,o5 R E R U M N A T U R A L I U M
Carmiiiis hoc eft principiura. Wie lachet der Himmel > é-c-
Die rógel m Lüften mit iiehlichem fingen
Auf hebenden Aßen mit Freuden umffringen)
Die Nachtigal kämpfet mit frölichem fchail
Mit ihren Gefpielen im grünenden Thal.
Die Hirfchen, die Bären, die Gemfen, und Rinder,
Die Schafe, die Ziegen, die Hirten, und Kinder,
Die fpringen, die fingen, die fchertxm mit Freiid,
Vergefen des Winters •verdrieszliche Zeit.
Die Hertxen der Frommen, erfüllet mit Wmme,
Erfreuen fich über die gläntxmde Sonne,
Und fagen: naie lieblich iiiierd immerdar feyn
Der Bimlifche Frühling in e-wigen Schein ¡
Qua: verba hue quadrantia iaiomate Latino fcrè ita fonant : „ Aürix Aves dulci lub cantu per
„ trémulos arborum ramos ovant: Lufcinia fuis cum fociis de vocis fuavitate vmdantibus in vaUibus cer-
„ tat. Cervi, Urfi, Dama;, Boves, Oves, Caprx, fuisque cum Hberis Paftores tnpudiant, cantuque
& ridente joco fefe delegane, auftera: txdia hyemis obliti. Piorum corda, gaudio piena, radiante
„ Phcebi jubare fefe reficiunt, inque ha:c verba erumpunt: O cjuam immenfa erit lUius dulcedo Veris,
„ quod tandem in ccelo dabitur nunquam celTatuium ! "
Num. 2. Nidus Avis Hoitzitzillin, Americana, Fafilio alias uocatx,
fupra defcripU.
Nidus hie adeo mirabilis eft fabrics, ut fimilem vix viderimus alibi. Longo ilium pilo fufpendit Avis
de extremo ramuli tenuiffimi, quem facillimè mobilem levis aura hue, illuc, continuo impellit. Res
eftadmirationedigniffima, taiitam tenellis hisce Animalculis à natura impertitam effe prudentiam atque
dexteritatem in conficiendis nidis, ut fefe in his recondere, fua incubare ova, pullosque educare queant,
tuta interim à grandioribus Arañéis, Lacertis, aliisve infeñis, qux admodum numerofa iftis m regionibus
rcperiuntur, nec ovula tantum exfugunt, fed vel ipfi Avi infidias ftruunt, hujus, fi affequi potuer
è . Cinquine fefe fatiatura. Horum igitur ut hoftium injurias eludant Aves iftce, nidos ideo fuos è rigidis,
atiue tenacibus graminum culmis, foliisque, in formam rotundam, aut oblongam, proutha;c vel
illa commodiorem dederit introitum 6c exitum, conftruunt, eosque arquabiliter adeo in omnem ambi-
CIL, lliUHiUUt lailUglil^. iliLU.» VV.1L1LUO ^Wiik-lik^o ^ XIXWM^MIAWW .t.ttw^ . - ^ ^ 4
pe fecura: deliteicunt, &: immunes ab allapfu hoftium fuorum, grandium prarfertim Araneorum. Hi enim
uncinatis prarditi pedibus, unguibusque, tarn tenui fefe ramulo nequaquam committere, multöque mmus
nidum audent impetere, utpote qui extus tenuibus ftipulis exafperatus ipforum ungues irretiret ita, ut mde.
rurfum fefe extricarenonpoffent. Pendetexramuhapicenidusina:quihbrio,longumque ingreffus canalem ä
latere
Het liedt begint aldus: me kckt der arnmtl enz.
Die f^ügel in Liijfte» mit liebliihem fingert
.^uf behenden Aflen mit Freuden um fpringen-.
Die Naehtigal kämpfet mit frölichm fchail
Mit ihren Gefpielen im grünenden Thal.
Die Hirfchen, die Bären, dit Gemfen, und Rjnder,
Die Schaffe, die Ziegen, die Hirten, und Kinder,
Die fpringen, die fingen, die fchertT^n mit Freiid,
Vergeffen des Winters verdriesziiche Zeit.
Die Hertzen der Frommen, erßltet mit Wonne,
Erfreiten ßch über die gläntzende Sonne,
Und fagen: wie lieblich mierd immerdar feyn
Der Himlifche Fr 'uhlirtg im ewigen Schein /
at is: „ De vogels in de lucht huppelen vol blydrchap onder
hun liejielyk kwclcn op de takken der bomenj de nachtegaal
vcrhett zyne blyde ftcm in de groene vatleien om Itrydc onder
zyne mcügcrellen. De harten, de beeren, de rhecbokken en
oifeni defehapen, de gelten, de herders, met hunne kindercn,
fpringen , zingen, en fchertien met vreugde, vergetende
de ongemakken van den winter. De herten der vromen,
verv^ik met blydfchap, verbeugen zieh over den glanfch der
zonne, uitroepende: hoe aangenaain zal hier namaals de eeu-
,, wige Lente in den hemcl zynl "
Num. i. Het Neß man den Vogel Hoitzitzillin, körnende
uit de Spaanfche Weß-Indien,en 'wordende mede
een P^apilioen'^ogeltje^enaamt, xynde hovenbefchreuen,
Ditncllisvaneenzowonderbairlyk maakfel,alswyooiteengczien
hebben. De vogel heeft her vall gcmaakt met lang haair aan
het eindevaneenzeerduntakje,dac door een zacht wjndtje gedurig
in bewcging is, en heen en weder {lingert. Het is verwonderenswaardig,
als men overweegt de praktyk en kcnnis, welke deze kleinevogelenbezitten,
enaanhcndoordeNacuuris medegedeelt, om
zo een huisje, of neft, te maken, waar in zy zieh veilig kunnen
verbergen,hunne eieren uitbroejen,en hunne jongen opkweken,
zonder verrafcht te worden van grote fpinnen, hagediOcn, cn
ander ongedierte, welke zieh in die landen in mcnigte bevmden,
de eiertjes uitzuigen, ja den vogel zelf niet ontzien, als zy
hcm maar kunnen machtig worden, om zieh met zyn bloedt te
verzadigen. Om nu van deze vyanden bevryd te zyn, maken
dit foort van vogelen hunne nelten uit ftcvige en taaie grashalmen
en bladen , in ccn ronde, of langwerpige gedaante, zo als
zy de zelve voor zieh bekwaamfl: oordeelen, om daar gemakkelyk
in en uit te kunnen komen, zynde de zelve overal even rond
enuitgefpannen, cn als naar de meetkunft gcdaan,zo dat zy niet
kunnen mgedrukt worden , of zamen Valien. De ingang van
het ncil is ruim ccn voet lang: naar achtercn is het rond cn nederwaarcs
hangende, daarzy haar nell; hebben, met zacht dons
uitgevocrt, om daar in te leggen cn te brocjcn, en hunne jongen
op te kwckcn, daar zy, zonder fchroom of vreze voor hunne
vyanden, als de grote fpinnen, enz. genill: in zynj want de
fpinnen hebben haakcrige poten en klaauwcn,cn durven zieh niet
wagen aan ccn zo dun takje, vecl minder aan het neft zelve,
dat van buiten met fyn grazig ruig bcklced is, daar zy met hunne
poten in zoudenblyvcn hangen, cn gcen weg weten om 'er
weder uit te komen. Het nell hangt aan het cind-takje m balans.
ofevenwigt,zynde de langeingangopzyde,omüaargemakkclyk
T H E S A U R U S . I C 7
latere porrigit, ut libera foret per hanc utrobique vh. En jam híc Naturar miraculum, artis opus, tarn
pufillis ab Animalculis elaboratum, ftuporem cuicunque eciam incutiens Artifici i Id verb juila cum admiVatione
qui conccmplatur, nonne compellitur, ut íapientiílimo coram Natura: Arcliitedo profundilTimà
cum vcneratione iefe proilernens ab hoc fonte, è quo omnia, veros avidus Sapienti^ lacices Gbi petat
& promittac?
Num. 3. Nidus A w , Mexicam, Güira diäa.
Brafilix incola: Tufmmnhi vocant. Eil autem Avis, Turdo magnitudine par, elegantiffimo pennarum
verficolorum apparatu fuperba. Nidus, mira quoque arte extremis adiìxus ramulis, Horum & folia iìbi
i l l i p t a , òi iupernx fuce parti, initar facci pecuniarii, cujus ora patens reflexa eft, conformata:, implexa
gent ; unde craíTus hoc contextu nafcitur firmusque limbus, qui foramen, ingreílui patens, a;que Temper
amplum coníérvat. Subtus è fubtili vìmine contextus cernicur fundus, qualis in fportula, fupcriora verfus
accurate implexus ; ita ut ab omni parte probé profpedum fit. Interna fuperficies lanugine mollilììma
eft veftita : ñeque certe verbis exprimi poteft, quanto huic artificio fubtexta fmt aíperiora variarum
graminis fpecierum folíola ^ nec &: exadam hujus nidi imaginem ita licet arri incidere, uti is veré conftitutus
eft, & á me demonftrari poteft.
N u m . 4. Nidi alia fpciesy ah ignota nobis Ave con^
Nullo indicio patetj nidum hunc, inftar priorum, c ramulo fuÌpenfum fuiife: potius verb inter ramorum
arboris divaricationes videtur hsfiiTe. Superior ejus ora introitui patens, uti in pra:cedente, reflexa
eft, & craflo veluti limbo prstexta : at ilio tamen minus profundum eft ejus cavum, latius did
u d u n i i externusque paries latior, durior, magisque refiftens, c fbliis graminum implexis conftat; dum
fupsrficiem internam mollis è mufco pulvinus obducit.
N u m . 5. Alia Nidi, Americani, fpecies.
Nidus hie è molli mufco, in uliginofis, aut paludofis, locis creicente, conflatus, ramulo arboris adglutinatus
eft mediante mufco, ibi tam firmiter infixo, dimoveri ut nidus nequeat. Foramen ingreiTui &
exitui deftinatum, uti Iportula operculo prsdita, valva gaudet, quam demittunt Aves iftic, incubandis
ovis occupata' j ne quid ab aliis animantibus turn patiantur mali. Valva hxc altero latere fixa, mobilis
altero, aperiri facile &; claudi poteft. Quin &c in medio nidi exiguum quoddam patet fpiraculum, raris
mufci filamentis temere tedium. Mirum rurfus &c fingulare hoc inventum eft. Unde elucefcit, aves fmgulas
peculiari in conftruendis nidis fuis fabrica deledari; quemadmodum vel in noftratibus etiani Avibus
quotidiana nos docec cxperientia.
N u m . 6. Nidus in ¡enticeto repertus.
E tenuibus & molliculis fccni culmis, loco commodo, tres aut quatuor Dumeti ad ramulos defixis,''
conflatus ifte nidus ab Homine pariter ac feris immunem fiftit avem fuam -, fiquidem veprium fpin^e
acceifum
kelyk in en uit te kunnen komen. Zie hier dan dit kunftiluk,
een wonder van de Naruur, door zulke kleine beeftjes uitgevonden,
daar alle kunitenaars verftomt voor moeten ilaan. En z,ou
men, die met verwondering, gelyk men moet doen, befchouwende,
den groten Scheppcr van de Natuur niet mec cen nederigc
en diepe onderwerpinge te gemoct gaan, om wysheit te erlangen,
daar alles van aftangt?
Wy kunnen niet vinden , dat het aan een takje gehangen
hceft, gelyk de voorgaande, maarwel, dut het tuíTchen talíj;cn
van bomcn is vall gehecht geweeft. Het komt
flag, of dikken foom boven aan den ingang
•ieper
uevi
:zachte
^ ^ >rgaandc
> veel ondieper en wydcr, zynde het buitenfte
opwerk breder, harder en ueviger van grasb'laden gemaakt,
1 het nelt van binnen r s gevoert.
Num. 3. Neß "van ein Mexikaanfchen i/ogel,
Guira getiaamt.
Deze vogel wordt van de Brafilianen Tupinamhi genoemt. Hy
koint in grootte overcen met een leifter, en is met vele fierlyk
geverwde veércn bckleed. Zyfl neft is mede künftig aan tak-einden
vali gemaakt, daar de bladen der boomtakjes nog om heen
aan vaft zitten, en met het boveneindt van het neft, dat gelyk
een geldzak, waur van het boveneindt omgeflagen is, door heen
gewerkt zyn, en mec een dikken ftyven ioom omboord is, om
nee gat, ot den ingang altydt even wyd te houden. Van onderen
is het met cen ocom, gelyk een klein korfje, van fyne tientjes
gemaakt, cn naar boven toe vaft door een gewerkt, zo dat
het van alle zydcn wcl verzorgt ¡s. Van binnen is het met het
allcrzachtftc dons als gevoert $ en het is onbefchryflyk , hoe
wondcrlyk al het ruig van vcrfcheide foorten van grasbladen daar
over heen is gewerkt, zynde het onmogclyk om net zo in plaac
te brengen , als wy het in der daadt hebben, en kunnen ver-
Num. 4. Een amier maakfel e^i foort man Neß ¡
man een om onbekenden mogel getnaakt.
Num. 5. Een ander foort man Vbgeheß uit Weß-
Indie.
Dit neft beftaat alleen uit zachte mos,dat op cen moerafflgen,
of een veengrondc groeit, en is om een takje van een boom, daar
de mos aan vaft is gemaakt, als vaft gelymt, zo dat het neft zieh
niet kan verroeren. De opening, waar door deze vogelen in en
uit vliegen, heeft een dekiel, gelyk een fluitmantje, dat zy laten
toe vallen, als zy broejen, of op hunne eieren zitten, om voor
ander gedierte bewaart te zyn. Aan de cene zyde is het vaft gemaakt,
en laat zieh gemakkelyk open en toe docn: ook is 'er
een klein luchtgaatje in 't middcn van 't neft, dat met weinig
mosvefelen daar over heen belegt is. Dit neft is dan mede van
cene aardige en feldzame uitvindingej en dus maakt elk foort van
vogelen zyn byzonder neft, gelyk men hier te lande mede door
ondervindinge genoeg ziet.
Num. 6. Neß in een dorenhofch gemonden.
Het beftaat alleen uit dunne cn zachtc hooiblaadtjes, welke de
vogelen op cene bekwame plaats,op drie of vier talíjesvan 't dorenbofch
hebben vaft gehecntjomvoormenfchen en dieren veilig
te zyn, die niet zonder veel moeite cn beletfelen, van wegens de
D d i dorenr
- í