•li t!i
Ï!
f Ì:
i . i i
Milli nj-!
'Il 111
1 3 1 0 G E E S T
dien deze behaagt, zoo zoude op de lyft können
komen , de gment zaai-vitze of wikke
z-wart van zaad C. B. degemecne zaai-vitz(
I . ß, of de gemeene wilde vitze of wikke met klein
zwart zaad. 1. ß . wikke met zwart rondzaad.
C . ß. of liever wilde hon met zwart rond
zaad C. B. Boon KrackenKairofcheBoon, met
kleinder zaden I. welke vitze neerhangt met
een zeer breed ongetant blad. Toiirneforc. De
Narbonneefche boon of vitze of wikke zeer groot
•met eene ronde zwarte vrucht, met getariäe en
heele bladen. De aldergrootße Roomfcbe Boon
met een getand engaafblad. Dezelve in de
A f b e e l d . op dat de Lezer zoude hebben zyne
eige keur, zoo liebbe ik willen vertoonenopde
Letter A. de Kretifche Nardus met een l-^enckelblad
C. B. Letter B. De Roomfcbe Boon zoo
even vermeld.
Camm of cammon is buiten allen twyfel komyn,
welke naam alle Europeaanfche Volkeren behouden
hebben. Ry welken wy vermaagfchappen
der Oofterlingen namcn , der Türken
kemmun, kemmm , der Arabieren kmnum,
kmmm, der Poolen kmin. Memnzk. Lex.2<^00.
4022. Dog moet niet zoo zeer verftaan worden
de veld-komyn of het kann der Winkels e.h.
dan het Komyn met langer zaad C. B. waar van
g y meer zult leezen Match. XXI I I . 23.
Over de rechte betekenis van het woord
Cyßemeth, het welk wy hier/^r, korn^ koorn
overgezet hebben zie op Exod. IX. 32. Var
dit Werk.
Het 27 en 28. vers leert ons de verfcheider
manieren om de boven gemeide zaden te dor^
fchen , uit vier aanftonds te vermelden, dewclke
by den Oiiden in gebruik zyn gevveeft.
1 . Metftokken, of roeden , namentlyk als
d e wolkaarders de wol. Columella II.
De korenhalmen können des Winten
ken uilgeklopt worden, of door beeßen uitgedorfcht
worden. dog de aircn zelve wordenbetermet
fiokkengeßooten: zoo flaanookwy
het kooren uit met dorfchwagens , dewelke
miflchien fterker zyn dan die Itokjes of teentjes
, van welken de Profeet melding maakt,
wanneer hy zegd , de wieken ßaatmen uyt met
eenenßaf, ende 't komyn met eenen fiock: rhabdoo
tinajfetai to melanthion^ to dekuminonmeta
artou brootheyfetai. Het fchynt ook dat voor
fezaias tyden de koorn-graanen door ilokken,
knuppels zyn uitgeflagen geworden. Rechter.
V I . II. dorfcbeäe Gideon chobeth chittim baggath
met eene roede ofßok, tarwe, alwaar de
L X X . nadrukkelyk rhabdizoonßton en leynoo.
R u t h II. \7.las Ruth op in het velttotaanden
avond; ende z j ßoeguit, vatacheboth, datzy
opgeleezen had, alwaar de L X X . wederom kai
erabdizen haßinelexe.
2. Het zaad wierd ook uitgefiagen door eene
houte tafel met ruw yzer bcflagen en fterk vaftgebonden
, en mec iteenen bezwaard , welke
groot vee trok. Dit werktuig noemd Colu-'
E L Y K E
mella eene Siede, Traha, Virgili
trahendo trekken. Het zelve was zonder rade,
ren Jez. X L I . 15. morag. Ziet ik hebbe u tot
eene ßherpe nieiiwe dorfcbßedegeßelt, diefcher^c
pnnen hteft : gy zult bergen dorfchen en vcr^
malen , en heuvtkn zult gy ßellen gelyk kaf.
Van het Hebreeuwfche morag ftamt buiten
twyfel af der Arabieren nauragy het welk by
jilcamus ccn zoorcgelykwerktuigalseene Siede
hetekenc. In het Koptifch-Arabifch Woordenboek
word het ^tr\3a.m<ipaßeyrion, miflchien
pießeyrion apo tou piezein , van perflen, een
perlTcnd werktuig. Suidas: pießeyrion, toekth.
libon. De gedaance kan uit de even aangehaalde
plaats van y^üÄ/i i igemakkelyk afgenoomen
worden , alwaar dat genaamd word charutz^
mgefneeden , een werktuig door deilelfs infny.
dingen naar eene zage gelykende, namentlyk
ZOG eene waar door, byvoorbeeld, het Bra'
ßlie-hout tot zaagzel geraaakt word. Zoo ook
in onzen T ext , want men dorfcht de wieken
niet met de getande ßeede becharutz. Deze
dorfchfleeden trokken OiTen. Dit blykt uit
1 . Sam.XXIV. 2 2 . a lwa a r^r<zwi i a an Koning
David ten brand*offer aanbood runderen, ve«
chammorigira ende de ßeden ("deze heeft onze
Latynfche overgeflagen ) h;t rundertnyg
ten honte, namentlyk waar door op datpashec
koorn op de dorfchvloer wierd uitgedorfcht.
3. Daar wierd by gebruikt eenedorfchfleede
met raderrjes, by Varrò een Karthagineefch
•wagmtje y om dat hec zelve door den Kartlu'
ginenzen, afkomftig van den Kanainiten,
was uitgevonden. Deze räderen, en die zaagswyze
getand, wierden beftiertdóoriraand di
boven opzittende. Zodanig een wagentjeword
ook hier ter plaatze verftaan, want daar word
uitdrukkelyke melding van räderen gemaakt.
nog men laat het wagenrat niet rondom over het
komyn gaan fs. 27. ende ^s. 28. hy dorfcht het
niet gedvriglyk dorfchende , noch hy en breekt
het niet met het wiel zynes wagens, noch hy en
verbryzelt het niet met zyne peerden. Zodanig
wagentje noemd Cyrillns' over Jez. XLV. hamaxas
kai trochous prißeyroeideas, wagens en
tandswyze gezaagde räderen. De Profeet
fchynt niet alleen op deze plaars, maar ook
eiders dusdanige wagentjes met de vinger aangeweezen
te hebben Kap. XXV' . 10. Moah
zal onder hm ver dorfcht worden, gelyk htt
ßroo ver dorfcht word tot miß. Alwaar de
L X X . katapateytheyfetai hey Mooabiieys, im
iropon patoußn haloona en hamaxais. De Ge-
Latynfche : Moab zal onder hem geüyk
het ßroo onder de wagen.
X L I . Ii. Ik hei
dorfchljede geßelt :
epoieyfa fe hoos tri
>be u tot eene nienwe fcherpe
alwaar de L X X . wederom
•hous hamaxeys holoontas.
worden
4. De dorfchinggeichiede door OiTen, dewelke
met hunne voeten moeften de graanen
vertreeden. Hier toe diend Jerem. L. ii om
dat gy geyl geworden zyt als temgrazige veerdorfcht
N A T U U R KUNDE .
fe. (Gylidm zyt' nytgefcort uh un half of het
krmäj Hoz. X. II. Ephraim is tene veerfe^
ge-j¡atnet geirne te dorfihen. De Mozaifclie
Wet Deut. X X V . 2. Eenin Oge zult gj niet
ijiuylbandcn als hy dorfcht. Micha V. 13. Maakt
u Of, en dorfcht, 0 Dochter Zions , want ik
zal ii'xm hoorn yzer maken , ende ime klaenwen
kofer maken, endegy zult velevolckenverfletteren.
Deze manier van dorfclicn is in gebruik
geweeft niec allecn by den Joden , maar
coli by den alderoudilen Syriers, Arabieren,
Egiptenairs : ook onder den Grieken. Homerus
Ihad. XX. verf. 49Ç.
Gelyk als wanneer irmand de moedige offin
met breede voorhoofden aan een koffelt, om of
de ronde dorfchvloer de blanke garß te vertreeden,
en Of dat degraankorrels onder de footex
der bnlkende offen aanftonds fyn worden.
D e uitvinding fehryft Kdlmachuso.m Ceres
toe in zyn Lofdicht of Ceres fs. 20. 21.
- — Hoedamg zy de eerße de korenhalmen en
de gewyde aaire-fchooven heeft afgeßeeden, en
I J I l
daar op Offen om te vertreeden heeft gejaagt.
De manier vertoont '-— ''
o p hoedanige wyze namentlyk de in het jokgareel
gefpannen beeilen de graanen hebben
vertreeden, de aandryvers daar byftaande, en
de koorngewaifchen nu en dan omleggende.
T o t dit werk wierden ook gebruikt ezels, paarden,
verfcheiden vee-zoorten, voornamentlyk
paarden, volgens Columella II. ß. zi, kap.
Welke manier van doriTchen nog hedendaags
in gebruik is by vele Aziatifche Volkeren, byzonder
by den Tartaren die aan de rivier de
miga woonen. Zie de Perßaanfche Reizen
van Olearitis het IV. Boek.
In plaats van ßyvoegzel komt nog ter vermeldinff
voor de dorfch-moölen, mec welke drie
menfchen dagelyks dezelve bezigheic van dorfclien
verrigten, welkenauwelyks 18. menfchen
door dorfchfleeden of ilokken. Zie het befchreeven
Werktui g in de Berljnfche MikdUa.
I . D. bl. 325.
Jez. X X i x . vers 3.
IFam ik ml een leger m het nude om » flaan , ende ik. zal u helegeren mit hiiverken,
ende z«/ veflingen tegen u opwerffen.
B y andere gelegendhcit hebbe ik aangetoont,
dat de oude wyze om Steeden en fterktens te
veroveren geheel eene andere was als dehedendaagfelie.
De hedendaagfchemaakt voortgangen
en naderingen onder de grond door aifnydingen
en loopgraaven tegen wallen en fchanffen
aangelegd. De zaken dewelke de Profeet
hier voorzegd van de belegering van de H.
S t a d , ikmoem: Jeruzalem , zyn, zelfs naar
de letter, vervuld geworden. De Befchryving
ftaat by Jofefus van den Joodfchen Oorlog
V I . B. II. kap. die zelf, tydgenoot enooggetuige
van de Werken der Romeinen , getiugd,
dat de Romeinen rondom de Stad met
alleen eene wal hebben opgeworpen, maar eene
omkring, eenemuurvan38. Stadien. Door
welke werken dermalen ingcflooten is geweeft
de verbanne Stad Jeruzalem . dat geenen Jode
, fehoon door de uiterlie hongersnood gep
a t f t , gclegendheit overgebleeven is geweeft
om te ontkoomen. Nog waren deze werken,
Ichoon van nog zoo eene vetbaazende grootte
n i e t g e n o e g , maar, gelyk de hedendaagfche»
hare hmen van circumvallatien, omwallingen
en contravallatien tegenomwallingen met veldfchanden
verfterken , zoo hadden de Romei.
nen aan die omkring 13. kafleelen 10. iladien
in den omtrek , dewelke dienen moeften ren
dele om de muur te verdedigen, ten dcle om
daar binnen zoldaten gemakkelyk in bezetting
-- piaatzen. En het gaat byna alle geloof te
boven het geen Jofefus verhaalt, dat binnen
den tyd van driedagcn een zoo overgroot werk
en yan zoo grooten omtrek is geeindigt en voltooid
geweeft, het welk als eene goddelyke
d r i f t , den Romeinen moedigheit heeft bygezet,
Dit is het zekerlyk geweeft, het welk
G O D door onzen Profeet had voorzegd: Ik
zal een leger tn het ronde om u flaan, ende tk
zal tt belegeren met bolwerken, ende ik zal veflingen
tegenuofwerfen. Enonze Zaligmaker Luk.
X I X . 43. Uwe vyanden zullen eeneomgravinge
rontom u ofwerfen, ende zullen u omcingelen,
ende u van alle zyden benaeuwen.
Jez. XXX. vers 6.
het, van-waar de flevke Leeuw, ende de o»de Leetm is, «i Baftlisk,,! Zde
AI