N A T U U R K U N D E.
bjinkc uit hcc Strouthion van Dioskorides II.
ß. 193. kap. Het worteltje of •wolle kmid,
• het tielk zy om de wollen te zuyverengebrniken.
Het Jforteltje om op het laatß de wdle tcivasfchen
heeft een zap, wonderlyk veel helpende tot
de heldere witheid en zuchtigheit — deGrieken
noemen het Strouthion. Tlinins XIX. ß. 3. kap.
De hedendaagfche Kruidkennerstwyfelenniec,
of liet is Saponaria , en met deze naam van
Unaria had hnperatut gezonden Saponaria met
ten blad van Chrißus oogen met ivitte bloemen
ofCondiß der Ar(ibieren C. B. dewelke hec Zeep'
kruid der Völlers i s , of iiec Strutbium, Volders
kruid , by den Voldcrs gebriiikc om de
wol wit tc maken, van Dioskorides I.B. De
Chrißus oogen vele bloemen dragende y hogerdan
het Zeepkriiids-biad met eene kleine bloeme. Tourtief.
Met deze plant, Keteßu genaamd wasfchen
de Pcrzianen hedendaags hun kleederen,
Meninzk. Woordenb. 3871. Anderen , met
hame Htller Hierophyt. II. D. bl. 67. behaagd
het kruid Kali of Üßien, Araariiit de Syriers
eeep en de Venetianen glazen maken, Sckinan
noemen het de Arabieren by Kauwolf. C. ß.
en het ^ndtr geknobbeld of kleinder Kalt C. B,
A . Saponaria met een blad van K R I S T U S
oogen mec bloemen of Condifi der Arabieren
C. B.
• B. Het eerfte zoort van Kali der Arabieren.
JRairjüolf C. ß.
C . Het ander ofknobbelachtig Kali j ofhet
kleinder. C. B.
D . De Kenmerken van Kali op de rand.
A.-in den zeer Vermaarden Olaus Budbeek Jchthyol
Bibl. P. II. over hec Borith dér Follers
zoude behagen, by aldien men in hec ryk der
groeibare dingen zoude blyven , às Dißel der
Rollers , den Zweden Borre , Kardborre genaamd
, dewelke is de Zaai-Kaarde-diflel C. ß.
of liever de zaai Meekrab der Fer'ji'ers, tot
het gebruik, om daar mede te verwen voornamentlyk
den üofterfche Volkeren bekend.
Dog houd hy het daar voor, dat 'er iets heerlykers,
het welk door zyne glanfch der aanfchouwers
oogen meer zoude dcen ichemeren,
verftaan word, voornamentlykuicdedoorluchfige
Voorzegging van den Meilias by Mal,
III. 1. En dat dienen zoiidc om het aangezichttebefchilderen
of re blanketten, dochhy
geeft zyne ftera aaa de alderdierbaarfte roode
verwe, dewelke de purper-Vikh geefc. Welk
zyn gevoelen, het dierlyk ryk begunflrigende,
hy ondcrfchoort metyolgendebewyzen. i. Dat
• Maieach. op de aangebaalde plaats en verjf:
des vercoornden MeOias gekac. namentlyk
roodachtig, word verbeeld. 2. Dat de LXX.
• zelve Aoox poan eenvoiidiglyk, en by Maleachi
door poan plmmtoon buiten twyfel verftaan
"ebben de meekrab derverwrs. 3. Dat het
p l y k e betekenis mec borith hebbende woord
»et Thalmudifch afcheleg is, in Gemara Sona-
> tets dat gevonden -word in de gaten of
1 3 5 - 1
fchetiren der paarlen, dat daar uit met ceneyzere
priem gehaalt word , dat niets anders dan het
purper zoude können zyn. Dat afcheleg word
afgeleid van fcheleg , fheewjj , dat daar van
word afgeleit der Kaldeeuwen thaleg, derArabieren
f^e/^Ä, der Engelfch-Saxenfi^è, welke
woorden biankeczel, piirper, depurper-moilel,
betekenen zouden. Dar ook de witheid der
fneeuw regen de purper zaak niet ftrydig is,
nademaal de alderwitfte zaken zeer dikwyls by
Gcwyde en üngewyde Sch ryvers by purper
worden vergeleeken, en purpere genaamd worden.
Dat de oorfprongk van het Thalmudifch
woord Sonaga , aanftonds word gevonden in
het Zweedlche Woord Sonecka, Snecka (by
welken voeg der Hoogdin'cfchen Schneek. )
Dat tot verklaring van afchaiag het Scheiph
diits van MunßeruSy hec welk om teverklaren
hec woord ^/ww/iin de Gemara word gebruikt,
diend der Gorrhen Skilp , Skilf ^ der Engelfchen
Skallop (ScMop j der Arabieren Daleph,
der Saxen Scheiph der Duitfchen Skelpe (^dzt
Nederlanders Schnlp) woorden ten deele eene
Schelp, ten delezee-wier betekenende. Het
Thalmudifch Kimonia verklaart hy enee den
Rabbynen niec door Cimoliay aarde uit het Eiland
ZOO genaamd , maar door der Grieken
chumeneyn, dacis, K reti ich e Geele Verwe , in
hec Zweedfch Giamna oiHiemna, van waar
hy menia in hec Zweedfch miniim., vermiUoen
verraalc. Dat om te verklaren het Arabifch
woord gafiil, door het welk de Arabier hec
woord Borith ovGxzex. y de overblyfzelen zyn
in der öpanjaarden en Porcugeezen^fe«/, eene
hemelsblacuwe verwe , puj-pcre , zeegroene,
waar mede over con komen zouden der Türken
Kyzyl. rood, purperverwig , Kyzylye,
hec roodacncig blankeczei der vrouwen. Dac
verder tferiphtha bewyzen van het Kaldceuwfche
woord Borith van dezelve betekenis te vinden
zyn in der Portugeezen EJlrepe , purpervifch
, der Ongaren Tferep , een fchelpvifch,
eeneichelp. der Bohemen Jiéw/»/, derPooIea
Skonipa, der Duitfchen Scherb, der Indianen
Cheripo , der Gotrhen Stripu, geftreepc, en
Strefn, een purperkleed. Het
4. Bewysdom verfduft de overweeging van
hec Rabbynfche woord Terba Schneera , hec
welk Jarchi bybrengd ter verklaring in de plaats
van Maleachi van hec Borith, of welker geboorte
de Ueroemde Langius gczogd hccfr in
het Spaanfch Terba Xabonera , Saponaria y
dog Rndbeek in der Spanjaarden Zinheira,
Scharlaken rood, de Scharlaken dragende Eike,
Kokkos baphikey. 5. Eeo ander 'J'almudifch
woord komt voor van dezelve betekenis met
Borith. namentiyk of ahalah. welk hy
gevonden heefc in der Grieken haulos, der Latynen
aulus, eene lange fchelp , of onktty
alga , mer van Dioskorides , rode wier, der
Stoffcheiders bailo, purper, paarl, der Arabieren
hei, ahel, chel, al, rood, purperverwig :
hier
r - .1
-^ii
t : : .
Iii -1 '
I "