Prorumpit Capua Pcenus, vtcinaque late
PrærAiflb tërrOrè quatit. ceü condita bruma
Dum Riphæa rrgent Aquilonis lamina, tenderti
Evolvit ferpens* arcano membra cubili ,
Et i}>lbrideTite dîe noVu? eriiicâit, atqtie côrüfctitii
Fert caput, & farti etri füblatis fàücibds efflat.
Ai< Lifryci ducii ut1 fhlfèrunt ligna per agro?,,
Defoiàta metti1 curila, fuadente pavcfre
Vallo fe claufetë firtiûl, trepidique falutls
Expeftknt ipfi? metuehtës moertibù? hofterii .
Sed notic iile vigor, qui rtiptis Alpibus ariria
Intulerat, dèdëratque vias, Trëbiaque potitus,
Mæoniosr halo fceleravit fanguinè flu&üs,
Tune inerat: molli luxü madefaélà, nieroque,
Illecebris fomni torpentia mehibfa flüëbarit,
Queis‘ gèlidas fuettitri rioéles thOraeè grâvàtîs
Sub Jove non afouò tïahëre, 8c tehtoria- fæpe ^
Spernere, ubi Hiberna ruerent cum grandine liîinbi,
Ac ne no&e quidern clypeive enfefve repofti,
Non pharëtræ, aut jacula-, 8c pro rttérribris arma füerë.
Tune grave caffi s onus, majôtaque pondera' vifa-
Parmarum’, ac riüllis fufai ftridoribu? hafta*.
Prima inftâuraintem fénfit certaminà' triitis
Parthenope, nòti div'es op'urri, non fpreta vigoris1:
Sed portus traxere! dùcem, fecurâ: vòìentetft
Æquora, quæ petéret veriien? Carthagiilè p'uppis1.
Nam molles urbi rîtiis, atqüe hofpita Muiis
Otia, & exenituin cùris- gravioribùs ævüirf,
Sirenum dédit ünà ftium & memorabile notneti
Parthenope mûris A'chéloias, æquore cùjiis
Regnavere diu cantus , cuni dulce per undas
Exitium miferis canerêt non profpèra tiautis.
Hæc pone àggrèflu? (¡nam froftteriv clauferat æquor)
Moenià, tìòri jïHàsf Valait perfringète Pdéhùs
Tota mole vias, fruftraquë iriglorius aulì,
Pulfàvit quatiens ôbftr'uéïas ariete portas.
Stabat Cannarum Graja ad rnuniminà vi&or
Nequidcjuam, 8t cautæ mentis cohfülta prübabat
Evéntü , qui poil Dauni ftagnatttia regna
Sanguine, Tarpeja? ire abftinuiflet ad arce?.
En qui no? fegné?, 8c tiëfctre addëre cürfura
Fatis ja&aftis, qnod vobis fcàtidete nüper
Non acie ex ipfa côncëffum meema- Rom# v
Intrate, atquë epulas promiflas fede Tonanti?
His, quæ Graja manus défendit, reddite te£¥is:.
Talia ja&àbàt, famæque pudore futurée
Irritas, inCoepta prlrtiu? fi abfifteret urbe,
Audebat cunaa , âtque acitebàt fraudibus enfes.
Sed fubitæ iiltiris fîàmmæ, tOtOqüe fluebant
Aggeris anfraifïu tela itriprovifa per auras .
Haud fecus, occuluit faxi qtios vertice foetus.
Aies fulva Jovis, tacito fi ad culmina nifu
Evafit ferpèns, terretque propinquus hiatu ;
111a hoilem rofiro, atquë adfuetis fulmina'ferre
Unguibus inCëiTeris, nidi; citcùthvoiat orbem.
Tandem ad vicinos Cumarurf)1 vertere portus
Defeflus fubigir , varidque lacefiere motu
Fortunam, & famæ turbando obliare finiftræ.
^ed eufios urbi GràccHus tutela, vel ipfis
Certior arcebat mûris, iterumque federe
Portis, atque àditus iterum fperâre vetabat.
Luilrat inops animi, rimatur & omnia cireum
Alite vèéius èquo, rurfufque hortatibus irifit
Laudum agitâre fuos : Pron dii ! quis terminus, inquit,
Ante urbes fiàlidi Grajas , oblite ttioruni
Fa&orum rifilëS ? quis erit moduS ? Alpibus adftat
; Nimtrtim major ruote?,. 8c fcàndere cselum'
Pulfantes jubeo fccpulos : quamquam altera detur
Si fifftilis tellus, aliié'qtìe repente fub aftra
Exfurgant rupes , n'On ibis ? & arduus: armai
Me ducente tères r' tene heu Cumanus hianrem
Agger adhuc murufque tener? Gracchumque, tnoveri
Non aufunt portis f pàrtfo in difbrimine cerno^
An vobis gerite? , quaicuiriqUe labore paraftis,
Cafu gefta paterit?' petr vos Tytrhena fàventUm
Stagna deurn , per ego& Tr'ebiarri , clnerefque Sagunti
Obteftor, dignos jain vòfmèr reddite veftra,
Quam trahitis, fama, & revocate in peélora Cannas.
Sic duélof feflas luxu, attritafque fecilridis
Erigete, & verbis t'entabat fi fiere mèrites.
Atque hìc perluilraìiS aéfitus , fulgefltia cefnìt
Arcis tempia jUgo, quòrrim1 tutii^ VitltiS ,.altas‘
immitis duélof Gaptìte , pritriordià pandit :
Non eli hoc”, inquit, rioflri,- q’uod ftifpìcii?, xvi :
Majores feceref màtiusr: quum: rtgtìà' rimeret
Diélsi regis, ( fic fatììa efl')! linqneiè' tèrtas
D^daius 'in ve ni t : nec toto figna fequénti
Orbe dare , stherèà? alièna, tòllere in atirà?
Aiifùs fe penna , atque h'oniini rriOriilraSre volàtus .
Sufpenfum hic libraiìs media-inter niibila corpus
Enavit, Superoiqtìè ribvtis còntertuit:ales.
Natum etiàm dòeutt falfas fub imagi ne'pi urti ai
Attentare vias volucruni : làpfumqiie fotufi?
Pennarurfi rfeiiiis ,- 8c non- fèlieibus ali?
Turbida p!aud'eiitem: vidit frèta: duiriqué dolori
indulget fubitò, riiotis ad peilòra-palmis'
Nefeiuà heu platlilu duxit moderante volàtus .
Hic prò nubi vagò gfatus pia templà meàtu
Inftituit Phcebo, atque aùdaces exuit atas:.
Virius hzc. fed; enim duélor numerabat inerte?
Atque aélos fine'Marte dies, ac fiate: pudebar.
Ingemit adverfis, refpeilànfqtie irrìtà téila
Urbe Diearch^a parat exfatiare dolorern.
Hic quoque nunc pè’agus, nùnc muti faxeà tttoles
Olficit audenti, defiìnfantutrique labores.
Duraque tenet' foclòs dtira; atqitè óbfepra viarum
Rumpere nitèrites ièntus labóri ipfe propinqua
Stagnorum rerraiq'ue fimul miracùlà liiftrat.
PrimOres adfiint'Capuàs, dòcèt ille tèpentes
Unde ferànt norrìen Bai^, còriiitertique dèdiiTe
Dulichice puppis fiagno fua nomina- mónflràt.
Aft hic Lucrino mànfifie vócabula quondam
Cocyti memorai, medioque in gurgite pòh ti
Herculeum còmmendàt iter, qua difcidlt’ teqilor
Amphitryoniades armenti vi6lor Ibèri.
Ille olim populis diélum Sryga, riomirie: vetfó
ì Stagna inter celebrèmmine raitià' ìiionfirat Ayerfiutfl:
Tum trilli nemore atque' umbri? nigrantibus: liórtens,
Et formidatus’ volucri, leràle vomebat
Suffufo virus cjelo, Stygiaqufe per urbes
Relligione1 fàcer , fazvum rètineBaf Honorem -
Hinc vicina palus f fama efi Àcherontis ad undas
Pandere iter} cascas fiagnante voragine fauces'
: Laxat, & horretidós apèrit tfelluris hiatus,
! Interdumqué novo perturbai luniine nìàneS.
| Juxta ac caligante fitu, lòngunique per1 àrvUm
Infernis prelfas nebulis, pallente fub umbra
Cimmérias j'acuiiTe domo?, no$emque profuridam
Tartare» nàrrant urbis: rum fulfare’ & igni
Semper ahhelantes, cofloque bitumine campo?
| Oflenrànt : tellùs atro exundante vapore
I Sufpirans, ùfiìfqu'e diu calciaste meduili?
I
■Xfluat, & Stygios exhalat in aera flatus,
ilparturit, & txemulis metuendum exfibilat antris:
Ijnterdumque cavas luilatus rumpere fedes,
Mut exire foras, fonitu .lugubre minaci
jifylulciber immugir, Jacerataque vifeera terrae
aMandit, & exefos labefaélat murmure montes.
lTraduni Hercúlea profiratos mole gigantes
fpellurem injeílam quatere, & fpiramine anhelo
Brorreri late campos, quoriefque minatur
mumpere compagem impofitam, expallefcere .cíclum.
kpparet Prpcnvte ,f».vnm fortita Mimanta :
[s^pparet procul Inarime, quée turbine ni.gro
Fumantera premit Iapetum , flammafque rebelli
0re ejeélanrem, & , fi quando evadere detur,
®ella Jovi rurfus Superifque iterare volentem.
Srionfirantur Vefeva juga, atque in vertice fummo
®)epafli flammis fcopuli , fraClufque ruina
¡Moñs circum, atque JEtnx fatis certantia faxa.
Nec non Mifenum fervanrem Id»a fepulcro
fviomina, & Hercúleos videt ipfo in litore Baujos .
Miratúr pelagique minas, terraque labores.
bus poftquam perfpe£la viro, regrefliis ad altos
»nde Pherecyadum muros, ¡frondentia lasto
palmite devafiat Nyf^a cacumi.na Gauri.
Hinc ad Chalcidicam transfert citus agmina Nolam :
iCampo Ñola fedet, .crebris eircumdata in orbem
Turribus, & ,celfo facilem tutatur adiri
;Jlaniciecn vallo : fed qui non turribus arma
Pefendenda daret, v.erum ultro meenia dextra
Frotegeret, Marcellus opem auxiliumque ferehat.
¡ífque ubi Agenoream procul aelvenrare per a?qu<or,
Et ferri ad muros oubem videt, Arma, cruentus
'Hoftis adeft., rapite arma v iri, Clamatque, capitque.
fcircumfiant rapidi juvenes , aptantque frementi
Sanguíneas de more jubas: fonat inde citato
Agmina difponens pafiu, Tu jimina dextras
Servabis porta Nero : tu converte cohortes
Ad lavam patrias, 8c Larinatia figna,
Clarum Volfcorum Tulli decus : aft ubi jufib
Per tacitum ¡ruptis, fubita v i, fundite portis
.Telorum in campos nimbum, ferar ipfe revulfa
Jn medios, ,equitumque traham certamina porta,
pumque ea. Marcellus, jam clauflra evellere Poeni
Et fcalis fpretos tentabant rumpere muros.
Jnfonuere tubíe paífim, clamorque virorum,
pinnitufqu.e, fimul litui, raucoque tumultu
;Cornua, & jn membris concufla furentibus arma.
¿Fertur acerba lues disjeélis incita telis,
.pffufasque ruunt inopino ilumine turb»,
®mprobus ut fraélis exundat molibus amnis,
fropulfum ut Borea feopulis impingitur squor,
^Jt rupto térras invadunt carcere venti.
terrenre Libys vifu armorumque virumque
«Dejeélum fperare yaler: dux Dardanus inftat
|Àttonito prregrelTus equo, tergifque ruentum
Bncumbens halla, focios nunc voce fatigat:
fe rg e age, fer grefliis dexter deus, boraquenofira eli,
JHac ityr in muros Capu» : Nunc rurfus in hofiem
IConverfus, Sta,quo raperis? non terga tuorum,
ITe, duélo,r Liby«, increpito: fiar campus, & arma,
■Et Mars in manibus , dimitto a casde cohortes,
ppeélemur foli, Marcellus prariia pofeo.
Sic redor Latius : juvenique invadere pugnam
Barc»o fuade.ba.t honor, pretiumque perieli.
[Sed non hsc placido cernebat pedore Juno,
paptoque avertit /upr^ma In fata ruentem *
Sifiere perculfos ille, 8c revocare laborat.
Talefne e gremio Capu», tedifque finiftris
Egredimur? fiate, o miferi, queis gloria fumma
Dedecori eft: nil vos hodie [mihi creditej terga
Vertentes fidum exfpedat : meruifìis ut omnis
Ingruat Aufonia, & fevo Maverte paraftis,
Ne qua: fpes fulos pacis vitaque maneret.
Vincebat clamore tubas, vocifque vigore
Quam/is obftrudas f».vus penetrabat in aures.
Polydamanteis juvenis Pediaous in atmis
Bella agirabat atrox, Tiqjanaqne femina , & ortils,
Atque Anrenorea fefe de ftirpe ferebat,
Haud levior generis fama, facroque Timavo
Gloria , & Euganeis diledum -nomen in otis .
Huic pater Eridànus, Venetsque ex ordine gentes,
Atque Apono gaudens populus, feu bella cieret,
Seu Mufas placidus, dodsque filentia vitae
Mallet, & Aonios pledro mulcere labores.
Non ullum dixere parem, ¡nec notior alter
Gradivo juvenis, nec Phcebo notior alter.
Qui poftquam eflfufis urgens veftigia fr«nis -
Poenorum, juxta galeam atque infigne perenni
Agnovit fpolium Paulli, puer illa gerebat
Non parvo hetus dudoris snunere Cìnyps,
Diledus Poeno Cinyps, quo gratior ora
Non fuit, ac nulla nituit plus fronte decori*,
Quale micat femperque novum eft, quod Tiburis aura
Pafcit, ebur, vel qui miro candoris bonore
Lucet in aure lapis, rubris advedus ab undis .
Quem poftquam egregium criftis, & cafijde nota
Fulgentem extrenao Pedianus in agmirie yidit,
Ceu fubita ante oculos Paulli emerfiflet imago
Sedibus infernis, amiflaque pofeeret arma,
Invadit frendens, Tune, igoavilfime, facri
Portabis capitis, quae non fine crimine vefter
Invidiaque deum ge-ftaret tegmina dudor ?
En Paullus. Vocat inde viri ad fpedacula manes,
Et fugienris agit coftis penetrabile telum.
Tum delapfus equo, galeam atque infignia magni
Confulis abrumpir dextra, fpoliatque videntem.
iolvitar omne decus leto, niveoique per ilrrus
It Stygius color, & formie popuhirur faonores.
Ambrofiis cecidere comae, yiolataiqHe cervix
Marmoreum in jugulum colio labeote reeumbit*
Haud fecus oceano rediens Cythereius ignis,
Quupi ieiè Veneri jaélat fplendore refefto,
Si fubita inyadat nubes, hebetatur, & atris
Decrefcens teuebris, languentia lumina condii.
Ipfe eti.atn capta Pedianus callide, nudos
Attonitus flupet ad vultus, irafque coercet.
Tum_ galeam magno focium eiamore reportans
Immitetn quatiebat equqm, fpumantia feyo
Fr$na cruentantem morfu; cui turbidus armis
Obvia Marcellus rapido tulit ora tumultu,
Agnofeenfque decus, Mafte o yirtutis avitse
Maélp Antenoride, nunc, inquit, tapta petamus
Quod fuperell Libyci dufloris tegminà, & ardens
Terrificis fevam fundit ftridoribus hallam.
Nec forfan vpti vanus foret, obvia ni vis
Geftaris oppofito tenuiflet corpore telum.
Qui ¿utp vicinis duflorem protegit armis,
Tranfabiit nop hunc fitiens gravis hafla cruorem,
Ingenteique minas mutata morte peregit.
Avehitur raptim dufìor, diferimine feti
Turb.atus, curfumque ferens ad cefira capeflìr.
Jamque fuga immodicus tendit certamine greflum
Q * Praci