is te zien, ontleend aan de Openbaring van Johannes, hoofdstak
18, vs. 18 alwaar men leest: »Hier is de wijsheid, wie het
»verstand heeft berekeue het getal van het beest, want het is een
»getal eens menschen, en zijn getal is zeshonderd zes en zestig” r).
VIL 167. Cartier PI. III, n°. 3 bevat dezelfde links of regts gewende
hoofden, maar rondom die van de voorzijde leest men de woorden
Ma turn ovvm f mali toni, (Een slecht ei, slechte kraaien3) of ook wel
op andere stukken {heter) Malvm Ovvm, Mcdvs Corvvs.
VIII. Cartier PI. III, n°. 4. Kz. tusschen 15—45 horizontaal geplaatst
de verbonden hoofden van kardinaal en zot en het randschrift Malvm f
ovvm f malvs -f- corvvs. Cartier wil deze en vroeger vermelde omschriften
ontleend zien aan smaadschriften van Luther en houdt
het er voor dat deze penning en de volgende tijdens den rijksdag van
Worms (1545) en het verschijnen van een hevig geschrift van Luther,
ten titel voerende »Het pausdom door den duivel ingesteld , zijn
gemaakt. Het beeld van vogel en ei was in die dagen zeer in gebruik
of zwang. Petrus Canisius zeide, dat Erasmus »de eieren had gelegd
die Luther had uitgebroed.
De voorzijde heeft tot omschrift:
Et f stvlti f aliqvando f sapite f Ps. XC1I.
IX. 169. Cartier p. 38 meldt nog: II en existe du module des
grands médaillons avec cette variante dans les legendes Malvm ovvm
Mali corvi en op de keerzijde Et stvlti aliqvando sapite MDXLII1.
Deze is in de verz. Zeeuwsch Gen. n°. 28 voorhanden, doch in plaats
van met bet jaartal met Psal. 93. Zie de aanteekening over Mali
corvi mali ovi waarvan reeds masculi oves was gemaakt in het Tijdschrift
v. d. Chys I, bl. 501—502. Het sapite als sahte op een met
het jaartal 1561 bij v. Duren n°. 176. Ook malum ovum als mali
orum aldaar n°. 184.
1) Y' £ Palm vertaalde: Dat hierin elks verstand zich oefene... Verkl. Het
woord, welks letters zamengenomen het getal van 666 uitmaken, is de naam van
een mensch.” De protestanten pasten het op eenen pausennaam toe, de R. C. op
Martinvs Lvthervs. Cartier volgt den abt Rohrbctcher, die in zijne Ristoire Dniver-
selle de VËglise er het woord anogarijt; in vindt met toepassing op den keizer
Julianus Apostata. Maar deze leefde .(355—361) lang na het schrijven van de
Openbaring, ten tijde van Nero (54—68).
2) Ook door graaf Nahuijs in de Revue 1872 p. 233 als variété vermeld.
X. 170. Cartier zegt p. 53 dat hij niet heeft kunnen vinden
een door Klotz aangehaalden penning, in den Oatalogue (Mes Loisirs)
van den comte de Renesse-Breidbach. Anvers 1836 T. III, p. 575
n°. 36 513 aldus beschreven: Effigies cardinvm mvndi Tête de Cardinal
et de fou 1’un sur 1’autre, Effeminati domina — buntur-eis lo44
(Argent). Hij vindt daarin een antwoord der protestanten op de omschriften
of legenden der katholieken: »la représentation satirique
dés pöles du monde est oppósée a leur type,” ') ontleend aan Jesaja
(Hoofdst. III, vs. 4), en ik zal jongelingen stellen tot hunne vorsten
en kinderen zullen over hen heerschen’, de vertaling van \iet effeminati
staat tegenover het Constitues' eos principes super omnem terram 1 2 * 2 3).
Cartier vindt hierin een nieuw bewijs voor zijn stelling dat de
katholieke penningen van deze soort de protestantsche voorafgingen.
Hij gaat bl. 53 over tot de protestantsche spotpenningen met
duitsche omschriften.
XI. 171. Cartier PI. IV, n°. 1, p. 43. Vz. Dubbel hoofd van een
kardinaal en een zot. Omschrift:
Des -j- bapst f (sic) gebot, ist f wider Got .M.DXLIII.
Keerz. Eene vrouw gewapend met een zwaard en houdende op haar
schoot een misboek waarop twee kruisselings geplaatste St. Pieters
sleutels liggen. Zp zit op een omvergeworpen paus die de miskelk
in de handen houdt.
Omschrift. Falsche.lere.gïlt.nicht.mehr MDXLIII. Volgens Souck
(Oat. nV 73) g eslagen van het zilver der kerksieraden door Ams-
dorf Bisschop van Naumburg 3). Cartier deelt nog mede dat Lenor-
mant, de uitgever van den Trésor numismatique etc. (Paris 1834 et
suivants) deze penningen als Neurenburger fabrikaat beschouwde.
Hij vraagt: »la femme assise est elle la doctrine de Luther dominant
celle du pape?” Neen zegt hij. Hij ziet veeleer in dit dubbele
figuur: »la papauté que les protestants appellaient la prostituee
de Babylon”. Is dit juist, dan maken de twee figuren slechts
>) Cardo, (cardinvm gen. pl.) de duim van een deur (de spil waar alles op draait
Cardo quaeslionis) tevens toespeling op de Cardmalen ( Cardinales).
2) Psalm 45 vs. 17 (Verg. Ps. 43) Nu zullen in plaats van uwe vaderen, welhaast
uwe zonen zijn. Gij zult hen stellen tot Vorsten over het ganschc land.
3) .Hertog Hendrik beschuldigde dezen bisschop ook van zich te hebben laten slaan.
Zie Seckendorf II, bl. 530.