fi "’ i í i .
' t :
1746 T o en de Keizer door de gemelde
benden en door veele Duitfen , onder
zynen N e e f Maximiliaan van Ooilen-
r y k , de Markgraaven van Brandenburg
en anderen verfterkt w'as, beftondt zyn
ganfche L e g e r , buiten de Nederian-
de rs , in alles, zoo te voet als te paerd,
(i)chtm. uit ruim eenenveertigduizend ( i ) man-
■’®'' ’ °''®” I"*®” •'®'''® w*®»“!» Ferdinand
MS- Alvares H ertog van Alba tot Algemeenen
Veldheer , de Kardinaal van Augsburg
tot Algemeenen Voofraadbezorger,
Reinhard G raa f van Solras tot Maar-
fchalk der Duitfen , en Jan Batifta Ca-
ftaldits over de Spanjaards en Italiaanen
aangefteld. Ondertusfchen waren de
Nederlandfche benden, onder den Graaf
van B u ren ,met zooveele Spanjaarden en
Italiaanen , die den Kohing van Engeland
tegen de Franfen gediend hadden,
vermeerde rd, dat hun getal tiendui-
zend Voetknegten ( x ) en vierduizend
ment. de Ruiters b dicp , met welken de ge-
melde Graaf omtrent Ments over den
Rdp. peg. Jiyn tpoij;. en hoewel de Smalkaldifche
Bondgenooten, om hen te iluiten,
aan de andere zyde des oevers een L e ger
, onder het gebied van Kriftoffel van
Oldenburg en Frederik van Reifenberg,
gezonden hadden, echter raakten de
Nederlanders zonder hinder hierdoor
en eerlang in ’s Keizers Leger.
T e rw y l dit L e g e r te Landshut ver-
b le e f , deeden de Keurvorft van Sakfen
en Landgraaf van H esfen, die met
hunne krygsmagt te Donauwaart la g en,
(3)Sidäa-met deezen xyiA Aan K a r e l, (3) welke
uient.dc, z ic h z,elven K e iz e r noemt, omilan-
l i k m aankondigen , dat zy , overmids
Reip. pg. de zelve zyne beloften niet voldaan,
d-Aviia la noch oprechtlyk met hen gehandeld
. .h a d t , en onder andere voorwendfels
hunne waare L e ere en de vryheid der
Duitfen poogde te onderdrukken, dierhalven
volgens h c tG o d ly k e en natuiir-
lyke recht, en wegens hun verbond, ge-
dwongen waren met ecndragtige gemoederen
hunnen Godsdienft en oude
vryheid te befchermen , en den zelven
alle fchuldige trouwe en gehoorzaamheid
, behoudende de gerechtigheid en
het voordeel des R y k s , dieze altyd
Guerra
della Ger.
mania
P2S-I3.
.vería.
wilden voorftaan , te ontzeggen. Dees ,^.^4
brief wierdt door eenen Jongeling v a n —
A d e l , en eenen T rom p e t te r , g elyk de
gewoonte w a s , den Keizer te Landshut
overhandigd ; doch zyne Majefteit weigerde
deeze krygsboden niet alleen te
ontfangen , maar beval ze lf op lyfs-
ftraffe den brief weder terugge te
brengen, met bedreiginge van den ftrop;
voor die naa deezen de zelve boodfchap
dorft onderneemen , tegelyk een
affchrift van den Ban aan de Vorften
van ’ t Smalkaldifche verbond zenden-
de.
De eze Vorften trokken federt met
him L e g e r , dat veel fterker in manfchap
w a s , dan dat van den Keizer ,
naar N ieuw b u rg , eene Stad van hunnen
Geloofsgenoot Paltsgraaf Otto Hendrik
van Beijere, tusfchen Donauwaart
en Ingolftad, met voorneemen om R e gensburg
, daar de Keizer al ’t gefchut
en den voorraad gelaaten h a d t , le be-
magtigen ; maar derwaart in aantogt
z y n d e , heeft de K e iz e r , van hun opz
e t v e rw ittigd , hen den w e g afgefneeden
, het meefte gefchut uit Regensburg
te velde g e b r a g t , en zyn L e g e r
naar de vyanden gevoerd , welken door
den yver van den L an d g ra a f, onbe-
wuft van ’s Keizers k o om fte , willende
de gelegenheid van Ingolftad befchouw
en , in hevige fchermutfcling (4) met WSki*-
het volk van Lan n o y , Prins van Sulmo-
n e , raakten, door welke onbezonne ftout-
held de Keurvorft van Sakfen zoo ver- Reip. paj
ftoord w ie rd t , dat hy den Landgraaf
dreigde te verlaaten , byaldien de zelve
weer zulke dingen buiten zyne ken-
nisfe bedreef. Vermidsmen aldaar uit
de verkreegene gevangenen vernam,dat
de Keizer Ingolftad wilde b elege ren,
fchikten de Keurvorft en de Landgraaf
hun L e g e r tot eenen V e ld fla g , en vonden
raadzaam , naadatze door de aanvallen
der Spanjaarden en Italiaanen veel
geieeden h ad d en, zekeren heuvel omtrent
een kanonfcheut van ’ t Keizerlyke
L e g e r in te neem en , op welken
z y , den laatften ( 7 ) van Oegftmaand, (sichren,
hun gefchut plantteden, en hunne ben-
den nederftoegen. Naauwlyks was het
kage
getrokken zynde , zondt de Keizer
Oftavius Farnefe , met een L e g e r van'
Duitfche Voetknegten- en eenige ftukken
gefchuts , voor Donauwaart, dat
z ic h , tot leedweezen der verbondenen,
in den eerften ftorm overgaf. Uit dit
verlies en andere oorzaaken , rees ’er
zooveel verfchils onder de Hoofden
van ’t L e g e r der Bondgenooten, dat
Schertlin ( 4 ) de bezetting uit Lauginge
ligtte , en met de zelve naar Augsburg
, van welke Stad hy tcn oorlog
gezonden w a s , heen t ro k , ennie t w e der
in ’t L e g e r kwam.
Niet mindere zwaarigheid ontftondt
’er door ’t mislukken hunner verwagtinge
van den onderftand in g e ld ;
w'andt, fchoon de Koning van Vrankryk
de verzogte hulp, wegens den pas
geilooten vreede met den K e iz e r , weigerde
, echter vermaande de zelve be-
d ek ilyk eenen Pieter Strozzi ( 7 ) van
F lo ren ze , een dapper en ry k Krygsman
, om die van den Hervormden
Godsdienft driehonderdduizend guldens
te le en en , en , opdat zulks te beter
mogt viotten, beraalde de Koning eene
groote fomme gelds, die hy aan Strozzi
fchuldig w a s ; zulks d e e s , mids die
van A u g s b u rg , Straatsburg en Ulm
borgen bleeven , het verzoek inwilligd
e , en dierhalven met den Gezant Jan
.Sturm , welke dit in Vrankryk uitge-
werk t hadt, i n ’t L e g e r kw am , e n ,h e t
ftuk nader geregeld hebbende , liet hy
de Bondgenooten in eene v erwag tinge,
die geen gevolg h a d t ; wandt de beftemde
tyd koomende was Strozzi nergens
te vinden; des eenigen meenden,
dat dit bedrog door den Kardinaal van
T o u rn o n , uit haat tegen den Godsdienft,
beftooken was.
Sedert maakte de Keizer zich meefter
van Dillingen, H o c h lle t , Lauginge
en Gundelfinge, door w'elken hy
het gebied over den Donauw magtig
w ie r d t , meenende voorts ook Ulm te
dwingen; maar de Bondgenooten, van
dat voorneemen b erigt, naderden met
al hunne krygsmagt tot G in g en , daav-
ze ftil hielden, en eenige Ruiters op
den naaften berg zagen , wagtende op
P p X hun-
174Ä kanon gefteld en ’ t Keizerlyke L e g e r
met groot geweld befchooten, o f de
Landgraaf beriep den Krygsraad by den
Keurvorft van Sakfen, om zyn voornee-
(,isfcid>-men ( i j bekend te maaken, zeggen-
Si-nt°” 'c *^® ’ h®” gebied aan hem al-
SvmiRc- leen ftondt als toen h y den oorlog in
RRiFpäg. W irtemberg v o e rd e , dat h y , met twee
(ji.sfcq. ijoopen den vyand aangrypen, de fchans-
graavers met zich neemen, ’s vyands
befchanfing te gronde werpen , en dan
met al de magt aanvallen zoude. Schoon
eenige L ed en van den Raad dit voorftel
goed vonden , anderen echter oor-
deelden zulks te g evaa rlyk, en willen
zooveele zwaarigheden voort te brengen,
dat dit ontwerp bleef fte ek en , cn in ’t
vervo lg van fommigen als de oorzaak
van hun ongeval en ’s Keizers voorfpoed
gehouden w ie r d t ; omdat thans hunne
ruitery fterker, en ’s vyands L e g e r met
laage en zw ak k e wallen faefchanft was,
welken de Keizer den naaften n a ch t ,
om de zynen voor ’t gefchut te dekken
, merkelyk deedt ve rb e te ren , betoonende
in dit gevaar eene onbefchryfly
k e dapperheid van gemoed, met welk
e h y , van geene vreeze bewuft , den
Krygsknegten een hart in ’ r ly f f t a k ,
zeggende met hen te willen leeven en
fterven.
D e Smalkaldifche Bondgenooten , de
(i)sidda. ( x j goede gelegenheid tot een hoofdtref-
®en°"de f®" v c tzu im d , en ’s Keizers L e g e r -
Re-plaats dagelyks meer verfterkt z ie n d e ,
Rdp pnq. braken, naa drie dagen fch ie ten s , hun
itS'&feq.Lgggf o p , ojjj (]g Nederlanderen, die
toen onder den G ra a f van Buren z ich 1
by het Keizerlyke L e g e r meenden te
voegen , den w e g a f te fn yd en ; doch 1
dit te vergeefs g e zo g t hebbende, wyl
de Nederlanders, op ’s Keizers gebod,
jfoMviia ( 3 ) eenen anderen w e g omtrokken , j
keerdenze naar Donauwaart. D e Kei-
z e r .d e k a n s hier door fchoon z ien d e ,
6; fnq. veroverde Nieuwbu rg, en vervolgde de
Bondgenooten zoona op de h ie le n ,
dat deezen z ich tot den ftryd gereed
maakten, en ftraks handgemeen wierden
: doch dit gevegt door wede rzydfche
verhinderingen afgebrooken , en
de Bondgenooten hierop naar Nortlinf
jlS le id i -
ni Cüm-
ment, de
Sr,nij Rc-
lig. &
Reip. pag.
549-
? I
p - I
^Sleida-
hi Comment
dc
Statu Rc-
! ig .&
Reip. pag.
S4S'