J ì l
448 H I S T O R I D E R
0IJ3Ö Om aan te wyzen op wiens bevel dees penning gemaakt is , vindtmen niet alleen het
Keurvorfllyke wapenfchild en dat des Hertogdoms Sakfen , maar ook dit byfchrift op den
voorgrond geileld ;
IO A N N e S F R ID E R IC V S E L E C T O R D V X S A X O N U E
F I e r i F E c i t *
J A N F REDERIK K EU R F OR S T EN HERTOG FAN SAKSEN
HE E F T D E E Z E N DO EN MAAKEN .
Op de keerzyde zietmen Kriftus aan ’t Kruis, tusfchen twee mlsdadigers, en in ’t verfehlet
zyne verryzenis, midsgaders op den voorgrond het jaartal 153^. en de meergemelde
(riEuang. fpreuk van den Keurvorft ; wyders leeilmen in den rand deeze woorden, ( i ) die ten dee-
V T M O S E S E R E X I T S E R P E nT E m , I T A C H R i s t u S IN
C R V C E E X A L T A T V S E T R E S V S C I T A T V S C A P V T
S E R P E n T IS C O n T R I V I T , V T S A L V A R E T
C R E D E k T E S .
GELT K MOSES DE S LANG VERHOOGD HE E F T , A L ZO O H E E F T
KRISTUS VERHOOGD EN WE D E R O P G EWE K T Z TNDE D E N
KO P VAN D E N SLANG V E R P L E T T E R D , OPD A T HT DE
GE LO O V IG EN ZOUDE Z A L I G MAAKEN.
De tweede , die in veele deelen den voorgaanden gelyk is , heeft, geen omfchrift, maar
(1) Eerfte ill vlak van 't eerile deel deeze (2 ) letters;
M V L IE R D E D I T m i h i , e t C O M E D I . G E n e s i s 3.
d e v r o u w h e e f t MT G E G E E V E N , E N IK HEB GEGEETEN.
T BO E K DER SCHE P P INGE IN T DER.
DE HOOFDDE E L .
De grootfte verandering op het andere deel is weder in ’c byfchrift , het welke gevolgd
{3JEuang. fchynt naar de woorden (3 ) der misdadigers , die met Kriftus gekruiil wierden;
van Lucas
X X III. M I S E R E R E N O B I S D O M IN E !
vcrs. 4i.
HE ERE ONT F ERM U ONZERl
T e r vereeniginge der gemelde Kerken
wierden veele Leeraars beroepen,
en op koften van den Keurvorft onthaald
, de voornaamfte Predikers, die
tot den handel verfcheenen , waren, bela)
Hi», halven Luther en Melanchton, Martyn
f c # '' Bucerus en Wolfgang Capito (4 ) van
door L. Straatsburg, Woltgang Musculus van
dfetf.'n. Augsburg, Martyn Frecht van U lm ,
Jacob Otter van Eslinge, Gervafms
Schuler van Memminge, Jan Bernhar-'
di van Frankfort, Martinus Germanus
van Furfeld, Matys Alber enjan Schra-
dinus van Reutlinge, Frederik Myco-
nius en Juftus Menius van Gotha en
Eifenach. Bucerus, toen de voornaamfte
Middelaar der Zwitferfche Godgeleerden
, liet eenige Stellingen vaaren ,
fchikte zich naar’t welgevallen van Luther
, en bekende, naa eenige onder-
handet
Reform,
door L.
Seokcn-
d o if M.
deel fol.
I4J.
hiindelingen , zoo voor zich als uit den
(7) Hiii. n.iam ( i ) der Zwitferen, dat het brood
in ’s Heeren Nachtmaal het Waarachtige
Lighaam en de Wyn het Waarachtige
Bloed van Kriftus was, dat het dus door
den Dienaar van Kriftus aan alien zonder
onderfcheid gegeeven, en niet alleen door
de Gemeente met het hart, maar ook
met den mond ontfangen wierdt, waar-
diglyk ter zaligheid, onwaardiglyk ten
oordeele. Op deeze belydenis volgden
ligtlyk de verfchillen van minder belang,
en de vereeniging wierdt te Wittenberg
door de vergaderde Godgeleerden
met vreugde goedgekeurd, en uit den
naam dcr Zwitferen door Bucerus ge-
ftooten ; zeggende zulks ook de mee- " *
ning van Blaurerus te zyn, welke toen
een der voornaamfle Opperhoofden dier
Kerke was; wandt Berthold Haller, een
der aanzienlykfte Naavolgeren van Zwinglius
, die zich tegen her Pausdom gekant,
de Stad Bern hervormd, en aldaar
verfcheidene jaaren met veel voorfpoeds
gepredikt hadt, was in de kracht zyns
leevens, den vyfentwintigften (x ) van
Lentemaand in dit jaar van zesendertig, Do«r.n-
overleeden ; gelyk door den nevensgaan-
den penning, welke tot zyne gedachtenis J
gemaakt is, beveftigd wordt. damivit»
Theolog,
pag. 60.
«« fcq.
^yn afbeeldfel wordt in Leeraars gev/aad op het eerile deel gevonden zonder omfchrift,
Welk gebrek door deeze letterlyke verldaaaring van ’t andere deel geholpen wordt ; .
B E R T H O L D U S H A L L E R U S H E L V E T IU S , B E R N E N S IS
E C C L E S I r iE , P R O F L IG A T O P A P I S A IO , PR IM U S IN-
S T A U R A T O R , O B I IT BERN+E A N n o 1 3 3 0 .
ìE T a t i s 44.
BERTH OLD HA L L E R ZW I T S E R , HE T PAUSDOM V ERJA AGD
Z T N D E , EE RS TE HE R S T E L L E R DER BERNSCHE K E R K E ,
IS TE B ERN IN T J A A R 173«. HE T 44“’ ZTNS
OUDERDOMS GESTORFEN.
Omtrent den zelven tyd hadt Herman
Aardsbisfchop van Keulen, die voor
lang zyne Kerk meende te verbeeteren,
(Jjsieiai- eene vergadering (3 ) der Geeftlyken
Sere” : zyns Gebieds uitgefchreeven , en tot
dc Bisfchoppen van Luik,
R d p .p jg . Utrecht, Munfter, Osnabrugge en Min-
de beroepen, wyl deezen in ’t Geeftlyke
onder zyn Aardsbisdom behoorden
; maar de Kerkvoogd Herman,
zyn oogwit niet könnende bereiken,
Het dit weirk, om het woelen der
Monniken, tot gunftiger gelegenheid
fteeken.
Dus groeide de verdeeldheid tusfchen
de Roomfen en Onroomfen hier en el-
I I . Deel.
ders àan ; eh het boekje van ’t herftellen
der Kerklyke eendragt voor drie
jaaren door den Vreedelievenden Rotterdammer
Erasmus in ’tligt gegeeven,en
federt door de Godgeleerden van Straats-
burg i n ’t Hoogduits vertaald en alom
door ’t Land verzonden, gaf weinig
voordeels, omdat geen van beide par-
ryen eenige feilen wilden weeten, aan
welken de Schryver meende datze fchuldig
waren ; wandt haatende het vervolgen
en moorden van den eene, prees
hy den fortfchen handel der andere g, -
niet, en gaf deswege aan Martyn Bu-
cerus (4 ) tc verftaan, dat hem drie R.fom.
dingen van het Lutherdom hadden af-
X x XX X ge-
I Ifß