mm i t . i 'lÄ I
t f j o De mdere helft draagt vier Diitfche Dichtregels^ en ’t gemelde dagteken, midsgaders 1730
'' de eerile letters van den penningmaaker Sebaiiiaan Dadler ; “
JOHAN NS C H V R F V R S T Z V S A C H S S E N T I IV T
B E K E N N E N F R E Y A V S H E L D E N M V T H ,
D A S d i e L E H R SO E R V B E R G E E E N
S E Y D IE R IC I IT S C I IN V R Z VM EW IG E N L E B R N .
JOHAN K EUR FOR S T VAN SAKS EN DOE T
B E K E NN E N FRT UI T HE LDENMOED ,
D A T DE LE ER ZOO IS OV E R G E G E E V E N
Z T HE T S IGT SNO ER TEN E EUI F IC EN L E E F EN.
De Keizer, willende in dit ftuk niets
buiten kennis van den Pauslyken Gezant
beiluiten, verzogt des zelfs gedag-
ten hier over te weeten. Dees, hoewel
zyne Godgeleerden de belydenis
wilden veroordeelen, vondt echter niet
oorbaar de gemoederen meer te verbitteren
, antwoordde dierhalven den Kei-
(t)Hi«.du zer, niet noodig te zyn de (i) nieuwe
rieilede Geleerdheid zoo naauw te onderzoeken,
F'ä Paolo wyl het hulpmiddel fomwylen meer
dch™' naadeels dan het ongemak mogt baa-
ren ; men behoorde, zeide hy, naa de
ontfange belydenis ook de wederlegging
openlyk te leezen, op dat hunne tegen-
party de zaak niet verder zoude trekken
, doch vooral moeftmen hen geen
affchrift van de tegenwerpingen geeven
, uit vreeze van nieuwen twift tc
verwekken ; wyders moeft dit werk
ZOO behendig befteeken w'orden, ’t zy
door beloften of door bedreigingen, dat
de vrees o f hoope hen verhinderde verder
voort te gaan.
Middelerwylen ontftak de belydenis
der Hervormden verfchillende beweegingen
in die van den Roomfchen
Godsdienft , eenigen kreegen llegter ,
anderen weder beter gevoelen van de
voorgeleezene ftellingen; onder deezen
zoude Matys Langus ( i) Aardsbisfchop
Saltsburg aan ieder een gezeid hebdcFrä
ben dat de Paolopar , , , h, erv. ormi,ng der Misfe eer-
Am. dela ly k , de toclaating m t gebruik van
’t vlees eeten betaamelyk, en ’t verzoek
ter vernietiginge van zooveele menfchlyke
geboden regtvaardig en noodzaaklyk
was; maar t’evens onverdraagelyk,
[ datze allen door eenen elendigen Mon-
I nik zouden hervormd worden. Nog
) wyder liep het zeggen van ’s Keizers
! Geheimfchryver Kornelis Scoper, naa-
! menlyk , byaldien de Hervormde Lee-
' raars gelds genoeg gehad hadden, zoudenze
gemaklyk zoodaanig een Ge-
; loof, als hen behaagde, van de Italiaanen
! gekogt hebben; maar by gebrek van
fchatten kondenze niec hoopen,dat hunne
zaak ooit groot aanzien in de
Waereld zoude krygen. De Keizer,
magtig naar de bemiddeling der verfchillen
haakende, zogt eerft de voornaamfte
Hoofden van ’t Hervormde Geloof
te verdeelen; doch als dit niec gelukte,
deedt hy eene wederlegging tegen
hunne belydenis door Faber, E kkius
en anderen opftellen, en in de volle
vergadering voorleezen, bekennende
hier en boven, dat ’er wel eenige zaaken
in de Roomfche Kerke te verbeteren
waren , in welke hy beloofde te
voorzien, hen verzoekende hunne belangen
aan hem te laaten, en weder tot
de Kerk te keeren, van welke zy alles
wat recht was zouden erlangen; byaldienze
die voorftel weigerden, dan zoude
hy toonen een befchermer der Kerke te
zyn.
Wanneer de Hervormden bekenden
gereed te zyn om hunne ftellingen te
wederroepen, mids hunne dwaalingen
door de Heilige Schrift aangetoond
wierden , zonder w^elke zy geene verandering
, dan met kwetfinge van hun
gewisfe , konden maaken, en zich bereid
coonden nadere verklaaring te geeven.
1730 vcn, midsgaders vrugtloos een affchrift
' ■ van de wederlegginge verzogt hadden,
zyn, naa verfcheidene onderhandelingen,
die hevig liepen , eindelyk zeven perfoonen
, om een middel ter vereeniginge
te beraamen, verkoozen; van den Room-
(,) Hill, fchen Godsdienft (t) waren de Bisfchop
ftr'.ife' Augsburg, Hertog Hendrik van
fcrtfe Et*t'8'vyk, Bernard Hagen , Hieroni-
amli.iicei mus Vehus , Jan Ekkius , Koenraad
fol.«,. Wimpina en Jan Cochleus; van den
Hervormden de Keurprins van Sakfen
Jan Frederik, Markgraaf Georg van
Brandenburg, Gregorius Brug o f Pon-
taiius, Sebaftiaan Heller , Philips Melanchton,
Eberhard Snepf en Jan Bren-
tius. Deezen, eenigen tyd gehandeld
hebbende, bragten de verfchillen, mids
de bitterheid der Roomfen, die de ftellingen
der Onroomfen geduurig ver-
draaiden, alengs in grooter verwarring;
des de Keizer zelve het ftuk by de hand
vattede, en de Vorften op verfcheidene
wyzen poogde te beleezen , toonende
hun getal zeer klein, hunne geleerdheid
nieuw, en hun beftaan dierhalven roe-
keloos te zyn, zieh, naa dat hun Gevoelen
op den Ryksdag reeds vcroor-
deeld was, tegen den Keizer en zooveele
Vorften en Steden van Duitsland te kanten
, en de zelven met dwaalingen en
ketterye te befchuldigen. A l dit mogt
niet baaten , wyl de Hervormden ont-
kenden,dat hunne ftellingen nieuw, en
de plechtigheden der Roomfche Kerke
oud waren; te meer, wyl Luther, die
te Koburg op de Grenzen van Sakfen
verbleeven was, hier onder fpeelde, en
in zekeren brief de fiaphartigheid van
Melanchton berispte, en den zelven
W Hiit. door deeze woorden (x) opwekte , i i
form. w il geen hairbreet wyken , o f gedoogen,
dat 'er nieuwigheden ine^evoerd
worden , al zou 't my het leeven kosten.
Terwyl dus ieder zyne ftreng geweldig
trok,wendde het de Keizer over eenen
anderen boeg, klampte ieder Vorft
afzonderlylc aan boord, en kittelde hen
daarze gevoclykft waren; beloovende
den Keurvorft van Sakfen met de Kcur-
vorfllyke Waardigheid te bekleeden,
door L.
Seckendorf
1. deel
fol. 500.
c gene hy eerft geweigerd hadt; den iy3o
Landgraaf van Hesfen gaf hy hoope tot ------ -
de herftelling des Hertogen van Wur-
temberg, en des zelfs geding tegen den
Graaf van Nasfou, over ’c Graaffchap
Katzenelebogen, tot des zelfs voordeel
te doen uitwyzen; aan anderen weder
een ander lokaas, met bygevoegde fmee-
kingen van hec ongeluk te willen o-
verweegen, dat uit hunne volhardinge
in een befluit, van niec tot de gemeen-c
fchap der Kerke te keeren, te dugten
ftondt. Hoe voordeelig deeze aanbieding
fcheen , de Onroomfen, ’t zy uic
yver voor Y Geloof, of uit wantrouwen
voor den angel, die ’er onder
fchool, floegen dic niet alleen , maar
zelf het verzoek van den Keizer, om
de oeffening des Roomfchen Godsdienfts
in hunne Landen te gedoogen tot aan
de Kerkvergadering, die hy. binnen zes
maanden zoude beroepen , glad a f ;
wandt door deeze konflgreep meende de
Pauslyke Gezant den Hervormden den
voet te ligten.
Eindelyk de Keizer, geen middel ziende
om deeze tegenftribbelingen te o_
verw'innen, en den Ryksdag willende
fcheiden, deedt, in ’c laatfte van Wynmaand
, een fchriftlyk gebod ( s ) ge- fjiHiii.du
reed 'maaken ter befcherminge van de
gewoonten en plechtigheden der Room- ^eFrä
fche Kerke, geevende den Wederfpree-Am.dei”
kenden tyd tot den vyftienden van de
naaflkoomende Grasmaand ,om zich met steidani
den Paus, Keizer en gemeene Kerke meS!' de
te vereenigen, hen ondertusfchen
biedende niets te veränderen omtrent p^g.
’s Heeren Nachtmaal, de Mis, de
bor.dtekens, Zalvingen , Lykdienften ,
en bcveelende de beeiden,-Klooilers en
andere Heilige zaaken te herftellen, en
de Moedermaagd en andere Heiligen'
aan te roepen , de vier- en vaftendagen
waar te neemen ; voorts vernieti-
gende alle verkoopingen en vervreem-
dingen der Kerklyke goederen, verbiedende
het lochenen van den vryen
w i l, en het ftaande houden, dat hec
Geloof alleen rechtvaardig maakt; begeerende
dat de Priefters, die hunne
Vrouwen niet wilden verlaaten, van
Q q q q X hun-
■i '
' l i :
t l