S I L I I I T A L I C I
Foedere amicitiæ, dotalia tranftulit arma.
Sed non Aulonio curarum extrema Sÿphacem
Dudori monuifle fuit, iit tidus, & ictum
Obfervet foedus, neu pacis jura reiolvat,
Stet regno, reputet Superos, pa&a hofpita fervet:
Longe conjugia ac longe Tyrios hymenæos
Inter Dardanias acies fore : fanguine quippe,
Si renuat, blando nimium facilique manto
Statura obfequia, & thalâmi flagrantis amores .
Sic Latius permixta minis & eaftà movebat
Du&or, nam furdas conjux obftruxerat aures,
Ergo afpcr monitis fruftra nitentibus enfes
Advocat, & caftas polluti fcederis aras
Teftatus, varia Martern movet impiger arte.
Caftra levi calamo cannaque intorta paluftri,
Qualia Maurus amat dilperla mapalia paftor,
Adgrcditur. furtum armorum tutantibus umoris,
Ac tacita fpargit celata incendia node,
Inde ubi colledi rapidam diflfundere peftem
Coeperunt ignés, & fe per pingnia magno
Fabula ferre fono; clare exfpatiantur in auras,
E t frænos volucri propêllunt ilumine flammæ •
It totis inimica lues cum turbine caftris,
Atque alimenta vorat ftrepitu Vulcanus anhelo
Arida, & ex omni manant incendia tedo.
Sentitur plerifque priuS, quam cernitur ignis,
Excitis fonino, multorumque ora vocantuni
Auxilium invadunt flammæ : Huit undique vidor
Mulciber, & rapidis amplexibus arma virofque
Corripit; exundaf peftis, femiuftaque caftra
Ardenti volitant per nubiía fumma favilla.
Ipfius ingenti regis tentotia faltu
Lugubre increpitans late circumvolat ardor : '
Haufifletque virum, trepidus ni clade fatelles
E fomno ac ftratis rapuiflet multa precantem.
Verum ubi mox jtfndo fociarant aggere vires
Maffylus Tyriufque duces, accitaque regno
Lenierat pubes infauftæ > vulnera- noclis,
Ira pudorque dabant, & conjux, tertius ignîs,
Im manes ánimos, adflataque barbarus ora
Caftrorum flam mis, & fe velamine. nullo
Vix inter trepidas ereptum ex hofte catervas
Frendebat minitans, led enim non luce Syphacem,
FI ec claFo potuiffe die, nec fole tuente,
A quoquam vinci, jadarat talia vecors •
Sed jam claudebat flatus, nec plura finebat
Atropos. & tumidæ properantur ftamina lingua;.
Namque ubi profitait caftris, ceu turbidus amnis
Qui filyas ac laxa trahens per devia præceps
Volvitur, & ripas fpumanti gurgite laxat ;
Ante omnes prævedus equo, trahit agmina voce .
Contra fana manas Rutuli, celfufque ruebat
Vifo rege procul raptis exercitus armis .
Ac fibi quifque: Videfne? vides, ait, agmine primus
Maffylus volitat depofcens prælia redor?
Fac noftrum hoc mea dextra decus : violavit & aras
Cælicolum, & cafti duèìoris fodera rupit .
Sit fatís hune caftris femel effugifle crematis.
Sic fecum taciti, & certatim fpicula fundunt f
Prima in cornipedis fedit fpirantibus ignem
Naribus hafta volans, erexitque ore cruento
Quadrupedem elatis pulfantem çalcibus auras.
Corruit afper equus, confixaque cufpide membra
Hue illuc jadans, redorera prodidit hofti.
Invadunt, vanamque fugam, atque attollere feifos
Adüitentem artus, revocato e vulnere-telo
Compianti tum vincla viro, manicajque pudenda
Addita, & éxemplum non umquam fìdere laetis
Sceptriferas arda palmas vinxere catena.
Ducitur ex alto dejedus culmine regni,
Qui modo fub pedibus terras, & fcèptra, patenfqm
Litora ad Oceani fub nutu viderat xquor.
Proli rat is opibus regni, Phoeniffa metuntur
Agmina, & invifus Marti notufque fugarum
Vertit terga citus damnatis Afdrubal aufls.
Stabat Carthago truncatis undique membris
Uni nixa viro, tantoque fragore ruenrem
Annibai abfenti retinebat nomine molem.
Id reliquum, feifos opis auxiliique ciere,
Rerum extrema jubent: huc confugere paventes,
Poftquam fe Superum defertos numine cernunt.
Nec mora propulfa fulcant vada fàlfa carina
Qui revocent, patrumque terant mandata monentes,
Ne lentus nulias videas Carthaginis arces.
Tolle moras, patri<eque celer fuccurre cadenti
Annibai, & noftris depelle a meenibus hoftem.
Quarta aurora ratem Dauni devexerat oras,
Et fera dudoris turbabant fomnia mentem.
Namque gravjs curis carpir dum node quietem,
Cernere Flaminium, Gracchumque, & cernere Paullum
Vifus erat fimul adverfos mucronibus in fe
Diftridis ruere, atque Itala depellere terra:
Omnifque a Cannis, Thrafìmenique omnis ab undis
In pontum impellens umbrarum exercitus ibat.
Ipfe fugam cupiens notas evadere ad Alpes
Quierebat, terraeque, ulnis amplexus utrifque,
Hierebat Latice, donec vis fasva profundo
Truderet , & rapidis daret afportare procellis,
His agrum vifis adeunt mandata ferentes
Legati, patrisque extrema pericula pandunt.
Maffyla ut ruerint arma, ut cervice catenas
Regnator tulerit Libia?, leroque negato
Servetur nova pompa Jovi, ut Carthago Iaboret,
Et trepidi Afdrubalis ( qui rerum agitabar habenas)
Non una concuffa fuga fe (trifte profata)
Vidiffe, arderenr cum bina in node filenti
Caftra, & luceret feeleratis Africa flammis •
Prsrapidum juvenem minitari, Brutia fervet
Litora dum Pcenus, detradurum ignibus atris
Omnia & excidium extremum Cartilagini aderte.
In quam fe referat patriam, fuaque inclyta fada
Commemorani, Italis ftrages quas fecerit oris.
H;ec poftquam dièta, & cafus patuere metufque,
Effundunt lacrimas : dextramque ut numen adoranti
Audivit torvo obtutu defixus, & sgra
Expendit tacito cura, fecum ipfe volutans
An tanti Carthago foret. fic deinde profatur :
O dirum exitium mortalibus ! o nihil umquam
Creicere, nec magnas patiens exfurgere laudes
Invidia! everfam jampridem exfcindere Romam,
Atque «quarte folo potui, traducere captam
Servitum gentem, Latioque imponere leges.
Dum fumtus, dumque arma duci, feffofque fecunais
Submiffo tirone negant recreare maniplos,
Dumque etiam Cerere & vidu fraudaffe ephortes
Annoni placet, induitur tota Africa flammis,
Pulfat Agenoreas Rhceteia lancea portas.
Nunc patria; decus, & patria; nunc Annibai unus
Subfidium, nunc in noftra ipes ultima aextra.
Vertantur figna, ut patres ftatuere, fimulque
Et patria muros, & te fervabimus, Anno.
Hsec ubi detoauit, celfas e litore puppes
■roiiellit, mnltumque gemens movet sequore claflem.
*|on terga eft aufus cedentum invadere quifquam,
®on revocare virum : cuniti praeflare videntur,
ffluod fponte abfcedat, Superi, tandemque reiolvat
Aufoniam. ventos optant & litora ab bode
Muda vidcre fat eft : eeu (lamina comprimir Aufter
J)uum fera, & abfcedens reddit mare, navita parco
ìhterea voto non auras pofeit arnicas
«ontentus caruiflè Noto, paceinque quìetam
fro facili curfu reputai fatis : -omnis in altum
Sidonius vilus converterat undique miles.
Duiftor defixos Itala tellure tenebat
Mtentus vultus, manantefque ora rigabant
Ver taciturn lacrimar, & fufpiria crebra ciebat.
Haud fecus ac patriam pulfus dulcefque penate:
jinquerer, & trifles exl'ul traheretur in oras.
■Ut vero adfufis puppes procedere ventis,
Et fenfim capere procul fubfidere montes,
Nullaque iam Hefperia, & nufquam jam Daunia tellus;
Hac fecum infrendens : Mentifne ego compos, & hoc nunc
lidignus reditu, qui memet finibus umquam
Mnórim Aufotiiser flagralfet lubdita ta;dis
Carthago, & potius cecidifiet nomen Elifie.
Quid? tunc fat compos, qui non ardentia tela
A Cannis in tempia tuli Tarpeja? Jovemque
Detraxi folio? fparfiffem incendia montes
Pèr feptem bello vacuos, gentique fuperbx
luacum exitium, & proavorum fata dedifTem.
Cur porro ha;c angant ? nunc nunc invadere ferro
Qhis prohibet? rurfumque ad meenia tendere greflum ?
Ibo, & caftrorum relegens moni menta meorum,
Qua via nota mihi eft, remeabo Anienis ad undas.
Fledite in italiam proras, avertire claflem,
Faxo ut vallata revocetur Scipio Roma •
Talibus arde ¡item furiis Neptunus ut alto
Bjbfpexit, vertique rates ad litora vidit,
Quaifans cieruleum genitor caput, asquora fundo
Eruit, & tuinidum movet ultra litora pontum.
Extemplo ventos, imbrefque, e rupe procellas
Concitar ^Bolias, ac nubibus sethera condir.
Tum penitus telo molitus regna tridenti
Iniima, ab occafu Tethyn impellit & ortu,
Ac totum Oceani turbat caput : xquora furgnnt
Spumea, & illifu feopuius tremit omnis aquarum.
Primus fe atrollens Nafamonum fedìbus Aufter
Npdavit Syrtim correpta nubilus unda.
Infequitur fublime ferens nigrantibus alis
Abruptum Boreas ponti latus : intonat ater
Difcordi flatu , & partem rapit squoris Eurus.
Hjnc rupti reboare poli, atque hinc crebra micare
||Blniina, & in clanem ruere implacabile cadum .
Qbnfenfere ignes, nimbiqae, & flu&us, & ira
^®ntorum, noélemque frero impofuere tenebrie.
Efcce intorta Noto venienfqqe a rupe procella
Antenna; immugit, fìridorque immite rudentum
Sibilar, ac fimilem monti, nigrante profundo,
Bdoris frangit fuper ora trementia fluèlura.
§|clamat volvens oculos cseloque freroque :
« lix , o fiater, divifque asquare cadendo,
Ajdrubal, egregium fortis cui dextera in armis
Ugnanti peperit letum , & cui fata dedere
Atdoniam extremo tellurem apprendere morfu !
iff1 mihi Cannarum campis, ubi Paullus & ills
ggiegia; occubuere anima;, dimittere vitam
B>n licitum: vel quum .ferrem in Capitolia flammas
»rpeiijovisad manes defeendere telo.
Talia dum moeret, diverfis flatibus affa
In geminum ruit unda larus, puppimque fub atris
/Equoris aggeribus tenuir, ceu turbine merfam.
Mox nigris alte pulfa exundantis arena;
Vorticibus ratis, «rhereas remeavit ad auras ,
Et fluèlus fupra, vento librante, pependit.
At geminas Notus in feopulos atque horrida faxa
Dura forte rapit ( miferandum & trifte ) biremes*
Increpuere iètu prora;, tum murice acuto
Diflìliens ionuit rupta compage carina .
Hic varia ante oculos facies : natat a;quore toto
Arma inter, galeafque virum, criftafque rubentes,
Fiorentis Capuae & gaza, & fepofta triumpho
Laurens prsda ducis, tripodes, menfeque deorutti t
Cultaque nequidquam miferis fimulacra Latinis.
Quum Venus emoti facie conterrìta ponti
Talibus adloquitur regem maris : Hoc fatis ira;
laterea, genitor: fatis ad rnajora minarum.
Cetera, parce, precor pelago, nec tollat acerba
Hoc Carchago decus, tiullo fuperabile bello
1 Progenuifle caput, noftrofque in funera Poeni
: ./Eneadas, undis totoque eguifle profundo.
Sic Venus, & tumidi confidunt gurgite fluélus,
Obviaque adverfis propellunt agmina caftris.
Dux vetus armorum, fcitufque accendere corda
Laudibus, ignifero mentes furiabat in iram
Hortatu, decorifque urgebat pe&ora flammis.
Tu mihi Flaminii portas rorantia czfi
Ora ducis, nofeo dextram : tu primus in iètus
Ingentis Paulli ruis, ac defigis in ofla
Mucronem : tibi pugnacis geftantur opima
Marcelli, Gracchufque cadens tibi proiuic enfem.
Ecce manus, qua; te pulfantem, beftiger A p p i,
Moenia fublimis Capua;, de culinine muri 1
Excelfo fufa moribundum propulit hafta.
Ecce aliud fulmen dextra*, quo nobile nomen
Fulvius, eijcepit non unum peèlore vulnus.
Huc prima re fifte acie, cui confili in armis
Crifpinus cecidit, me tu comitare per hoftes,
Qui nobis ( memini ) ad Cannas l«tiflimus ira;
Servili fers ora ducis fuffixa veruro.
Ceruo flagrantes oculos, vultumque timendum
Non ipfq minus enfe tuura, fortiflìme Paenum
O iu/enis , qualem vidi cum flamine fievo
Infignis Ircbise, complexum ingentibus uluis
Merfifti fundo luèlanrem vana tribunum.
At tu qui gelidas Ticini primus ad undas
Scipiada; patris tinxifti fanguine ferrum ,
Incepta exféquere, & nati mihi redde cruorem.
Horrefcamne ipfos, veniant fi ad pradia, divos,
Quum fteteris prope me? vidi , certantia cado
Quum juga caicaftis, fummas volitare per Alpes.
Quum videam quorum ferro manibufque capaces
Arfere Argyripae campi: nutn fégnior ibis
Nunc mihi, qui primus torques in moenia telum
Dardàna, nec noftra; facilis concedere laudi?
Te vero, tene exftimulem, qui fulmina contra
Et nimbos, tonitrufque, ac fummi numinis iras
Quum ftarem, perferre ferox ac vana jubebas
Nubila, & ante ducem Capitolia celia petebas?
Quid vos, queis claro deleta eft Marte Saguntus',
Exhorter, quos nobilitant primordia belli?
Ut meque & Vobis dignum, defendite qucefo
Prsteriras dextrae laudes: divum ipfe favore,
Vincendoque ienex patriam poft trina labantem
Luftra, & non vifos tani longa state penates,
U A c