regis beneficio L u te c is fuas fcholas aperiunt,
quas pridem claudere jufli erant. Revocatus
lgitur & patre Valefius, redit cum fratre Lute-
ciam, & ad fcholas eorum Parifiacas, quas Cla*
romontanas appellant, fe confert. Ibi florebant
eminebantque Jacobus Sirmundus Ricomagenfis,
& Dionyfius Petavius Aurelianenfis, duo Società
t is je lu lumina.ac ornamenta: ex quibus Pe-
tavium Rheto rics profefforem uno anno audivit;
Sirmundum fepe quoque convenic : quos ambos
poftea conftanter colujf fimul & aitìavit. Eodem
m lud ofu b Bruano Lotharienfi, dodiffimo pro^
feflfore, in philofophis ftudia triennium impen-
dit, ita ut G r sco s ac -Latinos poetas, oracores,
hiftoricos avidius quam philofophos toto eo tern-
pore leSitarer. Cum nihilominus de phi'oio-
phia publice difputatutus eifet, qu® triennio ex-
ceperat, B'ruani diäata curfim ac brevi tranf-
fcripfit pine ad verbum : ratus memoriae tena-
cius inhaefura, q u x pauilo ante legiffet ac fcri-
pfiflet. Nec fpes eum fua fefellit. Nam thefes
e x univcrfa philofophia depromptas egregie &
magna cum ingenii laude judiciique defendit.
M iß ba r minutiffimas Iiteras, pedum mufcarum
nmiles, manu ejus ieriptas» quse à nomine legi
polle videbantur ; & pagellas lèmipcdales cente-
num verfuum capaces, totam denique philofophi.
am tam celeriter tantas in anguftias contraftam.
Egreffus Claromontano ludo Valefius anno x -
tatis undevicefimo, Chriiti m c x x r . jus civile
Avarici Biturigum biennio didicir, ac poft re-
ditum» in lumma Curia Parifiaca numero Ad«
vocatorum adferiptus eli. Forum per annos am-
plius feptem togatusfrequentavit, magis ut patri
iatisfaceret, quam ut (ibi. T sd eb a t enim hominem
ja fiurx temporis, & o p e r i p erd iti. Oneri
erat, pudori erat toga tàmdiu fruitra geilata.
Videbat enim eum qui à neminè advocaretur,
patrocinaretur nemini, cauflam nullam ageret aut
diceret, Advocati, Patroni, ac Gauflìdici nomi-
nibus jure gloriari non poffe. Interea quantum
ei erat otii, ( plurimum autem erat óiii ) literis
impettiebat. A b Advocatis Grasce d ò S iffi-
mus habebarur. A t iplé intelligetis quantum fibi
deeiTet ad plenam lingua G r^ c s notiiiam, it*
G r s c a legit ac didicit, ut fams de ié fparfs àbun-
de reiponderet. Habebat tunl pràter ceteros
collegam Michaelem Anglum, à condifcipulatu
notiffimum fibi ac cariilìmum : quein cum pren**
fatis à patre fuo Procuratoribus ni t i , eaqùe rati*
one caufas agere, ac litigantium jura voce fcri-
ptifque defendere animadverteret ; doléns lo tali
auxilio deftitutum algere, togam cum fpe depo-
fuit, renunciavit foro, multum diffuadente patre,
ac fruftra ut perfeveraret hortante, ac li-
beralibus ftudiis, q u s hec fpónte unquam nec ex
toto reliquerat, totum fponte fe dedidit.
Memoris prodit Marcus T u lliu s , fe cum
venijfet in vilLtm pfieri Lucuto, A i . Catonem vi*
dijfe in bibliotheca ejus fedentem, multis crrcumfu*
fitm.libris: fuijfe enim in eo inexhauflam avidità-
tem legendi, nec fattori potuiße : & turn in fummo
otto maximaque copia quafi heluonem librorum vifum
ejfe. H s c imago Vàlefii. Quod à T u llio de
Marco Catone dieftum eft ; mutato nomine id
à me de Valefio narràtum puta. Veteres fcripto-
res Gracos & Latinos cótidie evolvebat j nec
iecèntiores Criticos, Turnebum, Lipfium, Lam-
binum, ac fimiles alios afpernabatur. E biblio-
thecis amicorum libris utebatùr: notas habebat
bibliothecas, unde promèret quos vellet, & quos
fili us fami lias minime pecuniofus emere non
poifet. Solebat dicere Valefius, nullis fe melius
libris ufum umquam effe quam commoda-
t is : hos enim fe exaétiflìme legere, adnotare>
atque excérpere femper confueviffe, tamquam
qui in manus fuas numquam eifent rediturb Die
Dominic«
Dominico conveniebat in Ecclefiam : die Saturni
pomeridianis horis amicos vifitabat; re-
liquos cujufquc hebdomadis dies plerumque ftu diis
impertiebat, ac fedebat domi. Amici turn
Valefii erant Sirnjundus, Petavius, Hieronymus
Bignonius, Patronus fife i, vel ut vulgari utar
appellatione, Advocatus Generalis, Puteani, N icolaus
Riga ltius, Michael Anglus, Francifcus
Florens J urifconfultus, Bofquetus Narbonenfis,
Johannes Triftanus Sanftamancius, qui in vete-
ribus nomifmatis praiértim Graecis legendis
commentandiique àb ipfo non mediocriter eft:
adjutus. E x his Sirmundus callidus & aftutus
fenex, cum obfervaviflet, certo femper hebdomadis
die ac eadem pane hora fe ac Petavium
à Valefio conveniri, ejus rei caufam ex ipfo
q u a f iv it : & fereno ut- erat vultu, Quid tu (in-
quit ) Valefi conftanter ad nos fabbatis venti-
tas? Heic fubridens Valefius': V in ’ dicam, mi
Pater ? N e à ftudiis avocer, pluiquam femel
quaque hebdomade cubiculum meum verri, &
fupelle&ilem mundari non patior. Itaque feptimo
quoque die mihi Judaorum more otiandum eft
atque ceffandum : eo die, quod poflum, amicos
meos vifo. T um Sirmundus exclamat. Magna
piane ancilla tu a habenda funt g ra tia , per
quam nobis Valefio noftro aliquando frui con-
tingat. Utinam te fapius paternis adibus ex-
truderet, atque Clarummontem verfus everreret.
Nam in omnibus, ut tute, nofti, fervandus eft
modus ; nec minus etiam in ifta atate valetu-
^iinis tu a quam ftudiorum debes habere ratio-
nem. Sirmundi, Petavii, Rigaltii, dotìorum ho-
minum apud Puteanos toti plerumque fermones
.de literis erant: his Valefius fummopere deletfa-
batur : inde fero, ac foli to latior domum reverti
confueverat, prafertim fi magnum & praclarum
aliquid aut dixiflet ipfe, aut aicentes audiiTet.
Jam in notitia Gracarum ac Latinarum anti-
quitatum tantum profecerat Valefius, ut edere
do&rina» fua publicum fpecimen poifet. Ejus
rei necopinanti data eft occafio. Njcolaus Fa-
bricius Peirefcius, in fuprema Curia Aquifexti-
enfi Connliarius R eg iu s , vir dod us fautorque
dodorum, ac locuples, veteres libros à Mona-
chis G rac is qui vulgo Calogeri vocitantur, non-
nunquam emendos curabat. Hos inter à mercatore
Maflìlienfi advedus erat ex infula Cypro
Aquas Sextias codex prifeus, Conftantini Por*
phyrogenneti nomen ferens. Nimirum Impera*
tor Conftantinus, Leonis A u g . filius, Bafilii
Macedonis nepos, colledanea hiftorica ex va-
riis audoribus, tribus & quinquaginta titulis in-
cluferat, ac fingulos titu los , vel tradatus in
i l . Libros diviferat. E x hifee titulis jampri-
dem unus^ de Lgationibus exftabat : alius tradatus
7Tffi apiTììs X) kclkÌcls infcribebàtur: quem
Peirefcius emtum, ut dixi, Luteciam Parifiorum
ad amicos miferat. Ibi cum diu negledus jacu-
iifet, hortante Petro Puteano R e g ia Bibliothec
a cuftode, laboriofum opus & à cundis recu-
fatum Valefius audader fufeepit. E x Polybio
igitur, è Diodoro Siculo, è Nicolao Damafce-
no, & Appiano Alexandrino, ex Dione Cocceia-
no & Johanne Antiocheni! excerpta preclara
quotquot nondum publicata erant, in linguam
Latinam eleganter tranftulit, adnotationibufque
multiplici ac varia eruditione refertis illuftravit,
dicavitque Peirefcio anno Domini m d c x x x iv .
atatis x x x i . nondum impleto: quem primum
fiudiorum fuorum feetum ipfemet in.epiftola appellai.
Circa idem tempus cum apud veterem
audorem de portu Smyrnæ cìiriifim* ¿irbis Ionia
legiffet aliqua, q u a non facile poflent in-
telligi nifi ab eo qui locum vidiifet; ac ea de
re Fabriçio Peirefcio fcripfiflet: Peirefcius una
cum negotiàtore Maflìlienfi p idoremex Provincia
Smyrnam proficifci juflìt, qui de ipfa navi
portum Smyrnæum diligentiifime perfpicerèt ac
delinearet, pòrtumque penicillo expreifum in
membrana ad Valefium mifit. E x quo apparec
hinc Valefii in commentandis audoribus cura
atque diligentia j inde Peirefcii in juvandis ac
promovendis ejus ftudiis benignitas fingularis.
gratias Peirefcio Valefius, fic tarnen ut
ingenue fateretur aliqua fuperefle, de quibus du-
bitandi caufas haberet. E t Peirefcius graviter
ferens nihil adum tanta impenfa miftì in Afiatrt
p id o r is , refcripfit V a le fio , omnia fe facienda
feciffe, quibus deberet effe /contentus : quod fi
exadiflimæ delineationi portus non acquiefce-
r e t , non pidoris, non fuam , fèd ipfius plané
cujpam effe , cui nihil fatisfacere poffet. A d
opera Valefii revertor. Græcis hiftoricis Lati-
nus fucceifit Ammianus Marcellinus. Latinum
hiftoricum appello Marcellinum, hominem na-
tione Græcum & domo Antiochenfem ; propte*
rea quod latine fcripfit hiftoriam, & res Roma-
nas ab exortu Nervæ ad Valentis A u g . mortem
x x x i . libris expofuit. Igitur Valefius feptem
& amplius veterrimas editiones Marcellini, &
codicem Bibliothecæ Regiæ, ac varias lediones,
ex quatuor MSS. membranis excerptas, inter fe
diligentiflìme cóntulit; atque hifee inftrudus au*
xiliis hiftoricum celebrem, à mendis quamplu-
rimis vindicatum, in fuum nitorem ac velut in
integrum reftituit : addidit & uberes adnotatio*
nes, quibus emendationum fuarum rationem red-
deret, & difficiles quoique audforis locos, anti*
quitates Romanas, dignitates Palatinas, civiles ac
roilitares explicaret. Anno Chrifti nati m .d c *
x x x v i. ætatis; tertio ac tricefimo Aramianum
Marcellinum Henrico Memmio, fupremse C u ri
» Parifiacæ majori Præfidi nuncupavit : quem
nobiliffimum virum, dignitate & hereditario a-
more literarum ex æquo clariffimum, plürimum
colebat. Mirabantur mülti, tam laboriofum ac
fcrupulofum opus tam féliciter ac bene ab uno
homine intra biennium abfolvi potuiffe : quod
artum teroporis fpatium vix perlegendis adno-
tandifque prifeis Ammiani libris cum editis tum
feriptis, nedum componendis notis fuffedurum
videbatur.
Sed affidua le d io librorum ac præcipue ve-
terum membranarum, oculis Valefii, quorum a-
ciem à prima infantia hebetiorem habebat, plurimum
nocuit. E x eo quippe minus quam antea
utroque oculo videre ccepit ; dextram etiam non
multo poft: ex fuffufione amifir. Quamobrem
cum nec legere commode poffet, nec feribere,
rarius ftudere coadus eft, & tædia moleftiffimî
otii jucunda amicorum confuetudine & crebra
allocutione levare. Obfervabat autem Memmi?
um Præfidem inprimis, qui ipfum fecum habere
fruftra conçupivit, præterea Amelotum
primum Curiæ vedigalium Præfidem, Petrum
de Marca Archiepifcopum Tolofânum, Hiero-
nymum Bignonium Advocatum Generalem,
Claudium Sarravium Confiliarium regium, H u -
gonem Grotium, qui poftea Sereniffimæ Regi-
næ Chriftinæ legatus fu it , Galminum libello-
rum fupplicum Magiftrum. Amicos habebat
præter eos quorum fupra memini, Johannem
Launoium Theologum, Ludovicum Nublæum
I i i i i Advocatum