C A P U T IY. (vulgo IX.)
#
De organorum ad aquam hauriendarn
generibus.
1 N u n c de o rg an is , q u a e ad liaur iendam aquam in -
venta su n t , quemadmodum v a r iis g ener ibu s com p aren-
t u r , e x p o n am : et p r imum dicam de tym pano. Id au-
tem non alte to llit a q u am , sed e xh a u r it e xp editissime
multitud inem magnam. F i t a x is ad tornum au t c ir c i-
num fa b r ic a tu s , cap it ib u s lam in a fe r ra t is , habens in
medio c ir ca se tympanum e x tabulis in te r se coagmen-
ta tis , collo caturque in stipitibus habentibus in se sub
cap ite a x is fe r re a s laminas. In eius tym p an i cavo in -
te rp o n u n tu r octo tabulae t ran sv e r sa e , tangentes a x em
et e x trem am tym p an i c ir cum it ion em , qu ae divid an t
2 aequ a lia in tympano spatia. C ir c a frontem eius figu n -
tu r ta b u la e , relic tis semipedalibus ap e r tu r is ad aquam
in t ra co n c ip ien d am : item secundum a x em columb aria
fiun t e x ca v a ta in singulis sp a tiis e x un a p ar te. Id autem
cum est n a v a li ra tione p ic a tum , hominibus calcantibus
v e r s a tu r , et hauriendo aquam p e r ap ertura s, quae sunt
in frontibu s tym p a n i , red d it p e r columb aria secundum
a x em supposito lab ro ligneo habenti u n a secum coniun-
c tum canalem. I ta hor tis ad ir r igan d um v e l ad salinas
3 ad temperandum p ra e b e tu r aq u a e multitudo. C um
autem altius extollendum e r i t , eadem ra t io commutabi-
tu r s i c : ro ta fie t circum a x em ea m a gn itu d in e , u t ad
a ltitu d in em , qua opus fu e r it, convenire p o s s i t : c ircum
e xtremum latus ro ta e fig en tu r modioli q u a d r a t i, p ic e
et c era solidati. I ta cum ro ta a calcantibus v e r sab itu r ,
modioli plerii ad summum elati rursus ad imum re v e r -
tentes in fun d en t in castellum ip s i p e r se q u o d ex tu ler int.
S in autem magis altis locis e r it p ra e b e n d um , in eius- 4
dem rotae a x e in vo lu ta d u p le x fe r re a ca tena demissa-
que ad imum libramentum co l lo c a b itu r , habens situlos
pendentes aereos congiales. I ta versatio rotae catenam
in a x em involvendo e ffe re t situlos in sum m um ; qui
cum super a x em p e r v e h u n tu r , cog en tu r in v e r t i et in-
fundere in castellum id aq u a e q u o d e x tu le r in t.
C A P UT Y. (vulgo X.)
( Z ) e rotis aquariis et Jiydraletis.')
F iu n t etiam in fluminibu s ro ta e eisdem ra tionibu s , i
quibus su p ra sc r ip tum est. C i r c a earum frontes a ff i-
gu n tu r p in n a e , qu ae cum p e rcu t iu n tu r ab imp etu flu -
m in is , cogun t p ro gredientes ve r sa r i ro ta rn , et ita mo-
diolis aquam haurientes et in summum relexentes sine
op e ra rum c a lc a tu ra , ipsiu s fluminis im p u lsu v ersatae,
p ra e stan t quod opus est ad usum. E a d em ratione etiam 2
ve r san tu r h yd r a le ta e , in q uibus eadem sunt omnia,
p ra e te rqu am quod in uno capite a x is [hqhent] tym p a num
dentatum est inclusum. Id autem ad p e rp en d i-
culum collocatum in cu ltrum v e r s a tu r cum ro ta p a r i t e r :
secundum id tym p an um m a iu s , item d en ta tum , p la num
est co llo c a tum , quo continetur [ a x is habens in
summo cap ite subscudem fe r r e am , q u a mola continetur.
] I ta dentes eius tym p a n i , q u o d est in a x e in c lu sum,
impellendo dentes tym pani p lan i, cogunt fie r i mo-
la rum c ir c in a t io n em ; in q u a m a ch in a impendens in fu n dibulum
su bmin istrat molis frum en tum , et eadem v e r -
satione su bigitur fa r ina .