• :: ;
'•ii.;
1 3 5 0 G E E S T E L Y K E
DE PROPHEET JEREMIA.
P R I N T B L A D DCXXIII.
mefcht gy « met ^¡feter
gerechügheit njoor myn aan^
J e r e m . H . vers. n .
ende naemt u 'veel ^ee^e , ^00 is doch um On,
• • geteekent , f^reekt de Heere BBEB.E,
TDanr Icrmias tot het volk van Ifrel zegt.
Satifchoon 't met Z E E P mi S A L P E T E R Jeden
AI •miefcb, nochtam het vml der ongerechtighedm
Niet was u dckkeu voor GÜDS 00g en 't heiUg recht;
Schaft ScHEUcnzERs rykengeeß een reeks'uanfraayezaaken,
Die Jeu Salpeter en de Zeep der Ouden raaken,
Tcr'-snyl de konß « toont in cen volfchoonen prent
Veel' vreemdcn Planten, eer by d' Ondheid befi bekent.
Niemand der lakenvollers , der borgers,
der iuiiOieden, ja der vroiiwcn is onbe.
kend, dacdelynwatendoorzeepewicenfclioon
scinaakt worden, welke zeepe word toebereid
door onzelandsliedcn van aflche van hout ; andere
Volkeren maken die van aflche, ongeblufchte
kalk, zalperer, infgelyks zcepe, welke beftaat
uit olie en zouc. Namentlyk doorzoorcgelyke
zaken worden de vuiligheden aan de
draaden der linnens hangende ten dcle afgeknaagc,
tcn deleverflonden, naderhand volkomendcr
door warer, wryving, flaan, draeyingen
dikwylsherhaalczynde, aftefpoelen. De
Ouden g'ebruikten 00k om hare kleederen te
wafichvn vcrfcheiden zoorten van aarden, voornamentlyk
aarde uit heteiland Ctmlecn Sarda.
Phmns XXXV. B. 17. kap. Ook heeft de
Omolifche a^rde omtrent de kleederen een atider
gebrnlk. IVant Sarde , het •vi.-elk uit Sardtme
word gebracht , word alleen tot de wittz gemomm
, onbekwaam tot de veeherwige.
Eerßelyk word een kleed afgewajfchen met Sarda
, daarna met Zwavel berookt; daarep word
het afgewreeven met Citnalia, welke de rechte
^erwe is.
In onzen Text koomen twee bergftofFen
voor, aangepreezen tot ccn fchoonmakend gebriiik
j nether , niiron, zalperer, cn borith,
zeepS, ons onderzoek waardig zynde.
Nether of Nathar is der Griekcn nitron,
der Latynen nitrum, ook dcrDLiitfclicnA'/'w,
andersfins Salpeter. Maar het Salperer der
Ouden moetwel van het hedendaagfche onderfcheiden
worden. Het zelve befchryft Dios'
korides V. Vi. 150. kap. dat hec geweelt is
glad, wit of roos-verwig, in gaaten van een
Jplytende. evcn als ietsfponsachtigs, wel ke kenmerken
met ons falpetcr nicc overccnkomen.
Het wierd uit de aarde gegraven , en vcrhaalc
Plinius XX.XI B. 10. kap. dac'er in Egipce
falpeterigc waceren , falpetcrachtige meyrcn
lyn. Ons falpeter word gemeenlyk opgezodcn
uit aarde door beefte-pis bezwangect. Pie derhalven
onzen Text ziillen verklären, moetea
in het oog hebben het falpeter der ouden, van
het welk ook, zeer gepaft op deze onderhanden
zynde zaak , wy leezen by Plinii4S op de
aangehaalde plaats, beßneer u voor de kouk
aankomfien van de koorts met falpeter en olie.
Hierom word 'er geleezen by Nicol. Myrepftis
van het vrouwelyk en maagdelyk falpeter, om
dat de vrouwen en jonge dochters in de bad-
Itoovcn het gebruikt hebben. Dog daar moet
aangemerkt worden , dat het Joodfche Volk
zekerlyk groote zorge heeft moeten dragenora
himlieder ligehaam en kleederen, voornamemlyk
de linnen der Priefteren, met dealderbefte
zuiveringen te reinigen. Daarzyn'er, dewelke
ons nether van Kryt verftaan. Van welke zaak
eiders breeder te fpreeken.
Borith zetten wy over Smegma , en in de
Moedcrtalige Borith. Die gene, dewelke voor
hec bergftoffelyke Ryk ftryden , yinden eene
zoort van zout , het welk inlndie, namentlyk
Ooft-Indie, Perzie, Zevenbergen uit de aarde
word gegraven , cn nog hedendaags van den
Arabierea word genaamd Bora, Bewrak,
Burak , Meninzk. IVoordenb. <)ij. Aan hec
welk, als was het by naam alleen, verwand is
Btrax , Borris , een zout , dat zy willen rc
Venctie toebereid te worden van liilpeterenjon'
gens pis, en in de winkels der goudfmeeden,
gordelmakers en andere handwerkslicdenoradi
nietalen te foudeeren gebruikt word , wegens
diKzdvc^tbruikChryfocolla, goudlym, goudfoudeerfel
genaamd. Dog daar zyn 'er, dewelke
het groeibare Ryk meer bcgunftigen.
De LXX. gaan deze luiden voor, dewelke
voor borith poian oi poan, kruid. Ds
Ouden hebben waarlyk kruiden gchad, en uit
de kruiden iiitgetrokken znuienonderdefmeerfels
om de rimpcls te verdryven. Daar ondec
^ blinkt
Ir.K . Ciip . jx. -V. 22. ^ri*^. O^rtp. n . V. 22 •
K i f i n i m ,
X G.Fiiitz .tculp^f.