
m
if
fei'::?:
' i '
f
' i h
• ( •
48
m ^ t ijì/ x t ann tcí> íli^cn fol i c / baj ] ic^ @ o l D unt>
Ä u p f t i t bet) m i r éfi ítc/ tt)cl(|cé mí í öcm ©onucc
i)cruntcröcrc^la,)cnii>ßi'i>cn ic. ^Occ^lcic^'c» (Jy--
t c c ^ c r r ü o n t ' c n c i i j a v a n c n / Maieycvn/ ütítaly^
f o n b e r l i ^ üon íjcn Maccaflarcn ücvncf)mcii?an/
l ü o r ü o n ein jcbcrfoDictfliflubciimat)/ nls.crbc^
ö r e i f t c n f n u . tüc inv i i ' í cnf í i^cMc f c é / i ' a í J fo
m a n n í c ^ t gíaubcn foííc/ waè ì>i( 'Jlíícn üor^íc^
f em gefc^ncbcn/eë fa)c bami/öa' n t i r folí^Cf |ll|
miireibttctvienfn5(urten3cfct)cu^nrten/obei'fol-.
t()eé foi i f íen&c^mt fen f óníen / fo iüarc ein ^roflcr
^ ^ e í l í t e r frecen Ämiiuniun^ißiiienfctißfft'-'iviic
i t í t t o í ^ auê ben mû j f e n / ol)nti
t b i g u n ö u m b f o n j t ii i íBi i é r í^c i í
beru^men / üielc (Steine fonuen j u jeicjen/ u n í in
3nt>ien .oeftinien j a i)nben / \v>úá)( m\P^¿n¿o
uni) antern alten scnbentc» ¿emelíet / unì) fo
l a n g bep unfernbeut igei l Gcmmarüs yor eitic^iet
u n b f a b u i o s , ober 3um tvenigite» imbehiubt ge--
g a l t e n ^Dorben.
S?urc^ A f í y í / rZá í /A^ur g e r aKbiet unb viteinen
(Soltegen i m Äleiuen ü í a íb/ bat £Oiein ^.eine
teierecf ici)te^ifte m \ £)icl)lcumííH.D.L gàeic^-.
n c í / j u empf ang en/ b a r inn m baé erftc 6. Sttei' -
^en gepadf t ftHb / a l á N o a . ìtaé Ambonifcj)e C u -
drang,í'Oc()oí)ne§nicí)íen.No.i.ber Ambonifctien
ßroflen Ganitcr mi t it)ren rtoKenboc^^vìibreiffeu
g r ù c ^ t e n unb b lät tern. No. 3: Spina Spínarum
fluft Maleytfc^ Ri iccam geuCnnet/ fo ÜOnJava in
biefe Zauber gebracht ift/ uubbeßivegen feiten
g n i c b i e traget/a^elct)eé fonften r unb e / g l a t t e imb
t o t b e S ß e e r l e i n tinb/fojueffen taugen/ unbDem
(5uropáifct)enxéageboru ober Oxyacantha; nic^i
ungleid) finb. No. 4, Ant ichoierica, in gemeinen
Maieitfc^en Ocpasbidj igeneñet / mi t feinen ^ I d t i
i e r n u n b grucí)ten : ein ' jbáumg e n / t teldjeé autf
a n h i e l t e n @tranbcnivarf)fet / unbbel^tuegen ú^
> c r f c b i c f c t t ü i r b / b a O m a n e é b e n Makycn'ícigeu
unb bcffetí rect)ten Maiajfcí;en3^a^men erfal)ren
tónne/bieipctlen eá ein g r o § A i i i idomm geiienaí'.
Í e r b a n b f í ^ f l b l i c t e ^ o r t / f o a u é b e r ^ e e fonieí/ift/
iDeícbefteburcbefn CSrbrecben ausnnrft/iüorju
m e i f t e n ö b i e i ß u r f ^ e i n u n b b i e g e l b e b i t t e r e Ä o r n ' .
lein gebraucht iverben. No.f.3^yei)^erileint>cn
b em Cuiit Lav van-^oum/ i iJoroon eineé m i t Heb
n e n ^ W t t e r n üon einem alten S ö a um/ be^ w i b
cb?m bic alte abgefallene unb eingetrurfnefe
g r lichten à part ionìen tbaé anbere aber m i t gròf^
f t t e n 5 5 l á í t e r n / ü o n e i n e m ) u n g e n S 5 a u m . ^ u é
benSUippen an ben^lattern ían£Ol «^.«fe.ab-.
ncf)mcu/bag Ite m i t bemSimtnei -^'Saum uñb mi t
feemfogenanbten 3a p a n i f c í>e n íorbecr-.^aum
einige @leicbl)ei t t)aben. £>ieSvui^fe uon unfern
C u i i t L a v v a n jmb erft ldnglic(;te íSeerlein/tvelcíje
b e o i ^ r e r S c í í i f l u n g üoneinanberborften/ unbei^
« e à e l b c unb fette / boc() trucíeneSubftanzgeben/
AmbQtna Vzaorm Oí/ / .
bergleic^en amtbcr3immeibaumi)eget . No.ö.
3 r i e i n e 9 i e b e o o n b e n uba Baccifera, inégemciti
B o r i B i d j i g e n a n b t / u n b i n b e n ^ p o t ^ e c f e n C u c c u i i
I n d i , beffe» burre §ri5cöten à part f ommen. item
ein © t r d u g g e nmi t g rüm unb halbreifen
t e i v i v i e u e i e ^ t i n meinem © a r t e n tteben. No,/.
©ie^:iì3urOelDon bem'^ÖaurnRcxAmaroris, jfi
ein mitielmaifiger I S a u m / ivel(i>cr a u f f f t Ä
ten (Stranben ober U f e r n iDachfet/ imgemciìién
£OÌaleifci)en B o n hat i , im ÌernatifcbenSouiamu
genener» n . s .©t e gefàuberte^órner uon Ganitcr,
v o n brei)crleoSorten ober ©róf fe/ ivorunter atee
nicht cine Don ber vechteni|i. No.9.©ie gruc^iiy
f o b e r R c x A m a r o r i s ober Boa bali traget/tt)eÌit(
m i t ber obengemelbten 5Sur^el ein fortli^aicxi.
pharmacum abgeben. No.io.©ie burre ^t'u^te
Ü O n b e r T u b a B a c c i t c x a O b e r C u c c u l i l n d i . No a.
© i e g r u c h t e uonocdani, fo bep ben EOiale^ttg
c m g e m e i n ^ B u r m - ^ ^ r a u t i f t . «Ißelcbeoicrleßt^
re m Wf f e r<^ui i eng epr t ( i e i tìnb.
Serner hat m i t i Jperc t)on eben bemfelbcn
M o n f . u t z i , ein oievectigt unb offèneé Äflftflcö
j u g e n j a r t e n / j p e l c h e é pon Gabba Gabba gem(ic()i/
unb m i t cinw)enig(5rbe/barinn bre^ (Sortendoti
ber Gioba gepf ian^ei finb/ ang e fuUe t ift. ^iet;
bei) aber ift j u tDi f l e n / bag baégrófie^tucfucn
ber g emn n e n Giobba unb bie 5.anbere@tucfemil
ber bunnen2Bur | c l / gennütGiobba Dwion uni)
G!ob^Papoea,biejenigefei)n/foSDì.«fp.»5).uiittt
b e m i ^ ì a h m e n G i o b b a i c o e f e » e r l a n g e t h a t . ék
f r a g e n jtceperlei) grufhte/bi e eine/ {q eine mh
t c l m a f f i g e ^ u r ^ e l h a t / t r d g t g r u c h i e a n e i nm
^ t r a u f ] / iviebaéCardamomum, bichibei)ifr
^ r b e n / i ü O D o n bergebòrrete^traufiNo.u.ùn
M i g e n iommt. m anbere t r a g t tunbe / ftac^.
l i c h t e u n b @ r a f i c g r u n e S r u c h t e / auch bichtbei)
b e r O i r b e / iijelche anie^o nicht auéberbunnefieti
^ u r ß e l fenbe. » b r e i ) mug man alfo gon^ in
emen harten © r u n b p f ianßet v luorinnen/ ivie icb
h o f f e / i i e a u f t P o m m c n f o i l e n . Oben anm({m
Ä a f t g e n titnoch ein Ä r a n ^ pon einer Meickouw,
m i t bieten ©triften unb mehlichten «^Idttern /
t P t r b aUhier auff 2 {mbomfch©ufuci a / baé ift/
g r o f f e M c i c k o u v v genennet / unb^virbuontnit
por ein A p o c y n umi n d i c um gehaltcn/fo einei^ron
m i t iDCiffen B l u m e n / ivelihe tvieCravos, foiie
M i x f t y n n b e n Ohren tragen/auéfehen/\i3oi\ìiiif
l a n g e © c h o t m folgen/i n tïclchen ei^^
^ ç | î n / i û i e Ç l o c ? ( 5 e i b e / l i e g e t / u n b b u r c h t c n
S B i n b üerfteubet ipirb. 2)iefeá aber gefchie()ci/
umb j u probiren/ob bi c <iôlâUev g r ú n n a é Sßfifl'-
Pia f o m m c n eonnen / unb fíe a t tba ben benen Sa-,
pönen betaut fînb. ißomit bifimahl fchlieffe/
unb nach hcrl^lichem @ruß2Dleinen^;)ochqee6K
S î r ^ ^ - ' S - ^^^ ?3ai e t l i chc ^efchirmuáíj bei
5(tlerhochrten cmpfehlenb perbleibf
$iím(itt)ífií3<rtanb unb Liener/
VIII. E*
t O ö j i atí«íe^ 4 9
V I H
E X T R A C T
m
m GEORG EBERHARD
RUMPHII
m
D . W I L H E L M f e n R H Y N E .
p . r .
f O n f t e n h a b i c h K h e n ^ ù c h c r P o n b e n ^ i m ^
bonifchen Kräutern / unb cineé von ben
« e C ' ^ Ö e i v a c h f e i H i n t e r ^anben.
Cottcx Ovinius öbCr MaiToy, CinC ht^tÖ^ Unb
taatifche 9l i n b c / i t t fo^i^ohl a l é m
taoifl au§idnbifch / unb i^5irb pon N.Gumeà ge-^
i!oi)let ; tüefjiüegen bereu ©ebrauch leichtliéer
einem lOlulepa ober ^Sal ier / a l é atthiir m
crforfchei iperben. ' _ ^
La<^Qndy ift überaß jttjci)erle^ / i .
» n ^ e n mit funf f SBlattern / iüirb j u einem
^rtum unb ludchfet an bem Ufer. 2. © a é
?Bcibd^cn hiit nur brei) eieinere ?6latter / unb
bleibet in bielen ^iiüikn nur ein .neinec
e t r a u c h / rtuff 55atauia aber l i irb eé j u einem
^rtum/ unb ift anein in ber gebrauch^-
(ict)/it50p0n aDicinemxf;)ochgechrten »^errni^oi'
eiligen S a h r e n / t u i e ich permcpne/bic glatter
uberfihiSethabc. , ^ ,
Herba Moluccana , fO bCO bCm Chnßopho.
T to e r à n Coße a t - T f c Cap.h i n g a 5.- t f 9.c h ibncgfec hri,c bcinn ömg c /m ctiDu irbo bi cnt
auf ao^flienifch Sajor Son§a gcHcnnet : iipach'^
fct überaß it)ilb mit langen Dieben an ben
rvrttferichkn Orthen / unter anbern rouhen
unb eriechenben (i^etodchfen. Coßa legt ihm
k è e amb u c i SSlntter ju : attein ite finb Diel
breiter unb runber / ettvaé rauh im 5lngrei^
fcn / i m ftarcfem ©eruch / tuie bie Mentha
SaraceiHca, mit gcmc n g e f : 3ft l^Ohl
( i n i ß u n b ' t o u t / aber nicht alfofehc / i'iiß
(5 ein deftruciiv Chirurgo rutti ithmi gCtlCnnet
hííb üor
iDecKui tuie Corta gefchrieben. ^^^ """
jiDrtn^ig fahren burch meinen ^unb-.^íi^f
mit ^ a c h s unb frifch Caiappasci:)cl eine grüne
©albe baoon machen lalfcn / i^^elche unö au'.
te ©ienfte thàte / tvo man feine anbere halben
ionie. SDirb auch auff eine geiviife 2|tt ¿u-^
bereitet / unb tu ber 5túd)e ju einem ©euìugÄ
r a u t gebraucht / treibet ben Ur i n / i^elchcr
einen ^erpentimfchen ©eruch baruon behm--
mu
L i g h um Moluccanum ift hCUt JU 'Jag nicht
mehr unter bem ^Rahmen Panavo , ben ihm
ber porgemelte Coßa Ca^. 34. gegeben / unb
fehr buh(iel befchrteben h^it / beMnbt : fon^
betn ich n^eif iDoçl/ bafj er b ami t bae ^dum-.
g e n ^ o r o meinet / toelcheé nn allen feinen
^ h e i l e n fo hi l j i g / brennenb unb ftarcf purgier
renb ift y aló immer ein Euphorbium feçti ran.
S5ie ?33ur§eln baoon ftnb ohngefehr i m S^^hr
1 6 3 2 . aué ^mboina uerlartget / unb nacher
S i u r o p a unb (Thina gefenbet ivorben / umb
bie ^ißafferfuchi b a m i t j u curiren / ivorinn fu
treffliche ?ö3ür(fung thmi / tcie ich »^Uhier im
^ o o f p i t a l folchcé offl probieren lajfen. © i e
g i i i c h t e n barüon tverben ©chti^i^-^ î^u g g e r /
in ben Ärduter ^ Büche r n Grana de MoIucco
unb f i n d e n oon Mokicco genennet / tuormit
m a n §ifthen unb Mogel n pergibt. 3« biefem
^ i m b e l A e n b c b m m e t î O î c i n ^ocbgeehrtcr ^er?
c t n ^ u f c h l c i n üon ber^urlpel / ïuelche amft-^
cherften j u gebrauchen ift ? b a r b e ç kommen 6.
^ û ^ l e i n / " fo c í t taé breçecficht fînb / an ftatt
einer Q3robe baroon. SOîan nimmt üon bec
f e i n unb rein.geriebenenUßun^l nichtmeht alé
einen g ingerhut voll / in e twaé Síeifch^- ober
anberer fetten ^ ruh^ / mit 5trar vermenget»
C í é í m b c í bieicSMcdicatnent fehr gCiual t i g ben
U r i n in ben ^IBafferfuchtigen/ oerurfachet aber
einen kleinen lör anb in ber Ächl unb in b em
Militer.
Ganiter ftnb genjtfíé hei l igt e Sotuer / fo
a r t i g ouOgehohlet fcheinen / alé ob ftc burch
Ä i m f t alfo gegraben iuârcn 7 etipaé gróffer
a l é P f e f f e r C ó r n e r / ti^elehe bi e ©ent i l e n an
(Schnüren umb ben ^ a l é tragen / auch p' >
í v c i í e n mi t guíen ^oratten ocrmengen. ©íc
befíe fallen a u f bem Ooftifchen .^hei l Dòn
3 a p a unbSOiabum: hier aberi í i^mboina fdl»
'I 1
i i
i-'ü^it
Nr