
M
' • i r r
r "
3
m!
r!;
I / o ^ e r t>ûfffîàlîî)igçil N a t u r - Utib MateriaU^ammcr
jncí / ivciUu Ccin Dcrftnnbigcr Mcdicus
Ä r f l u i a n fem««cí9cnmOrt0c|"ifcii/ foni)cm
hierin n m auff tcr gfleiflmbcn uní) ^pflntels-.
m^ifS) mcí)i:rtuffií)ieintci-ctre,al6 CSrfocf^uno
t c r j n Q í i i r jn fct)m pf ímín. Uníci-tcfícn ftní»
í o t ^ nííc gcfct)jcftí ^otanici tjtmancn ñm/
ticjcé Ä rmj i einf5írt@tmt>í^iiv^ oh^tLapathi
fe^c / lueít^cé t í c « b o f f mbec (ßefönbi^
^ « t f t ttrtd) beftnítiget Mor¿/bu, ein
í)ci-úí)intcr ®«cíclnnticr nennet cé Lapathum per
cxceIlentianj,in-Ä^«?^iö BCef.fag,. •¡,^Q.Myntmgius
íJbCrXaparhumChinenfelongifolium, íüirttné'-
ScmcmbefcOricbín/tíijl cégroffc ^Iníícr^obc/
xpcí(t)c uním^ct fc^im^lyobca í)innué aber breit
f«9cn/unl5 eiiKB tt)oaict)íen Üíanl) í)^ibe/55lumen
m Der sróffe xnit '25toífn twi)e unö nué emcr
tiefen ißur^ei/ fo of tet é eineé^ínné Dicí nnb
<ílicb@pannenlmigítt/ ^ert^or fcbieiVc/ iDe{(t)e
Äoci) nnöe« kleine Snfcrleinum lief) bat /
Jíoffmann in feíncni Schrcederiana pag,
4ß 15. ^icroön íwi í íóuf í ici Ijönteit.
©íebefíe S ^ i í / ^ liegcfomtníetti^irMfilict
^ínfcing m Sru^Ungé ebcbiegrúneSSíníícr (íc^
fcben írtfíen unb aífo U t Oatfí in ber ^^ut^l
filei^i^ím eingefperret ift: uníbvítmnnín^^ftí
tirciben genommen/baf; in K r SSßur^el/fo im ©cmmer n>ori)en / bie rot^e Sleifc^-^arbicbte
írtefFcn/njeícbe an ber guten Rhabarbar j u fe^
i)cn/ftcb Hiebt finben/fluc^ bie Sßur^ei Diel leíd^-^
ter fe^e. 5Bann fíe nun gegraben / fcbneibei
man Die 6Ieine ^á^íein <íb / bná úbriae íuirb in
e r o l T c ^ ú c f e r i5eíí>ciíít/ítflct)e autf pretieran
einem fcbotticbím O r í mer l a g / tngíicb
t r e o oDer üiermñÍJl/umgctpenbettDcrben/bflmit
•fcet nícbí bcroné fíteffc / fonbcm barin
c\{eicbfam antücicbfe/ ictefclcbeá JVonniusMofftnannus
unb anbete an berúbtten Oettern be^-
fclíticben. ©onfien laffctiteiicbin^irfctjenobet
Vcinfaömen am beiteti Raiten.
4.
SDlan ^af »e rfcbicbene @ o m t t m \ bet recb-^
ten Rhabarbar. 5Ü3ut|eí in ben Material-
Kammern/ tDeícle cníite&etnncbbenilflnbern/
iiioí)erfte gekommen/ gencnnet/ obernacbDem
Diefe ^ u r ^ e l «ít ober fnfcb ift / unterfcbíe'.
3>cn ítetíen. ©en ínnbern nacb ^at man
^ie Sinefifc^c ober Levancifc^e íDeícbe bie
bctte/bie ^órcfifcfe / unb bann Die Mofcovi -
fcpc/íüelc^c jttjar t)on eniem Äraut bcrrúb^
ren/aber an^táf f ím febr untcrfcbicbenfínD/ioie
U'ormius c. i. aiutiercíeí. Poma geDciníeí
ílUfb citict Americanifc^cn in feiner Htßoire
des pro^Kesf^s- fi» öUein folcbc ijt nict>té nn'-
Derlt / alé Rhabarbarum Monachorum , DODOn
fíer?iandez/>. 217. jViueÖ ^ailDelt. ^on
Der Mofcovifciien ()at man m Diefcm nit^íé ^c«
iwii/aucly.tuic nocf)/ Dauon niebtPiel
iceOiiH'gen fíe unter Die Levandfcbe üef|i(i(t
tcirb. iDcm alter noc^ t^eilen einige Materie
ttcn folfbe in Rhabarbarum eleaum , obctì«
nusctíefencn/ medium uc iDiiitclgnituiiijuiii
Das commune ober gemeine/fo offtgar iiifwit
lein ift / iDelcbcaber aae recbtfcbaftene^tpoi
cfer nicbt anfe^en/fonDcrn immer Die rtuécdé
ne m'bmeti foaen.
jT. y.
ÍBieaber oitebiefc ju unierft^eibctt feDnuuD
\ m man ftcb im € t n f «Uf f DetRhabarb
m groben bebienen muffe / folcbeöbrtbfnKr,
fcbicbene unb bicrtnncn m U crfaijtne Marc%
Iiften/alé Marxius, Scèurtz, Powf? Ulli) (Itlto
fcbon ivo[)lmepnenD erinnert, ©ie Mofcovü
ift unter Der Lcvanttfcben leicbt Auerfenuen/M
len lie mcí;t fo fc^òn roti) unD gcíb geftricM;
fonbem meiftens auö fcbicar^en/ f ^ m m
ungefcbtciten <5tucfen/in icenig iibeiuerfìiiii
au(b murb ift : Unb Damit ñe möge üor »
Derfauftt iretDen / färben fie foícbe k m
gelb/ iuel^eé Dorf; Daronleiíbtíu felpen/ ml
lolcbes gelbe ^uluer fìcb an Die f^ínger fc
pietecbíeLeyanrifcbeunD auéetlcfeneRhab«^'
bergegen ift mi t Slcifc(>'.farbe/geib/griino0rtá
net fcbonen ^aar-^garbe / ober fonft aííiíU
garben gemietet/ mu^ aucb mittelmaffigfc^R
inDcm bie Matcriaiifren / ja awcb Die ©roijim
nicbt immer jn geben / Dag mau fíeauftfdito
weilen fie eben fo t^obl alé anbere Damit ícnnti
betrogen iperDen ; tpesioegen einiac iiut di
DemfíbnbbaiftenOrt/obernjo Der^r icí «
gebet/ folcbe mi t einer 5^aDel /enditen o m
SDlefier hinein ftecten/ Daß fie ji'ben/ ob fíe jiiti
imD nlfo nocb frifcb fepe / Dann ojfteré Me fe
nneDergefàrbet unD üon aufíen/\vie Die Moie»
vifcbebegleifíert ípirb. ^annabereéerW
j um icemgften an einem (¿trang ein e t i H
5Ufcblagen/|o bat man Dieje ^ rob : Dicbciiftl
fo Darcíbt tvucíen / ein tvenig fcbiiierßirSn
ii)icbí / unb fo man foííbe auffbricbt muftn
©íreiff@olDgelb/Der anDere^afran^gcIb/í«
DrittetDcig fe^n. Síiimmt man ein ipenij) in^
jmunDunD jerfauet eé/fo mufj eé bitter u m
jiepenD/ aucp fonftennicbí oerlegen/noc^ wm^
Iticbicbtletjn/unDeinen guten ©erucb^flbm'íiuí
fo eé a u f papier geftttciieuiDirD / färbet cé w
@rtftrmi.213ann bieie nicbt in Doppeltem W
gebölten tvirD / fantnanim«aufícnirííl
befte|)eiu ©ie uerfálfcbíe ift ju»ot m ^ M
unD alfo biebefte ^ raf f t bintteg unb ift Dcroit!''
gen leicht / obitoblen einige lie n>ieDer Íá)W
machen Kennen. 3n Der garb jft fie ttm^
reiften eaftran ober Orferflelb glei(^: ¥
^ i D c ç i e i v ^ u c Ç ë ^ i D c ç f e Î'i&tJeituttâ/ í>oni>m Sut^cfit* i j r
M i i ^ t T e / nccb gelbe ©treiifen/ unb i^ann fen iag'4mD Seit-^Diegifiern/ober m/ccU.a^
' • - • - ' ' Ä y« ä'ndAnn. 4. befcbtiebett.
5im metftenabertpirDDieRhabarb.mitben^e»
netblattern iaSBajfer ober Ouetfcbeti^-^rub/
(/o mit Dem ^einf!cin'^@al§ gefc|drffet m
Uber gjacbt eingeiteicbt unD morgenDe jvorm
geiruntfen ; unD fan man alfo biejenige/fo mi t
Den ftarcfften Purgantien fonft nicbt m beiucqen
finb/oi)nfc^ibar Uxiren/iviefolcix^ febroftt probiret
bab. W t ungereimbt aber Die Rhabarbar
unter Die ¡-J^fiafter genommen w t v u / u m t
LüdovM^sinftim
«aniMctieimäiuiiDKte^^^^^^ / fo gibt fic eine
bie Ä r ( i i f t e /%i e i t unb ©cbtauci}
bföRhabarbars nnlanget 7 fofitib biefelben febr
ícciílóuftig unb bei) nabeDutcballeÄranrtbei'-
teil in einem befonDern®ucb/foDen
kgrologU Curto/k l)at/ÜOn D. Ti/lingio ProK JU
eiiiitelii / befibricben tüotben. 3bre üornebm-.
Ite ilt/ baß fie Die ©al l unb aucb 'inbere
bóic hiimoreá au^n-eibet unD gelinb purgieret /
uitbht fonftcnfilt aße purgierenbe 5itt;nei)ett
itoflv^ fri}nDlic()eá an ficb bi^ben/fo fagt man m \
5fr Aloe nuD Der Rhabarbar,Daj^ fie allein nicbtö
aifflígfé mit 1icb fuhren ; Darben b'^i lit Docb
fluci) du nnbi^itenbe á^rafft binfer ficb/ in
fdjcn Diten fie in Der rotben Svubr biß Dai^er ^n-^
fongé (5fbrnuc()et lüorben/infonDer^eit tvann fie
m m ettüiíá geroflet ift/bafie.alsDann RhabarbammXoiium
genennet iuirD: 5(n Deficn ftatt
toc^ Pomet in feinet StAttt^^ifchcn Material-
S u m m e t m - f i . D a s f c b t t a r l j e / f o um Dieiíóí
JcoDurd) Die (Stricte gegangen / oonDer
I0i;iba!:bar,5u Dem ©utcbbuici) unD rotben iKuí;r
rfcommcnditet/itelcbeé fonften/aís »erbörben/
í)cmc(;ící unb iüeggefcbabet iPirb. §er,ncr aiterirct
unb corripiret Dielelbe aucb Die ^all/wann
líe am juMcf ober o^licbtift / ipf|]u>egcn fie
anima hepatis ober Die <Sfele Der i'ebet ge^
iimnet / uiiD in Der ©elbfucbt unb Dergleichen
Äcnncf^eiicn angerubmet it^irD. ^a es lobet
bicfelbe ivann fcbon Die purgi^
tcnöc^rafftDaroongefcbiebentuare / ficDccb
bin 6 i d n curire/unD Kennet D . E t tmüUer eine
flnriife^ctfün / ivelcbe alle 5Bocbe ein Ciuint
ItüDoii genommen unb Damit uerijiitet / Daßfo
feine grojfe «Steine me^tüon ibrgegangen; Da--
ucn in Dem Schrced. Dilucid. y^i.. ju iefcn;
tttfciüoblen folcbeéaucbbaí)er gefcbe^en/ \x>dkn
biebüfegeuc^iigfeiten immer auégefubret íuer-^
ícn/tt)elc(>cé aucí)anDere laxitcnDe^acb^en/ alé
AiocunbDcrgleicbenttJÚrrfenfónnen. toictóD'-
tftauc^ bie^3úrm unD treibt fie jugíeic^ aué.
5ßte meletlei) Mcdicamen$en uon Den
ícnnuá btcfer ^IBur^el gemacht ^PotDen/ unD in
ìcn ^potbetfen ju fìnDen fei)en/ alá Syrupi, Trochifc.
Pii. Extr. &c. be^'c^teibet Doä. Schro¿dtr t»
gCéifíDiCTinftur , itelc^e man Animam Rhabarbari
nctmet / UnD Der Syr. de Cichorio cum
Rhabacbarò, ober Der Rhabarbar-gaffì nOcb im
©ebrancb/baoon Der lettere Daé fcbìtar^e bofe
m y ^ w Den neu-^geboljrnen ÄinDlein treibet/
unö^'nlfo uon allem ©cbrecfenunDDerfcbivC'
rm^Jiotbprsièrviret : ©ie erfte aberiüitD i>oìì
«öcrm ìfcddn iii Den Zrnm-i Curio-
Söeiien inbeffen Die rcfbteunb ventabteLc„
yantifci_)eRiiabarbarâuUH'ilengari;ocbam2Bertb
ift/fo beDicnen ficb an.Deren ftatt einige ber
S ^ Ó U f f ^ R h a b a r b a i
, ober
R H A B A R B A R I MONACHORUM,
i^clcbe!?eine lange unb ftartic ^ßur^el i f t / joc
ftcbt/XDie Die Angeiica,aberfcbtt)erérunDDifbter/
âuiTetlicb fcbïuar^ unDgleic^fam ipiechagrm.
tnïoenDig gelb/Docf^nicbtmarbrjretoDer mitres
tben unb ioeijfen Striemen oermifcbet • mti>
fonfietiaucl)^7:>atienten'Âraut5BurÇeigenennei/
XmUl)Sim.Dalcin feinemS5ucb dcMKt, Med.
/ - ^ ^ . i j i . j u f c i î e n . • '
S. 9-
®aë Äraut Diejer ÖBurfeef ift eine 5iri Der
@rmD'>lôurÇel unD loirD üon Den BotaniasL«.
paciuim hortenfe latiiblium genanDt/bat atoffe/
lange unD auégefpiçteSlaiter rii^k aué Der
ö r i t t eB i icr i îcp cmmift. (Einige nennen Die-,
feé 5^raui Pancntia^oelcbeé jtcar nicbt in aûen/
Docb iiucb m Den ^eutfcben @ârfen n^ocbiet/ ob
eé fct)OJiingrò|fer abundanç in ^efh^nDtenî u
finben/me /icr?imdez inmß.PUnt.MexicL
/ . X I 7 . bezeuget. ^Barum cê aberaDìuncb'^Rha^
barbar gcbciftenìDerbe/ bâton finD uerfcbieDenc
S^Cì)nungen. Gfinigegeben D ìwvu^uuuvitu.^¿riiugegepen Dor / Daßg aléé üuoc
meíenSabren Den íúrcfen erlaubet iuorDen ficb
Deé ©efc^aüené ju Marfeiiic j u beDienen/ Die-,
g b e Den (Saamen yon Dem rotben Alexandrini.
fcben Rhabarbar etlichen 5rançôifcben2ï?ùncben
wrcbret bflííen / mum^ nacbma|)lenDtefeá
puncb'Rhabarbar eutfptoffen f(ï) ; attein ob^
belobter Ä r W « ^nlt Diefeá nicbt unbiûicô
' ïf^'iit^caenglaublicberift /
Dafc'fclcber ?rîabm m i Denjenigen £9íúnc6enentfprofien/
ïvelcbe über Den MefuemgefcbriebenunD
in SDíangcl Deé rechten Rhabarbari Diefé SBurt^
l an Deren ftatt gebrauchet/ toic Ettmüäerus
imemem iëùamnm ^chroed^ropa^.fn 7cx
Dafür halt» ^
§> 10.
©en ÄJ^öffiCJt nach tonet Diefe SBucc
Çel mit Der Levamifchen Rhabatbar «berein/
tnDetn
Íü
Í