
d ' a
• i
D | ì = 3 n ^ í a n í f c è c ^ e t i t ^ t c u n b ÍKí ippot tet t /
^ c í n t 2>icf e í f t nací) A d v e n a n t , un^ tft niít)í
í í a c m a í ) i r t w c í / fonbetuMßwcilcn gctrummcí/
fluc^ b i è^c e i imfóbi r f / î î f l l j tbni . £0l4nne r íaum
u m f a i f c n fonnm/ \uclc^erl5ocí)mitacmembrci''
.angc
i n r t e © e r t c n Dcri()cilct fmtf- ^^iaan ftet)cn Uc
«i5i Atter einfach / ctlk^cinDicp^cn ^cflcu ciiwm
t e r : c£lict)CDCrtvirrei/unt> 3Unci)cnbconat)bcm
^irfc^cn-AHiub / ci>cr r>m i>or&crge()cnbcn i ic^a /
I,oci) langer / ncljmlici) 7» M un b 2.
fcitit / nn l)cm S lanö }o bunctel unb ncti gcja^
cfct / ba^mancé fnum ernennen fan / unbfoU
^ c é r a c i j t i n é f o t n c t t j u i im übriy}m aber glatt/
tnitiübciicn3fitp;>iein/ unbfur^euet iclm/ fo
bintcn außfermai j inb. ©ie^bacfatteneii^crbcn
f o r o t l ) / tPtecin öerottcnerÄrcbfe/ jamelcbic
nocfc an bcm ?5aum fiub / tücrbcn obncjcfebr um
t i c Seit / luann bic Siuc^t c rei f f | tnb / auct) fo
r o t b / ttotan man ben ^ a u m von fernen er^
f c n n e n f a n / jumal^lcn er fein S a u h t e r c f oben
m c b r a u § | t r c c t e t : ® a é ^ o t ^ i f t b l f i c b t c c i é / porös
unb boi t i )ar t unb fc^^rer» !Dtc ö l inbc ift
ben/ unb tt^ann m a n b a r einfci)neibt cicibi4)t»
© i e fo m m i hinter b cnSi a t t e rnbe f -
f ü r / tpelc^e alöbann etn^aé fur^er finb / unb
bicbt auf einanbct a m auiTerftm ber ^ m i m
fccn ©iefe B l ume n ^ ( g t r a u l ^ ^ r linb cm^ele
é t i e l n « / ^4.bif^l)íttíerbcn55latternanbm
s K e i i ; à c r / t v i c a n b c n u v u i i s urfims, ^ouanbifq)
aaibeficn g enannt . Sebeé SSlümgen fte^t auf tU
ticmbefonberen langlicbtcm e t i e l a c n / faumci-^
tieé^Tiageléan Sinaer lang / auö iunif n^eiflcn
u n b f p i t j g e n ^ & l a t i i e i n b e i i e ^ e n b / bicnc^mcpt
^ ' ^ ' ^ ' ' ^ ' ^ S Ä b c n f t e b c f. anbcr c / biefic^ oben
i n t ) i e Ì c S a f e r l c i n j e r t l ) e i l e n / unb baé ubrigein-^
i t a r t é ^ i ift / miteinem^eneelvonbewlei^en
^ n f e r l e i n au| ]geful Iet . (5o b a lbbi e f e é ^Slut ^ einen
halben Zao, abgebroibcit ift / fo eé roti)licÌ)t
u n b f a a t b a é a a n ^ e ^ l u m l e i i i a b / ein^nopgen
flüfcinemetieliurürflafTenb/ au f i p e l ^ e m b t e
Ä r u ^ t b e r ü o r kommet ; j u i r e l c ^ e r S e i t b i e S ai-.
t e r b i ^ i hinter einanber an bem auiferften ^bet l
ber fKeißger fteben / ein lang 6pi ^ge n üorau§
fcbieflenb / gleicf) a l é a n ber Var inga j u feben.
2)ie Srud) t e b ange n lieberiici) a n einem bunnen
u n b l a n a e n @ t i e l / 'ii^eicèeérecbt runbe ^ugelein
finb / ei\vaé grofTeralgeinCOlufqueien-^itugel/
i m 5 tnfang © r a ^ ' ^ n l r i / b a r n a ^ blau
i c r t é u o n ^ ' ^
b i a tvo^l
üielenHeinen ©rubl e i n butitìlauffèn / alé t t jañn
er oen ben S ß u rme n burt^freifen i v a r e / wel^eg
i bm boc^ eittfc^6nWei)Cnmac^i/.baßmflnfaft
fagen folte / eén>flreburc^ Äunft alfogegrabCHi
© e l m b b o n unterf(i)ieblici)er@rè(re/ í n ^ b ú
© r ó i f e f t e iüt e eine gemeine SOlufqueten-^Äugel/
m e í f t e n í ^ e i l é r u n b / eimgetpie eine 55irnfotmÍ5
reí finb : b i e SOi i i t e h ^ a t t u n g m eine f i f t oW
^ u g e l / unbbi e Heinefte W)ie ein g r a u e (2Frbé/]teU
ct;eaae a u f e i n em^ a u m untereinanberttjaíbfen.
£)ocb finbet man eine ©or t e / fo burcpge^enbg
Heine Äorner tröget / beren ?5lat ier bergegen
g r o i f e r t t n b / alé a n bem gemeinen/ nebmUcb 9.
b i ß l o .So ß i a n g u n b j l . b r e i t @ogibteéau(0
n o c í ) e i n e b r í t t e e o r í e / i P í c n ) o t ) l f e l ) r rannera-.
b o i n a / t t ) e l c ^ e n o ( b f l e i n e r e < 5 . e i n e / alébie »er^
g e m e l t e e o r t e t r a g e t / Tiicí)íoielgroifer/aléeinc
gemeine (2:rbfe / a n ben ©e i t e n c iwaö plattunb
mit ©rublei n febr a r t i g außge^&Uei / r t m
a u t b b i e e c f t b a r e i t e u n i e r aüen f tnb/ unb tn m - '
S n b i e n eine gute 5íauffinannfc{;aití abgeben,
(gomten tan m a n bie obgemelbt e f . g u g e n üon
a u f f e n a n b e m ^ t e i n f a f t garnicbtfci ;en 5 foba lb
m a n aber ein u^enig b a r a n jubo^r e n anfanger/ fo
faUen fie lei(í)tli0 Doneinanber. ^ ic J i m
aber linb wel()örter / unb Tonnen b a é bobreu
i p o ^ l ü e r t r a g e n . gro§ ^efcblet^t lieget u-.
b e r a t t i n b e n ^ßalbernunterben SÖaumen/ unb
i u a n n b a é àuiferfte gleifc^ b a r Don tfi / ftnb ftc
a r a u u n b m t ^ t e g e a c b t e i : b ieienigeaber / tt3elcl)e
ö o n b em CRinb'^'23ieb ober Sßogel n gefreflen / unö
ttJiberburc^ ben © t u f Igang auggeítorfiiín xm-^
ben / fet)en braunl icbt auf) / unb je b r a u n e r biefe
Horner ftnb / iebefler f tubf t e / it^erben au(^^6f)er
g e | a l t e n / u n b f a n m a n íí)nen folc^e § a r b in c i m i
j u wege n b r ingen/ w a n n mann.ma n fte in a^leec-
SßafTertteic^et.
©iefe ^rüc^te toerbentmßuni o unb ^ulio
r e i j f / unb gegen ben October p b e i 1
inijiiDnMrAiu«.
I ^ u r p u r - ^ S a r b untermenget : aufjiven-
)l eben / aber mit raupen . ^ l a c r e n unb
io í^run u t / limyçytl»/ wvy^
à n a f t e r i c ^ t / aléttanneéfanbicbtîvare/unbam
@ e f ¿ m a c f eftDaéberbift / tt>teivoblenfteeitt)aé
t t e i n â c ^ t i g f m b / tvannfterecbtreiffii^erben unb
a b g e f a l l e n / b a fte g u t j u e f f c n f i n b . © e r (Síeinbaí
t i ñ n e n t f t jwa r t i a r t / fan aber bocb in 4 . ober r*
^ b e i l e getljeilei i^erben / unb \)at tnitten ein
© a n g l e i n / fobet)nahebur(i)3et)et/ uberaUmit
- , manfteuu«
i e r b e n 55aumen liegen.
5 ) i e g r o f f e unbmi i t e lba r e ©ani ter é finb in
^ m b i j i n a gemein/boc| ) n i r g e n b é / bönnimbo()en
5 ö a l b / u n t e r n)elct)enman juwe i l e n einige Ä5rn
• l e int ionbe ' . . . -c..v. ^
Jen. 3
auf bem Oofterfen ^ í )ei l uon 3aba/o()ngefe&t
u m bie (Si abt ^al imbangam auf SDiabura /
5 5 9 m a u n b aucí) w enige auf ^ o l i felbften»
©en ©ebrauct) anlangenb / fo ^aben bie
^mbonifd&e © a n i t e r é faf t feinen sRu | e n / bie'-
weilen ite j u g roß f tnb / unbim55ot)renbon ein-,
anber fatten. ©ie ganßc grúcíite werben/ wie
f ( | o n ' gefagt worben / wann fie noc^ an ben
.«öaumen f a n g e n ; t?on ben groflen ^Sögeln ge«
freff^n : bie ^íbgefallene aber werben i?on beti
Äu^en eingeftblucit / in beren Äo^i man bic
f(t)6ngemachteftnbei. ©ieÄleine ^ergegenfinb
ein gute unb tbeure Äaufmannfc^afft / um in
5llt-.3nbien an bie ^ e n j a n e n unb ^ r ami n e n jtl
üet^iufiTeti/ welche nat ^ ii)rer St t fui n @m>o()n5
í ) e i t b í e f í ^ ó í n c t w © ® n M r e f l e f e f ] c l í / an bem
Seitf
H n dlíwíctí fvemBbcn ©ettâeÇfeiî.
Ücih tragen/neml icb a u f b e m einen (5(b,ulteruiib
unter bem anbern t inn burc()gci)eitb tibergejo^
gen. tOXan fauf f t a u f S a u a i^onben ^.(^ortcn
burci) einanber gemenget ein i a f t oor eo. 91(1)1.
unb wann man unter benfeiben ein oberjwey
» Ö a n b b o ß f i n b t / foegal/ fleinunbfci)onbrviun
fepnb/fofanmanbaiTelbige O e l b ober me^rwi-.
b e r u m b a o o r b e i o m m e n .
iDiereicbe©ci)nurengölbene (Jorattenbarim-.
fer/DOn welcl;en bie <Sinefen biefelbige Kimkung
d s i , baé tft : ©úlbcíie ^ î t Q ^ i t t K t «en'-
nett.
XXIX.
« S e f c b r e i t t u t t ^ c^ BENZOIN-^aum^ m
S 5 e m R a p p o r t »Ott i m Suftiinb M Barofen
. ) gctioefener .iipaupt'Reridenc at tbi ï /
f o ^ m ArentSylvius, geiDefenei J^pilUpt-Reridenc
D i f t r i d s /
® t Sen5oj»'-?5aum wi r b metftenö ucn fcfjmacblicbenunbbleic^^grijnen ober weifjiici;
f e i n e n S v u c ^ t e n g e p f l a n ^ t / w i p P o b l e n e r Äerninftd)/ fo m i t einemrotl^enunbrun^lici>
fic^burcbfeineabaefalleneSructitcnfclb'. »i^nutgenumbgebcnifi. iJöaim biefer ,^ern tru^
l U n t e r f c b e i b /
Cfenerunba(tcrunrb/foifierganr?6l;litbt
feine
ften aucf) uerme^ret/bocb mi t biefem Unterfct)eib b a ß b a éOummi oonbem legten ganÇ wt lber unb
fe^r firenger 5ivi i)î. ©ie ( i inwof )ner bcriDi'irt-.
fcben îanbfcbafftbaben beßwcgcu im^cbrauvi)
6.bí§7. fûlcber^aum'^gârtcniuunterbalivn/inib
w a n n bieóítefíe i ( ) rc@umminußgegel>eü /
werben fte auégerotieí uno uon níuem befcc^t/
atteé mi t jblcbenOrdrcs, bajj unter gcD,nc(;r?n
^ i i u m - > g á r t e n o b e r ^ l a n í a g i e a / b í c ^lícocuííen
CRcuefícn 6. b i ß 7. abweicbcu mib daTcrircn,/ umb
Í a b r l i c ^ b a é @ u m m i e i n i ' í u n b l c n , ^ u f o n n i n / unb
t c i n ^ e b r e c b oon ben ^ l a n t a g i c n unb bereu
f omme n ^u ^ aben/bi ß bic anbcr e reif werbcn/unb
in bem © t a n b ici)ni(5r © u m m i j u i'cvivitjciu
5 ß a n n nun biefer '^Saum gcpfian^^t w o r b e n ; fo
fcbicffet e r j c c b t auf unb jicmlid; bocb an einem
ein^clen totamm / an ber 3íinbc luiöben í^liit-.
t e r n / wiebas^Sáumgen/foMsiir. mi t ^^cbiacbt
i>ibe/ nemlict) an ber öiinbc obertDcbal aus-^
weubig afcbfavbigi/ yon innen aber gn'm unb
a u f b e m é í a m m g e l b : boc^lieljetman bai; f:inc
grüne Sarbburcf ) b a é ^ í t e r fiíl; in roti) ober woi)l
^ u r p u r - ^ a r b e oeränbere.
í ) i e S 5 l á í í e r f t n b l á n g ( i c t ) t / o o n g e t t i c í i ! e r © r c f^
f e / u n b w a n n fie g e b o r r e t ftnb/lci)r múrb/ímiH'u'^
b i g b l c i c b g r ú n / unbaußwenbia wdßafcb far-.
bic{;tunbraucbi(^í/ wie b a é .^ol lànbi ifbe 'XOeib
e n ' ^ ^ l a í a n 5 í i f e í ) e n / o ^ n e © e r u í t ; .
© e b a c ^ t e r ^ a u m / welcbernacbberBartaafcn
55eric^t / entwebergar ntcf)í oberbod> febr feíí
buvc^ b a é lange wacbfen eineé ?3íannc6'-2)itfc
b e f e m m e t / t r á g t cine 20i engc57ußge r /mi t einem
^ o l f t e r o b e r ^ a u f f w i e bic ^Ccifcb'e^CRujTe umb-.
geben/ bocbnicbtfobicfnocbfogroß/ fonöern
p l a t t ' . r u n b o o n í í n f e ^ e n / r f i u c b í d ; í / weiß ober
nfcl)'-farbici)t luib inwenbig grwi ; un^ wann
folc^eáuffer(icbe^palffeabgiiimnwirb/Kivierfííí)
ein platí'^ac()íig 5 íúf jgen / fo bie gnicbt i n ' bcfc
f e n i S c b a l b i m n e r u n b r n i i r b e r i t i / aléein
m i ß / m \ 5iikfel)en grauiad)tivV unbwamieé
i f t / í)at cé ein biííerict)tcn/ ganö un-^
Srìad;bem biefer S a u m f. ober 6. 3al)r ali
w orb^n / mad)ei ma n mi t einem EOlejTer oben an
bemti2tamm/untcrbejTen(5ronrect)taiiìfunbniCi
b c r f a b r c n b / ucrfct)iebenegiii^unb Deifnungen/
worauf] bie Oiamr baé fo febr üerlangie unb
wobbriecbenbe © ummi fßen^oin ^brauen ma-,
cbcr/ md)tanberrt/ alómanbcp3erquctfd}ung
anba-cr i25numaud)inad)tnei;méfan. ©olc^c^
iftanfanglict)ganl)bunn/(etimd)iunbburct)fcbei'.
nenb/ gerinnet abermi tberSei tme^runbme^r/
b a eé bann m \ ber 9 l inb unb bem é a u m abge^
f o n b e r i w i r b / u n b i r i b i e f e r ' ^ a u m / n a d ) b e r (¿ÜU'
wobner ©eftenbnué / ein jebrreic^cr ^ ¿ aum / fi)
w o ^ i ein C a r r b f o 3.1b. ^ o l i amf c bma c i ) e i / geben
f a n ©obalb aber b a é © u m m i ai lebauon abge-?
f r b a b e f u ^ o r b c n / w i r b b e r 5 5 a u m a b g e ^ a u e n / u mb
ben ìumien ^pf tan^enj^Hat ; j uma d j e n / i u n b IdfTet
n i t b t ö / a i s e i n i i n n ß / frifd;eéunbju^:8auc^crii
ober Dergtiivben gani ) untiicbtigeé ^oolftjijriiii.
^ j i b e i i c n fcbeinet / baßbie@urPamiifd;eunb
^orlongifd)-; © o r t c ü o n B c n ^ o i « / weiche Idu'/
germi bcm S i ium gelaifen uub x. bifi 3. mai ) l
c n i g e f a m l e t w i r b / tn^nfei)enberbur(bfd)einen-5
b m £ ) û n n b c i t / b u r d ) b i e i^ufftunb óSomióicluon
û ' i n e m j i c r l t c b e n ' ^ i n f c ^ e n o e r l i c i x e i / in bem eé
Kv)onbìci'cr/inelbraunerunbunaniei)nlid)er/aié
b a f © d r i f c ^ e g e m a d ) i w i r b .
G o n f t e n glaubt ma n unter biefer ianb-.^irt
baj] v ' c b a ç ^ i c ^ â ume auiferibrem Ter r i tor i o aein
© a n i m i g e b e n ï ô î m e n i ^ e i t è e é wir auc^in^in^
fel)fubctbcfonbcrn'7irt<£rbe/foinbemDiftricT-mic
incKnì wci|ilid)tcn unb wie grober crpttaliiuec
CiDanbaur^uKbenber 20ìateri e t^ermengetift/nìcèt
o^iie©vunb3ufet)neracbten. SBorbeç^uferncr
spcaii.ìticnp.ccbbieÌééiuConfidcration l'ommcn
f a n / bafjber écn^pOin'-SBauminberNeg
cos w o b i wdcbret / aber n i c ^ iba é geringite
ober © ummi oonftd) gibt . ©leirt)wiebergeg.'n
b e r i S ' o c o s c l i a u m / fo auff Baros^icmlid) wo^i
wâd}jct/ f'inc^rud)teinbem^atia!tfi^cu©e'5
b u r g g d m ; l i d ; c o r r i g i r i . m) XXX
I
:1 ;