servationem, secundum quam et Aquenses e t , ad exemplum Aquensium, pro-
ducto et communicato eorum privilegio, Neomagienses, in vim dicti privilegii,
ius cudendae monetae exercuerunt. Nam non solum in legibus, sed etiam in
privilegiis, sequens observatio declarat mentem et voluntatem concedentis et
removet obscuritatem, quae in verbis privilegii invenitur ; et quoniam hie de
sola declaratione dubiorum verborum agitur, decennalis observatio sufficeret,
quaequidem decennalis observatio non est sola in proposito, sed longius pregressa
est Aquensium et Neomagiensium observatio, adeo vt vetustatem temporis et
infinitam memoriam auxiliatricem habeat, cum manifestum ac publice notum s it,
in vtraque rep. supra hominum memoriam pecuniam excussam esse, quae ve-
tustas temporis per se sola sufficere posset ad confirmandam Neomagiensibus
monetae cudendae facultatem.
Sed difficultas remanere videtur, quousque ius illud cudendae monetae a Neomagiensibus
produci et extendi debeat : nam ex verbis illis statuendi pagamentum,
quae per se incerta et ambigua videntur, non satis specialiter constat, quae et
qualis concessio Aquensium fuerit, et secundum vocabuli aetymon ad parvam
monetam eamque argenteam, quotidiano vsui apud Aquenses necessariam, restringi
videtur, sic quod aureae monetae fabricatio ex ilio privilegio competere non
videatur, imo nec alterius pecuniae alibi expendendae quam in territorio Aquensium
seu Neomagiensium, maxime quia princeps, concedendo civitati potestatem
cudendae monetae, indubio videtur earn limitasse ad erogationem et vsum pecuniae
in territorio ipsius civitatis. Vnde non ineleganter a Bartolo est traditum,
quod quando civitates ex concessione principis cudant monetam sub aliqua aes-
timatione, alii qui sunt de alia civitate non tenentur illam recipere, nisi prin-
ceps concesserit civitati, quod possit facere publicam monetam, quae vbique
valeat et expendi possit per vniversum. Quae tametsi vrgere vsumque dicti
privilegii in angustum cogere videantur', tarnen exactius expendendo omnia,
non obscure deprehendetur, iuris rationem inclinare in contrarium ac Neomagiensibus
esse magis favorabilem, sive ad verbi significationem, sive ad verborum
sermonisque redundantiam, sive ad consuetudinem hactenus obtentani j’espicia-
mus, ex qua optima dubiorum incidentium interpretatio desumitur. Nam p a gamenti
vocabulum, ex gemina sua signifìcatione et proprietate, omne id significat
quod pagatimi e t solutioni est idoneum, sive id 'in auro sive argento consistât
, et quamvis hodie plerisque locis pagamentum ex vsu pro moneta argentea
accipiatur, id tarnen non est constanter et vbique obtentum, neque probabile
aut verisimile est tempore Frederici Imp«* id obtinuisse, et praeterea dignitas
ipsa reip. Aquensis, ab Imprc magnifice èlata, atque affectio principis in earn,
restrictiorem illam interpretationem non admittunt. Praeterea, cum Imptor in
concessione illa vtatur verbis effusae significationis, ad tribuendam Aquensibus
auctoritatem et plenariam potestatem statuendi pagamentum prout ipsis vide- :
bitur neeessarium et expedire, generaliter omnimodam potestatem dedisse videtur,
vt pro animo et lubito ad commodum reip. pecuniam facerent, et
quidquid decemeret illorum autoritas, omnium contradictione remota, observa-
retur ; siquidem verba illa (plenariam potestatem) magnam propensionem et favorabilem
mentem concedentis inducunt et universalem ac late patentem
concessionem coarguunt, cum plenum, seu pilenarìum earn vim , naturam et
significationem habeat, significetque id quod est perfectum, quod omnibus suis
■partibus constat'et cui nihil addi potest, sic vt perinde censeri debeat, ac si
nmnia generis monetae fabricatio et erogatio per vniversum concessa esset. In
qua re si quid obscuritatis ab initio fuisset, id per sequentem observationem
remotum et declaratum intelligeretur. Nam cum sequendo et in vim praedicti
privilegii, Aquenses, maxime vero Neomagienses, iam per secula aliquot fue-
rint in possessione et vsu cudendae monetae tarn aureae quam argenteae, du-
bium non est quin ita in posterum observari debeat, sive ab initio hoc ius
vere competierit, sive de eo dubium "fuerit, sive latiore vsu et observatione
postea ampliatimi dicatur. Nam et ad declaiationem et ad ampliationem privilegii
non plus temporis requiritur quam 10 annorum, licet alioqui, non prae-
cedente privilegio vel titulo, vetustas et infinita memoria ad acquisitionem
huiusmodi regalium requisita sit. Btenim vt minore negotio efiici potest, vt
qui aliquid debet producta obligatione in plus teneatur, quam vt obligetur qui
ab initio nihil debet, ita privilegio praesente faeilior est regalium extensio,
quam eorum acquisitio per praescriptionem, nullo privilegio praecedente. Et
quemadmodum privilegio stricte vtens per decennium in angustum cogitur- et
intra certum modum continetur post decennium, nec potest in posterum latius