Inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes:
Adverfafque taces, immeníbque igne columnas,
Ec trabibus miftis ávidos typhonas aquarum
Derulit atque oculos ingefto fulgure claufit.
Excuífit enfiasi galeis, capülofque folutis
Perfudit gladiis, ereptaque pila liquavit :
Aethereoque nocens fumavit fúlfure ferrum •
■Nec non innúmero cooperta examine ligna,
Vixqua revulía íolo, maiori pondere preíTum
Signiferi merfere caput ; rorantia fletu,
Ulque ad Theííaliam Romana & publica íigna.
Admotus Superis difcuffa fugit ab ara
Taurus, & Emathios prceceps fe jecit in agros;
Nullaque funeftis inventa eft viólima facris.
At tu, quos feelerum Superos ? quas rite vocaíti
Eumenidas C«(ar? Stygii quas numina regni?
Infernumque nefas? & merlos noóte furores?
Impía tara f«ve gefturus bella iitafti?
Jara dubium monítrifne Deum , nimione pavori
Crediderint : multis concorrere vifus Olympo
Pindus, & abruptis mergi convallibus Aemus,
Edere noólurnas belli Pharfalia vocés,
Ire per Oífeam rapidus Boebeida fanguis :
lnqne vicem vultus' tenebris mirantur operros ,
Et pallere diem, galeifque incumbere noótem,
Defunóiofque patres, & cunólas fanguinis umbras
Ante oculos volitare fuos. fed mentibus unura
Hoc íolamen erat, quod voti turba nefandi
Confcia-, quce patrum jugulos, qua; peótora fratrum
Sperabat, gaudet monftris, mentifque tumultu,
Atque omen feelerum fubitos putat efle furores.
Quidmirum, populos, quos lux extrema manebat,
Lymphato trepidafle metu ? pr«faga malorum
Si data mens homini eft, Tyriis qui Gadibus hofpes
Adjacet, Armeniumque bibit Romanus Araxem :
Sub quQCumque die, quocumque eft fidere /nundi,
Mceret, & ignorat cauífas, animumque dolenrem
Corripit: Emathiis, quid perdar, neícir, in armis*
Euganeo, íi vera fides memorantibus, Augdr
Colle fedens, Aponus terris ubi fumifer exit,
Atque Antenorei difpergitur unda Timavi,
Venit fumma dies , geritur res maxima, dixit:
Impía concurrunt Pompeii & Casfaris arma.
Seu tonitrus, ac tela Jovis prsefaga notavit :
Aera fea totum difeordi obfiftere cado,
Profpexitque polos; feu lumen in «there mceftum,
Solis in obfeuro pugnam pallore notavit.
Diflìmilem certe cunólis, quos explicat, egit
Theflalicum Natura diem: fi cunóla perito
Augure mens hominum cadi nova figna notafler,
Speótari e toto potuit Pharfalia mundo.
O fummos hominum, quorum Fortuna per orbem
Signa dedit, quorum fatis cadum omne vaeavit.
H«c & apud feras gentes, populofque nepotum,
Sive fua tantum venient in fécula fama,
Sive aliquid magnis noftri quoque cura laboris
Nominibus prodelTe poteft : cum bella legentur,
Spefqiw metufque fimul, perituraque vota movebunt:
Attonitique omnes veluti venientia fata,
Non tranfmifla legent, & adhuct ib í,Magne,fàvebunt.
Miles ut adverìo Phcebi radiatus ab iólu
Deícendens toros perfudit lumine colles,
Non temere itnmiftus campis : ftetit ordine certo
Infelix acies. cornus tibi cura finiftri
Lentule, cum prima, qua; turn fuit optima bello,
Et quarta legione, datur: tibi numine pugnax
Adyerfo, Domiti, dextri frons tradita Marris«
At medii robur belli fortiifima denfant
Agmina qua; Cilicum terris deduóia tenebat
Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.
At juxta fluvios, & ftagna undantis Enipei,
Cappadocum montana cohors, & largus habenis
Ponticus ibat eques. lìcci fed plurima campi
Tetrarch«, regefque tenent, magnique tyranni,
Atque omnis Latio qua fervir purpura ferro .
Illuc & Libye Numidas, & Creta Cydonas
Mifit : Iturasis curfus fuit inde fagittis :
I Inde truces Galli folitum prodiftis in hoftem:
| illic pugnaces commovit Iberia cetras.
Eripe vigori gentes, & fanguine mundi
Fulo, Magne Temei, totos confume triumphos.
Ilio forte die C«far ftatione relióta
Ad fegetum raptus moturus figna, repente
Confpicit in planos hoftem defeendere campos,
OblatumqUe videt votis fibi mille petitum
, Tempus, in exrremos quo mitrerei omnia cafus.
Aeger quippe mor«, flagranfque cupidine regni,
C«perat exiguo traólu civilia bella
Ut lentum damnare nefas. diferimina poftquam
Adventare ducura , fupremaque pradia vidit,
Cafuram & fati fenfit nutare ruinam,
llla quoque in ferrum rabies promptiffima, paulum
Languit, & cafus audax fpoqdere lecundos
Mens .ftetit in dubio, quam nec fua fata timere,
Nec Magni fperare finunt: formidine merfa,
Profilit hortando melior fiducia vulgo.
O domitor mundi, rerum fortuna mearum,
Miles, adeft toties optar« copia pugna;.
Nil opus eft votis : jam fatum.accerfite ferro.
In manibus veftris, quantus lìt C«far, habetis.
H«c eft illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas
Promiflam memini, cujus fpe raovimus arma,
in qua diftulimus vetitos remeare triumphos.
H«c eadem eft hodie , qua; pignora, quoque penates
Keddat, & mento faciat vos Marte colonos .
H«c, fato qua; tefte probet, quis juftius arma
Sumferit, haec acies vióium faólura nocentem eft.
Si prò me patriam ferro flammifque petillis,
Nnnc pugnate truces, gladiofque exfolvite culpa.
Nulla manus belli, mutato judice, pura eft.
Non mihi res agitur, fed vos, ut libera fitis
Turba, precor, gentes ut jus habeatis in omnes.
Ipfe ego privata; cupidus me reddere vits ,
Plebejaque toga modicum componere civem .*
Omnia dum vobis liceant, nihil elfe recufo .
Invidia regnate mea, nec fanguine multo
Spem mundi petitis: Grajis deleóla juventus
Gymnafiis aderit, ftudioque ignava palaftra;,
Et vix arma ferens, & mift« diflona turb«
Barbaries ; non illa tubas, non agmine moto
Clamorem latura fuum. civilia paucae
Bella manus fkcient : pugna; pars magna levabit
His orbem populis, Romanumque obteret hoftem •
Ite per ignavas gentes fàmofaque regna,
Et primd ferri motu profternite mundum :
Sitque palam, quas tot duxit Pompejus in urbem
Curribus, unius gentes non elle triumphi.
Armenios ne movet, Romana potentia cujus
Sitduots? aut emptum minimo vult fanguine quifquaflì
Barbarus Hefperiis Magnum prajponere rebus?'
Romanos odere omnes, dominofque gravantur,
Quos norere, magis. fed me Fortuna meorum
Commi-
Icommifit manibus, quorum me Galiia teftem
Tot lecit bellis. cujus pon milftis enfem
ignofcam? caelumque tremens eum lancea tranfit,
fKfcere non fallar, quo fit vibrata lacerto.
©aod fi figna ducem numquam fallentia veftrum
Confpicio, faciefque truces, oculofque minaces;
yiciiiis. videor nuvios lpeólare cruoris,
C alcatofque fimul Reges, fparfumque Senatus
Corpus, & immenfa populos in casde natante?.
,jjed mea fata moror, qui vos in tela ruentes
y ocibus his teneo. veniam date bella trahenti ;
Jjjpe trepido; haud umquam vidi tam magnadaturos,
Tarn prope mé Superos : camporum limite parvo
Abfumus a votis. ego fum, cui Marte peraólo ,
Sua; populi, Regefque tenent, donare licebit.
©none poli motu, quo cadi fidere verfo,
TbeiTalica; tantum , Superi, permittitis orse ?
Aut merces hodie bellorum, aut poena paratur.
Ésfareas fpeólate cruces, fpeólate catenas,
Et caput hoc pofitum roftris, effufaque membra,
feptorumque nefas, & claufi prselia campi. >
-Cum duce Syllano gerimus civilia beila,
yeftri cura movet. nam me fecura manebit
Sors quelita manu: fodientem vifeera cernet
.Me mea, qui nondum vicio refpexerit hofte.
Di, quorum curas abduxir ab «there tellus,
Romanufque labor, vincat, quícumque neeeiTe
Non putat in vicios fievutn diftringere ferrum,
Quique fuos cives, quod figna adverfa tulerunt,
Non credit feciffe nefas . Pompejus in arólo
Agmina veftra loco vetita virtute moveri
Cum tenuit, quanto fatiavit fanguine ferrum!
Vos tamen hoc oro, juvenes, ne caedere quifquam
Ho ft is terga veliti civis, qui fugerit, efto .
Sed dum tela micant, non vos pietatis imago
Ulla, nec adverfa confpeóli fronte parentes
Cornmoveant ; vultus gladio turbate verendos •
Sive quis infetto cognata in peólora ferro
{bit, feu nullum violabit vulnere pignus,
Ignoti jugulùm tamquartì fcelus imputèt hoftis.
Sternite jam vallum foflkfque implete ruina,
Exeat ut plenis acies non lparfa maniplis •
Farcite ne caftris : vallo tendetis in ilio,
Unde acies peritura venit. Vix cunóla locuto
CaTare, quemque fuum munus trahit, armaque raptim
Sumta viris. celeres capiunt pr«fagia belli;
jCalcatifque ruunt caftris : ftant ordine nullo ,
Arte ducis nulla; permittunt omnia fatis.
B i totidem Magni foceros, totidemque petente«
Urbis regna fu« funefto in Marte locafles,
Hlon tam pr«cipiti ruerent in pr«lia curfu .
Vidit ut hoftiles in reólum exire catervas
Bompejus, nullafque moras permitiere bello,
Sed Superis placuifle diem; ftat corde gelato,
Àttonitus, tantoque duci fic arma timere ,
Qmen erat. premit inde metus, totumque per agmen
Sublimi proveas equo: Quem ftagitat, inquit,
Veftra diem virtus, finis civilibus armis,
vuem quarfiftis, adeft. totas eflfundire vires;
Extremum ferri fupereft opus, unaque gentes
pora trahit. quifquis patriam, carofque penates,
wui lobolem, ac thalamos, defertaque pignora qusrit,
pofuit Deus omnia campo.
. aulia jubet melior Superos fperare fecundos r
*pii tela regent per vifeera C«faris, ipfi
»vomanas fencire volent hoc fanguine leges •
Si foceró dare regna meò, mundumque pararent,
Pr«cipitare meam fatis potuere feneclam .
Non iratomm populis, urbique Deorum eft
Pompejum fervare ducem. qu« vincere poiTent
Omnia contulimus . Tubiere pericula clan
Sponte viri, facraque antiquus imagine miles.
Si Curios his fata darent reducefque Camillos
Temporibus, Deciofque caput fatale voventes,
Hinc ftarent. primo gentes oriente cèaéì:«,
lnnumer«que urbes, quantas in pndia numquam
Excivere manus. toto fimul utimur orbe.
Quidquid figniferi comprenfùm limite cadi
Sub Noton & Borean hominum fumus, arma movemus.
Nonne iuperfufis colleólum cornibus hoftem
In medium dabimus ? paueas vióloria dexfras
Exigit: at plures tantum clamore caterv«
Bella gerent • C«far noftris non fufficit armis .
Credite pendentes e iummis moenibus urbis
Crinibus effufis hortari in pr«lia matresi
Credite grand«vum, vetitumque «tate Senatum
Arma fequi, facros jjedibus profternere canos :
Atque ipfam domini metuentem occurrere Romam. :
Credite, qui nunc eft, populum, populumque futurum
Permiftas afferre preces: h«c libera nafei,
H«c vult turba mori. fi quis poft pignora tanta
Pompejo locus eft, cum prole, & conjuge fupplex ,
Imperii fai va fi majeftate liceret,
Voluerer ante pedes. Magnus, nifi vincitis, exul,
JLudibrium foceri, vefter pudor, ultima fata
Deprecor, ac turpes extremi cardinis annos,
Ne difeam fervire fenex. Tam mcefta locuti
Voce ducis flagrant animi, Romanaque virtus
Erigitur, placuitque mori,' fi vera timeret.
Ergo utrimque pari concurrunt agmina motu
Irarum; metus hos , regni fpes excitat illos.
H« facient dextr«, quidquid non expleat «tas
Ulla, nec humanum reparet genus omnibus annis,
Ut vacet a ferro, gentes Mars ifte fuxuras
Obruet, & populos «vi venientis in orbem
Erepto natale feret. tunc orane Latinum.
Fabula nomen erit: Gabios, Veiofque Coramque
Puivere vix teól« poterunt monftrare ruinae,
Albanofque lares, Laurenrinofque penates
Rus vacuum, quod non habitet nifi noóle coaóla
Invitus, queftufque Numam juififie, Senator.
Non^ «tas h«c carpfit edax, monimentaque rerum
Putria deftituit: crimen civile videmus,
Tot vacuas urbes . Generis quo turba redaóla eft
Humani? toto populi qui nafeimur orbe,
Nec muros implere viris, nec poflumus agros.
U rbs nos una capir : vinólo foffore coluntur
Hefperia; fegetes : ftat teólis putris avitis
In nullos ruitura domus ; nulloque frequentem
Cive fuo Roraam, fed mundi fsece repletam,
Cladis eo dedimus, ne tanto in tempore bellum
lam poftet civile gerì: Pharfalia tanti
Caufa mali, cedant feralia nomina Cann«,
Et damnata dia Romanis Allia faftis.
Tempora fignavit leviorum Roma malorum .*
Hunc voluit nefeire diem. prò triftia fata !
Aera peftiferum traólu, morbofque fluentes,
Infanamque famera, permiflàfque ignibus urbes,
Mceniaque in pr«ceps laturos piena tremores
Hi poflent ex pie re viri : quos undique traxit
In miferam Fortuna necem, dum munera longi
Explicat eripiens «vi, populofque, ducefque,
Con