8a RE R U M NATURALIUM
l a m , quando cam Maiecongrcffura e l l , in dotfum fefe r e c lmr c ; quum vulgo confuctum
peda cokùsmodumhìcvctentacutó, È dorfo longùm por r c i : id quod 6c Itmcratores attcftancur. Se
ip(à diärat ratio.
N u m . g. La,^^ Torcinus, Mdaccenfii, feu, Lapis Hyßrkinus.
Malacca incolis Kodka Laudac, Lufitanis Pedro del Porco audit. Infolita; hic eft magnitudini^, noftro
iute^tam, 3 s^ ^c^ans. Plus vice fimpUci m.lk Imper.ales monetx Batavx pro eo mt-
Li o C i nfemm,. Pro rata J m magnitudine omnes ipfi mfunt, qux hisce in lapidibus dcüderantur,
pertiaitudines.
N u m . 4. & S- Lapides, ejusdem farimi quorum prior auro indafus
eß; alter nudus.
Aliis adhuc, prêter hosce, tam minoribus, qu.^m majoribus gaudemus in ufum quotidianum; quando
d Medics Priaics prxfcnbumur in febribus ardentibus, aliisquc acutis, 6. mal.gnis le -
chus, Variolis, morbillis, lûero, & aiFcftibus Biliofis, Hyftericis, Splcneticis, quorum puTcipuc m,
v L t à per grav a animi patliemata. Bile h.ret fomes : ubi enim hisce m morbis esagitati languinis con-
JelcendL fLor eil, fpintus vitales recreandi, & blandi fudoris requintur exc.tatio; intufo Lapidis hu ^
prxfertim f. genuinus & bonx- notce hic fuerit, prxfentius aliud vix T Ì Re^
Fufam hoc plerumque cum aqua pluvia, coda, aut aia quadam ftillatit.a, Mehlfe, Card"'
d i a i flor- Tilix, pro lubitu : inde enim mlul datur difcnminis quoad extraai eiEcaciam Aquam
tamen Pule^ii, aut Chelidonii majoris, cxteris pra^ferimus. Calfaciendam prius aquam jubent nonn
u T at m1n;re cercò cum efFedi : quia frigida plus extrahit Calor dum porös ^
&c t ut urdius aqux fefe communiceÌ ejus virtus, Sc mor.â longiore ad parandum efficax mf^afum
opus fit. Ouin & friabilis ille rcddimr ab aqua calente , 8c inde edudus, atque reficcatus dem m
fragmenta dUÌolvitur ; prout aliquoties ipfe expertus fum. Ante lam adnotav.mus, ejusmodi ca -
cal?ulos m alüs etiam Hyftricum repenti fpeciebus. Verus & genuinus Lapis Porc.nus colons eft lubr
u f f i, inftar nuclei Perficorum, & raclui quidquam un^uinofi fere exlubet Incentro ejus nulla deprehenditur
bafis, circa quam pnma concretio tada eft, miT tenuis qua:d.am pellicula nigricans', foliol imula
aliquando autem ne hxc quidem. In humote felleo Animalis nafcitur, a minutiffimo granulo, ca- pile aciculs non majore, ien?im in molem vitelli ovi gallinacei, aut Anatini, excrefcens. Intus ex pluri-
L s quafi lamellis, verficoloribus, fibi mutuò fuper impofitis, conflatus videtur; ita tamen, ut illx haud
facile à fe invicem feparari poffint; quia, uti in Calculis urinariis Hommum & brutorum, hrmillimc
inter £e concreverê. At alia prorfus natura eft hujusce Lapidis, quam illorum; & licet Lapidis iHi nomen
vulgo detur.re tamen ipia lapidofi nihil habet: fiquidem, ut ante meminimus, in aqua folubihs fit.
Id portò L t a n d um eft, quod, fi fragmentum ejus duabus vel ttibus aqua: unciis per hora; fpatium committitur
tantum inde virtutis
extrahatur, quantum harc aqua: copia capere poteft; nec, vel per menlem deinceps
protraaà in eadem aqua maceratione, quidquam amplius de pendere fragmenti decedat. Aliter^ vero
res fe habet cümL.apidegtandiore,nondum multasinfufic
dicren.wanneer zy paren,hct wyfje op den rüg gaat leggenj anders
louden ly de voomeeling om dt lange achter uit ftaande
pennen niet kunnen verrichten, gelyk de reizigers daar van grtuigen,
en 00k ligt is na te gaan.
Num. 3. (saißem •von een Malakßh Penmvarke«.
Het zelve wordt in de landtale KotUga Laudac, en van de PortuEczcn
Pidro del Porco genaamt. Seiden vindt men ze zo groot
als deie,die wy in ons Kabinet hebben. Zy weegt,behalven het
aoudt, daar zy te Malakka in omvat is, een en een zestiende
once Hollandfch gewigt. Daar lyn dikwils duizend Ryxdaaldcrs,
Hollandfch geldt, voor geboden. De zelvc heeft naar —
ne grootte alle de volmaakte boedanighedcn, als in zulk ctu
llecn vereifcht worden.
Num. 4. en 5. Twee Stent» wan het zehe fiort,
•waar 'van Num. 4 in goudtßaat, m Num. j
amder goudt is.
Clones expertOiquippe,qui prodigns virtutis fus,
longiore
inzonderheit •wanneer zy van het oprechte foort worden getrokken
en eemaakt. Men neemt daar toe gemeenlyk gekookt regen
ofandcr gediftilleert water, het zy van Meliffe Borrago,
Card.Benedia. ofLindebloeJem, dat onverfchillig in het trckken
is. Het gediftilleerdewatervanPolei,en van 't groteScheelkruidt,
oi^qtia Chelidoma major, vinden wy het bell van alle tc
zyn Zommigc willen 't water warm gemaakt hebben j maar
dat is niet goed, om dat het in koud water veel beter trekt. In
't warme zuigt de fteen toc, en moet veel langer ftaan trekkenj
00k fcheurt hy in warm water getrokken, en valt, daar uit
gehaalt en opgcdroogt zynde , in ftukken, gelyk wy vcrfcheidc
malen zelf hebben ondervonden. Dat 'er meet loorteil
^y* wy 1 wy et
r het gemcen gebmik, v
1 de Medicynen voorgelchrevi
i de Heeren Do£lo-
1 worden in hete koortfen,
en andere gevaarlyke en kw'aadaardiee ziektensvanbluts,pokkcn,
mafelen i gelnween gal-ziektcns, ook in opdampingen, of moederzicktcns,
voortsmilt- en andere zware coevallige kwalen, die voofnamcntlyk
baren oorfpronk uit de gal door grote ontileltenifTcn
hebben, de fyne delen van 't giftige bloedt vcrzachten,de levensgreften
verkwikken, en een meukinge van zweet vcrwekken,
*aar voor de- uittrekiclen van dezen lleen ongemeen dienllig zyn ,
zulke ilenen uit ander flag van Pennevarkens zyn, hebben
reeds
in de voorgaande beichryving geraeld. Het wäre en
reihte foort is rosaeTitig van verwe, gelyk de fteen van een
Perzik en een weinig kleverig in 't aanvatten. In t midden is
niets te vinden, daar hv zieh aan heeft vall gehecht, dan een dun
zwartvliesie,naar een blaadtje gelykcndesen in zommige is niets.
Hy groeit in de gal van het dier, van een klein korreltje als een
fpcldeknopjc, tot de grootte van de doojer van hoendcr- ot ecnde
eicren. Van binnen vertoont hy zieh als raet fehilleren, of
lagen, met vcrandering van verwe omkleed, maar fchilferende
niet ligt, om dat zy te vaft op elkander zyn gcgroeit, gelyk de
kalkachtige denen in de blaas van menfchen en diei en: doch deze
ilenen zyn van een ganfch andere hoedanighuit, en hoewel zy
ftenen worden genaamt, zyn zy niet lleenachtig, maar worden
in water,als boven is aangcmerkt,afgetrokken. Met is aanmerkelyk,
dat, als men een ftukje van dezen fteen in tweeofdrie
oncen water legt, daar in een uur zo veel aftrekt, als het water
kan aaniiemen, en als het een maandt lane daar in hangt, zal
daar ook niets meer van afgaan in gewigt. Maar een grote fteen,
die-niet veel getrokken iS) zou veel verliezen , doordien hy mild
T H E S A U R U S . 85
longiore mora ip aqua plurimùm foret perditurus. Rurfus magna datur inccr Lapides hosce raticne folubi,
litatis difFerentia ; dum d u citius, tardius alii deliquefcunt. Citò folubihs fi uno die quinquie^ Z T Z
mfunditut, nnma vice fpatio quadrantis hora:, ¿cunda vice per horam d i m i d i a m , I X a ^ n o n nH
integro: fere hora: mtervallo aquam (aturabit, & deinceps, pro numero repetitarum infufionum, femp '
f au g e n d ume r i t , ut'fuffiíiens fiat virtítis communicatio. Àt am^e
teliqueris, tum denuò quadrante horx aquam vi & amaritudine fu.à im-
& i'^" '' ' ^^ Magnetiii, in hunc Lapiiem agente, deducendum venTt.
Id vero & notan meretur, quod minuta partícula, á Lapide Gepius infufo detnta, haud minus al La
pis ipfe mteger, eandem attrahat rurfus amatitudinem. Q-otquot horum Lapidum, poft faftam infufi t
e T n ™ X ' x eff: f <l - f i efflorefcui^ talquam fi per a^uam faífam d u a f f ^ i f e ,
L a n i X l " ^ oppreíTionibus Co^is enormibus, aliquandó
r^fP' TH n ® r « rubftantia,exhibemur vmo diífoluta, optimo cum eventu.
Id tamen ob fummam formuk ralis caritatem rariffimè fit
" ^^bjeaiori huic Animantium
Ì mal r R nnr 1 ' ' t ' ^ conflidantis. Ab a:grà
ne Ififítl r, " " f»bofus, Medicamentum fit incomparabile ad graviflimos^&
periculofií imos quibus ab incunabuhs ad tumulum usque obnoxia eft vita hominis, morbos.
ci P r X i n'í;^ í' t P '' S « Exercitationes PraBicas Frid. Meri, quondam Mcf
V • ' T impreifas, ubi pag. 4«« ftylo concifo ejus habetur defcnptio,
& fequens pulvis, inde confedus, malignis omnibus & alutis in febnbus commendatur
Lapid. feu Pedro del Porco grana VT.
Margarit. ppt.
Corn. Cerv. Pliilof ppt. ana gr. V.
M. F. pulv. tenuiifimus.
maJÒ ctÌTmokmier P""^ ^ P^^-"'
cinm-; l ^ T n ' ' ? Aurehanenfis Medicus otdin.arius, in tradatu quodam de pricipuis
^ trequentioribiis morb.s, Lapidis Porcini accuratam hiftonam idiomate Gallico tiadidit, polka
Anno lyotf, ab Eugenio Eyben, M. D. Haga: Comitum, in Belgicum translatam. D. Engelbertu¡
K x m p f e r u s m ^ « « í ; í « . M . , Lemgovi^ anno 1 7 , . m quarto editis, Lapidem quoque Hyftricinum
defcnpfit, ejusque icona^.g. 5 , 4 exhibuit, additis fimul fi^uns, tres fpecies L . p i i P . L / , }pur,¡.
Celiamo, de quo in dccurfu .igemus, reprsfentantibus. i' ' Ji'
N u m . 6. itruthiocamelus, Africanas, Julius,
E Promontono Boni- Spei miflh nobis ha:c Avis eì eft, qua hic confpicitur, magnitudine: vix ultra
bin.-.s ante mortem ícptimanas excluía, lanuginofo fuo habitu adultiorem fui generis exadè refert- cujusmodivalde
elegantem, toto fuo apparata plumofo adliuc indutum, in aviario, una cum variis avibus
pere»
is in het mededelen van zyne kracht, Zy verfchillen veel van
elkander m het trekken De cene gaat fehielyk af, de andere
langzaam. Die fehielyk afgaat,en op eenen dag vyf of zes rn^ul
wordt getrokken kan de eerfte maal in een kwlrtier, de twede
maal tn een half, de derdc in byna een uuv trekken, en zal verder
telkens wel een hall uui- meer van noden hebben om tc trekken;
maar wanneer zv in ixn dag twee of drie niet worden getrokken,
kunnen zy liarc kracht en bitterheit in een kwartler
uurs wedereeven, 'c welk min'chien door de uiterlyke lucht in
den fteen, als een Magnecifchc kracht, wordt veroorzaal«. Het
is nict min aanmcrkenswaardig, dat een klein ftukie van den afgetrokken
fteen de zelve bitterhcit weder aan zieh trekt, ge-
Ivk de grote fteen zelf. Deze ftenen, getiokken en daar na gedroogt
zvnde, flaan witachtig en glanzig uit, als of zy uit z5ut
water gehaalt waren, en dit zyn de ilechtSe ganfch niet. In Erote
flaauwtens en benaauwdheden worden zy ook wel tot Írie
grynen meer in fubftantic, met wyn opgeloft, ingegeven, daar
mcn grote en goede uitweikingen van ' "
baarheit ontziet men het deze recepten .
Uit het gezegde ziet men klaar de overgrote goedhcit van den
Schepper, die in deze vcrachtelyke dieren zulk een heerlyk middel
tot des menlchen nutte,in zyne krankheden,en op zyn ilerfbedt
leggende, laatgrocjen, in dier voegen, dat deze fteen, die
kwaal in zieh zeTve in de galblaas van het dier is.eengeneesde
allerzwaarfte en gcvaavlykftekwalen,daar
in de wieg tot het graf aan onderhevig is,gede
poejer in alle kwade en hete koortfen daar by gevoegt, als:
iji. Lapid. feu Fedro del Porco grana VJ.
Margarit. ppt.
Corn. Cerv. Philof. ppt. ana gr. V.
Mifce F. pulv. tenuiflìmus.
Men kan dit poejer verdeelen, om het in twee reizentcgebrulken,
om beter werking te doen,dat wy zeer nuttelyk bevinden.
De Heer Adriaan Helvetius , M. Dr. en gewoon geneesheer
van zyne koninklyke Hoogheit, den hertog van Orleans, heeft
de Pidro id Porco in 't Franfch uitvoerig befchreven in een traktaatie
over de verhandelinge der voornaamfte en meeft voorvallende
ziektens. Naderhandt is het in 't Nederduitfch vertaalt in
't jaar 1706 door Eugenius E;^ben, M. Dr. in 's Gravenhage.
Ook heeft Doftor Engelbert Kicmpfer in zyne Amocnitatts Exo-
, ingegeven, daar »/ei'jm'tjaari/lzteLcmgouinquartogedrukt, eenebefchrvvinff
Maar om de koft- van de Ptdro del Porco, oiLapis HjftriTwus gemaakt, nevens een?
: lnhrvv,.n iftekcning, fol. 594, als mede eene aftekening van drie foorten
xPedro de Porco fpiiriiCeilamct, daar wy in het vervolg onzc
ondervinding \ 1 tc befchryven.
middelwordt,^.,
'smcnfchen leven
bruikt wordt.
•• -I'lP'rco gelieft tc weten, Iczc Frede,,
k Dekhrs,m zyn leven Doflor in de Medicvnen te Leiden,
E..rc, a„o.,s Pramc^ in 't jaar ,694 in quarto gedrukt, alwaa
de zelve Hadz. 4 « kortelyk befchreven wordt, en het volgen-
Num. 6. Jonge Struisniogel uit Afrika.
Deze Struisvogel, die my van de Kaap de Goede Hoop is gezonden,
in de zelve grootte, waar in de zelve hier vertoont
wordt, niet boven veertien dagen end zyndc gcweeft,cngelykende
in zyne eeifte wollige pluimafic zeer net en volmaakt naar
een ouden, daar wy ook een fchonen van opgezct hebben, met
zyne voikome pluimcn,in een Voliere,ofvogelkasje, van aller-
X i hande