M. A N N Æ Ï L U C A N Ì P H A R S A L IÆ LIB. X,
Gaudia/quam làcrimis. meritumque immane tyranni
Deftruit j & generi mavult lugere revulfum,
Quam debere caput, qui duro• membra Senatus
Calcarat vultu, qui ficco lumine campos
Viderat Emathios, uni tibi, Magne, negare
Non audét gemitus. o fors duYiffìma fati !
Hunceine tu Caefar federato Marte petifti,
Qui tibi flendus erat? non mifti federa tangunt
Te generis ? iiec nàta jubet meerere, nepòfque?
Credis apud-populos Pompeji nomen amantes
Hoc caftris ^rodefle tais ? fòrtàffe tyrànni
Tangeris invidia, captique in vifeera Magni
Hoc alii dicuifle doles, quererifque periffe '•
Vindiftam belli, raptumque e jure fuperbi
Viftoris -gerierum . quifquis te fiere coegit
Impetas, a vera Ionge pietate recefiit.
Scilicet hoc. aijimo terras, atque aràuora Iuftras,
Necubi fupprèflus péfeat gener . o bene rapta
Arbitrio róors ifta tuo! quam magna remiiìt
Crimina* Romano triftis Fortuna pudori ,
Quod te non palla eft mifereri, perfide, Magni
Viventis ! néc non his fa’llere vocibus audes,
Acquirifque fidem firfiulati fronte dolòfis :
Aufer ab afpeéiu noftrò fu nè ita fateflés
Regrs dona tui : pejiis de Gaefare veftrum,
Quam de Pompejo, merùit feelus. unica belli
Premia civilis , vi&is donare falutem
Perdidimus . quod fi Phàrio germana tyranno
Non invifa foretj potuiiTem reddere regi,
Quod' mèruit; fratrique tuum prò munere tali
Mififlem Cleopatra caput, fecreta quid arma
Mov it, & inferuit noftrò Tua tela labori ?
Ergo in Theffalicis Peilso fecimus arvis^
Jus gladio? veftris qusefita licentìà regnis?
Non tuleràtn Magnum mecum Romana regentem >
*T'e Ptolenree fèram ? fruftra civilibus armis
Mifcuimus genres, fi. qua eft hoc orbe poteftas
Altera, quam Oaefàr: fi tellus ulla duorum eft#
VertiiTem Latiàs a veftto litore proras:
Famae cura Vétat , né non damnaffe cruentam,
Sed vkkar timuiffe Pharòn . nec falleré vos me
Credite viéiorém : nobls quoque tale paratum
Litoris hofpitium : fie fic mea còlla gerantur,
Theffalia; fortuna fàeit. majore profeéfo,
Quam metui poterai, diferimine geflìmusarma:
Exilium , generique minas , Romanique timebam;
Poenà fugse Ptolemaeus erat. fed parcimus annis:
Donamufque -nefas. iciat hàc prò cade tyrannus
Nil venia plus poiTe dari. vos condite bufto
Tanti còlla ducis : fed non , Ut crimina tantum
Veftra tegat tellus. jufto dare thura fepulcro,
Et placate caput, cinerefque in littore Tufos
CoUigite, atque unam fparfis date manibus urnam.
Sentiat adventum foceri, vocefque querentis
Audiat umbra pias. durti nobis omnia preferì,
Dum vitarn Phario mavult debere clienti,
Laeta dies rapta eft populis: concordia mundo
Nòftra petit: chimere Deis mea vota fecundis,
Ut te complexus pofitis felicibus àrinis
Affeftus abs te vètéfes, vitamque rogarem,
Magne, tuam : digrtaque fatis mercede laborum
Contentus par ’èffe tibi. tunc pace 'fideli
Feciffem , ut Vi<ftus poffes ignófcere divis,
Fecifies, ut Roma mihi. Nec tàlia fàtus ^
Invenit fletus comitem, nec turba querenti
Credidit ; abfcondunt gemitus> & pecora lieta
Fronte tegunt f hilarefque nefas fpeftare criientum ,
( O bona libertas ) cum Cxfar lugeat, audent •
l i b e r d e c i m u s ,
UT pritnum terras Pompeji colla fequutus
Atrigit, & diras calcavit Csfar arenas :
Pugnavit fortuna ducis, fatumque nocentis
^gypti, regnum Lagi Romana fub arma
Irer, an eriperet mundo Memphiticus enfia
Viiloris, viflique caput, tua profuit umbra,
Magne, .tui focerum rapuere a fanguine manes,
Ne populus poft te Nilum Romanus haberet.
Inde Paraitomam fértur fécurus in urbem
Pignore tam faevi feeleris, fua figna fequutus.
Sed fremitu vulgi fafces & jura querentis
Inferri Romana fuis, difeordia fenfit
Peftora, & ancipites animos, Magnumque perifle
Non fibi. tum vultu femper celante timorem ,
Intrepidus Superum fedes, '& tempia vetufii
Numinis, antiquas Macedum tefianria vires,
Circuit : & nulla captus dulcedtne rerum,
Non auro, cultuque déum, non mcénibus urbis,
Effoflum tumulis cupide defcetidit in antrum.
Ilìic Pellaei proles vefana Philippi
Felix prsdo jacet : terrarum vindice fato
Raptus: facratis totum fpargenda‘per orbem
Membra viti pofuere adyris : Fortuna peperc«
Manibus, & regni duravit ad ultima tatum.
Nam fibi libertas urrtquam fi redderet orbem,
Ludibrio fervatus erat, nòn tifile muttdo
Editus exemplum, terras tot poffe fub lino.
Effe viro. Macedum fines latebrafque fuorunj
Deferuit, viflafque patri defpexit Athénas :
Perque Afife populós fatis urgentibus aftus
Humana cUm ftrage ruit, gladiuntque per omnes
Exegit gentes . ignotos mifeuit amnes,
Perfarum Euphraten, Indorum fanguine Gangen:
Terraruhl fatale tnàlum, fulmenque, quod omnes
Percnteret ’pariter pOpulos , & fidus iniquum
Gentibus. Oceano e la fe irifèrre parabat
Exteriore mari, non illi flamtaa, nec unds,
Nec fterilis Libye, nec Syrtibus obftitit Ammon.
Iflet in odcafus, muudi devexa fecutus,
Ambifletque polos,.NiInmque a fonte bibiflet:
Occurrit'fuprema dies, naruraque folum
Hunc potuit finem velano ponere regi :
Qui fecum invidia, qua tofum ceperat orbem,
Abftulit imperlum : nulloque hsrede reliilo,
Totius fati iacerandas prasbuit urbes.
Sed cecidit Babylòne fua, Parthoque verendus.
Pro pudori Eoi propius timuere fariflàs,
Quam hónc pila ttment populi. licer ufque fub Arflon
Regnemus, Zephyrique aomos, terrafque prertiamus
Flagrantis poft terga Noti: cedemus in ortus
Arfacidum domino; non felix Parthia Craflis
Exignae fecùra fuit provincia Pellse.
Jam Pelufiaco veiiiens a gnrgite Nili
Rex puer, imbellis populi iedaverat iras,
Obfide quo pacis Pellsa tutns in aula
Csefar erat : cum fe parva Cleopatra biremi,
Corrupto cuftode Phari laxare catenas,
Intulit Émathils ignaro Csfare teflis ;
Dedecus ftsgypti , Latio feralis Erinnys,
Roma-
Kornano non calla malo, quantum impulit Argos,
SÌiacafque domos facie Spartana nocenti,
Hefperios auxit tantum Cleopatra furores,
f ermit iiU fuo, fi fas . Capitoiia filtro,
;E t Romana petit imbelli figna Canopo,
fia ta re captivo Pharios duilura trm m p h o s:,
Keucadioque fuit dubius fub gurgite cal'us,
An mundum ne nollta quidem matrona teneret.
» o c animi nox illa dedit, qui? prima cubili
Mifeuit ioceftam ducibus Ptolemaida noftns.
Quis tibi vefani veniam non dpnet amons,
Antoni? durum cum Cafaris hauferit ignis
»eftus, & in media rabie, medioque furore,
E t Pompejanis habitata manibus a u la ,
Sanguine Theffalica cladis perfufus adulter
Admifit Venerem curis, & mifeuit armis
Illicitofque toros, & non ex conjuge partus ?
jfro pudori obiitus Magni, tibi Julia fratres
Obici*:na de matre dedit: partefque fugatas
Paffus in extremis Libyes coalelcere regnis,
¿Tempora Niliaco turpis dependit amori ,
|0 u m donare Pharon, dum non fibi vincere mavult.
Q ;ism tormx confila fux Cleopatra fine ullis
Triftis adit iacrimis, fimulatum comt» dolorasi,
9buem decuit, volati laceros difperfa capiiios, .
Et fio otfa lpqui : Si qua eft, o maxime Caefar ,
fpobilitas, Pharii proira clariffima Lagi,
E< ri in aeternum feeptris depulfa paternis,
Si tua reftituat veten me dextera fato,
'fcompieilor regina pedes. tu gentibus aiquum
Sidus ades noftris. non urbes prima tenebp
Eemina Niliacas; nullo diferimine fexus
Reginam feit ferre Pharos. lege fumma perempti
inerba patris, qui. jura; mihi communia regni,
Et thalami cum fratre dedit. puer ipfe fororem,
Sit modo liber, amen fed habet fub jure Pothini
^Àffeflus, enfefque fuos. nil ipf» paterni
Suris habere peto :: culpa, tantoque pudore
¡Solve domum: remove funefta fatellitis arma,
f c t regem regnare jube. quantofne turaores
Mente gerit famulus, Magni cervice revulfa!
Bam tibi (fed procul hoc avertant fata) minatur.
Sat fuit indignum, Caefar, mundoque tibique,
fsPompejum facinus meri.tumque fuine Pothini.
B Nequidquam duras tenraflet Ciefaris aures ;
§Vultus adeft precibus, fàciefque incerta perorai.. ■
fex ig it infandam corrupto judice noilem.
JiPax ubi: parta duci, donifque ingeptibus emta eft}
^Excepere epuiae tantaruna gaudia rerum :
Explicuitque fuos magno Cleopatra tnmultu
Blondum transjatos Romàna in fecuia luxus.
■Ipfe locus templi , quod vix corruptior aetas
Extruat, inftar erat : laqueataque tefla ferebant
|E>ivitias, craflumque trabes abfconderat aurum.
Nec fummis eruttata domus, feflifque nitebat
•: Marmoribus : ftabatque fibi non fegnis Achates,
■Purpureufque lapis, totaque effufus in aula
■Calcabatur Onyx : Hebenus Mareotica vaftos
■Non operit poftes, fed ftat pro robore vili
■Ammani, non forma domus: ebur arria veftit,
Et fuftixa manu foribus teftudinis Indx
Terga ledenr, crebro maculas diftinfla Smaragdo.
Fulget gemma toris, & jafpide fulva fupellex :
■Strata micant: Tyrio quorum pars maxima Cucco
■Coffa diu, virus non uno duxit aheno;
■ fiati auto piumata nitet; pars, ignea cocco,
Ut mos eft Phariis mifeendi licia teiis.
Tane famutae numerus turbæ, populufque minifter,
( Difcolor hos fanguis, alios diftinxerat xtas : )
Hæc Libycos pars , tam flavos gerit altera crines.
Ut nullas Cæiar Rheni fe dicat in arvis
Tam rutilas vidifle. comas. pars fanguiuis ufti
Torta caput, refugofque gerens a fronte capiiios.
Nec non infelix ferro moliita juventus ,
Atque exefla virum. ftat contra fortior xtas,
Vix ulia fufcante tamen lanugine malas.
Difeubuere toris reges, majorque poteftas
Cæfar : & immodice formam fucata nocentem,
Nec feeptris contenta luis, nec fratre marito,
Plena maris rubri fpoliis , colloque comiíque
Divitias Cleopatra gerit, cultuque laborat.
Candida Sidonio prxlucent péñora filó ,
Quod Nilotis acus compreiTum pectine Serúm
Solvit, & extenfo laxayit ftamtna velo.
Dentibus hie niveis, feiftofque Atlantide fiiva
Importiere orbes; quales ad Cæfaris ora
Nec capto venere Juba, pro cxcus, amens
Ambirione furor, civilia bella gerenti
Divitias aperire fuas , incendere mentetn
Hofpitis armati, non fit licet i|Ie nefando
Alarte patatús opes mundi quxfifle ruina :
Pone duces prifeos, & nomina pauperis ævi
Fabricios, Curiofque graves : hic ille recumbat
Sordidus Hetrufcis abduflus Confuí aratris,
Optabit patriz taiem duxifle triumphùm.
Infudere epulas auro, quod terra, quod aer,
Quod pelagus, Niiufque dedit , quod luxus inani
Ambinone furens toro quæfivit in orbe ,
Non mandante fame, multas voiucrefque fcrafque
Ægypti portiere Deos: manibufque miniftrat
Niliacas cryft&Uus a q u a s gemmæque capaces
Excepere merum, fed non Mareotidos uvæ ,
Nobile fed paucis feoium cui contulic annis
Indomitum Meroe cogens fpupare Falernum.
Accipiunt fertas nardo fiorente corona:,
Et numquam fugiente rofa : multumque, madenti
Infudere comae, quod nondum evanuit aura,
Cinnamon, externa: nec perdidit aera terræ :
Adveflumque recens vicino medís Amomum.
Dilcit opes Cæfar fpoüati perdere mundi,
Et geffìfie pudet genero cum paupere betlum ,
Et caudas Martis Phariis cum gentibus optat.
Poftquam epuiis", Bacchoque modum laflata vojuptas
Impofuit, longis Cæfar producere noflem
Inchoat alloquiis.: fummaque in fede jacentem
Linigerum placidis compellat Achorea diftis : ■
O facris devote fenex, quodque arguit ætas,
Non neglefle Deis, Phari a: primordia gentis,
Terrarinnque fitus, vulgique ediflere mores, ' ,
Et ritus, formafque Deum : quodeumque vetuftis
Infcuiptum eft adytis profer, nofcique vpiehtes
Prode Deos. fi Cecropium fua facra Platonem
Majores docuere tui: quis dignior umquam
Hoc fuit auditu, mundique capacior hofpes ?
Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,
Sed tarnen & veftri : media inter præiia femper
Stellarum, cæiique plagis, fuperifque vacavi,
Nec meus Eudoxi vincetur Fa iti bus annus,
Sed cum tanta meo vivat fub peflore virtus,
Tantus amor veri , nihil eft quod nofcere malittl
Quam fluvii cauffas per fecuia tanta latent es,
Ignotumque caput: Ipes fit mihi cetta videndi
H z N iliacos