6o M. À N N Æ I L U C A N I P H A R S A L IÆ LIB. X#
Niliacos fontes ; bellum civile relinquamY
Finieràt, còntraque facer fie orfus Achoreus :
Fas mihi magnorum Cæfar fecreta parentum
Prodere, ad hoc ævi populis ignota profanis.
Sit pietàs aliis, miracula tanta fàlere :
Aft ego cælicolis gratum reor, ire per omnés
Hoc opus, & facras populis notefeere legès.
Sideribus, quæ fola fugam moderantur Olympi,
Occuruntque polo, diverfa potentia prima
Mundi lege data eft.'fol tempora dividit anni,
Mutât noéle diem, radiifque potentibus aftra
Ire yetat, curfufque vagos ftatione moratur.
Luna fuis vicibus Tethyn, terrenaque mifeet.
Frigida Saturno glacies, & zona nivalis
Ceifit. habet ventos, incertaque fulmina Mavors.
Sub Jove temperies, & numquam turbidus aer.
At foecùndà Venus cunélarum femina rerum
Poflidet. immenfæ Cyllenius arbiter undæ eft .
Hqnc ubi pars cæli tenuit, qua mifta Leonis
Sidera funt Cancro, rapidos qua Syrius ignés
Exerit, & varii mutator circulus anni.
Ægoceron, Cancrumque tenet, cui fubdita Nili
Ora latent : quæ cum dominus percuifit aqüarum
Igne fuperiëélo , tunc Nil us fonte foluto
Exit, ut Oceanus lunaribus incrementis
JufTus adeft : auélufque fuos non ante coaréìat,
Quam nox æfiivas a fole receperit ho ras .
Vana fides veterum, Nilo, quod crefcat in arva,
Æthiopum prodeffe nives. non’Arélosin illis
Montious, aut Boreas. teftis tibi foie perufti
Ipfe color populi, calidique vaporibus Auftri.
Adde quod omne caput nuvii, quodcumque foluta
Précipitât glacies, ingreifo vere tumefcir
Prima tabe nivis : Nilus neque fufcitat undas
Ante Cânis radios, nec ripis alligat amnèm
Ante pafem noèti Libra fub judice Phcebum.
Inde etiam leges aliarum nefcit aquarum :
Nec tumet hibernus , cum longe fole remoto
Officiis caret unda fuis : dare juffus iniquo
Teniperiem cælo, mediis æftatibus exit.
Sub torrente plaga, ne terras diflipet ignis,'
Nilus adeft mundo, contraque incenfa Leonis
Ora tumet: Cancroque fuam torrente Syenen,
Imploratus adeft: nec campos libérât undis,
Donee in autumnum declinet Phoebus, & umbras
Extendat Meroe. quis cauffas reddçre poffet?
Sic juflit Natura parens decurrere Nilum :
Sic opus eft mundo. Zephyros quoque vana vetuftas
His adfcripiìt aquis, quorum ftata tempora flatus,
Continuique dies , & in aere longa poteftas:
Vel quod ab occiduo depellunt nubila cælo
Trans Notou, & fluvio cogunt incumbere nimbos:
Vel quod aquas toties rumpentes litora Nili
Affidue feriunt, coguntque refiftere flatus.
Ule mora curfus, adverfìque objice ponti
Æftuat in campos. funt qui fpiramina terris
Effe putent, magnofque cavæ compagis hiatus.
Commeat hac penitus tacitis difeurfibus unda
Frigore ab Aréloo medium revocata fub axem.
Cum Phoebus preflìt Meroen, tellufque perufta
llluc duxit a q u a s , trahitur'Gangefque, ?adufque,
Per taciturn mundi: tunc omnia flumina Nilus
Unp fonte voroens non uno gurgite perfert.
Rumor, ab Oceànò, qui terra? alliga* omnes,
Exundante procul violentum erumpere Nilum,
Æquoreofquè fales löngo mitefeere traftu.
Nec non Oceano pafei Phcebumque polumque
Credimus: hunc, calidi tetigit cum brachia Cancri,
Sol rapit, atque undæ plus, quam quod digerat aer,
Tollitur: hoc noéles referunt, Niloque refundunt,
Aft ego, fi tantàm jus eft mihi folvere litem,
Quafdam, : Cæfar, aquas poft mundi fera peraéti
Secula , concuftìs terrarum erumpere venis,
Non id agente deo, quafdam compage fub ipfa
Cum toto cepiiTe reor, quas ille Creator,
Atque opifex rerum certo fub jure coércet.
Quæ tibi nofeendi Nilum Romane cupido eft,
Et Phariis, Perfifque fuit, Macedumque tyrannis:
Nullaque non ætas voluit conferre futuris
Notitiam: fed vincit àdhuc natura latendî.
Summus Alexander regum quos Memphis adorat,
Invidit Nilo, Bìifitqùe per ultima terræ
Æthiopum leélos. illos rubicunda perufti
Zona pòli tenuit ; N ilum videre calentem ♦
Venit ad occafum , mundique extrema Sefoftris,
Et Phàrios currus regum cervicibus egit :
Ante tamen veftros amnes Rhodanumque Padumque ,
Quam Nilum de fonte bibit. vefanus in ortus
Cambyfes longi populos pervenit ad ævi,
Defeélufque epulis, & paftus cæde fuorum,
Ignoto te, Nile, redit, non fabula mendax
Aufa loqui de fonte tuo eft: ubicumque videris,
Quæreris : & nulli contingit gloria genti,
Ut Nilo, fit læta fuo. tua flumina prodam ,
Qua Deus undarum celator ,NiIe, tuarum
Te mihi1 nofte dedit medio , confurgis ab axe,
Aufus in ardentem ripas attollére Cane rum :
In Borean is réélus aquis, mediumque Booten:
Curfus in occafum flexu torquetur, & ortus:
Nunc Arabum populis,' Libycis nunc æquus àrenis:
Teque vident primi, quærunt tamen hi quoque Seres,
Ætniopumque feris alieno gurgite campos :
Et te terrarum nefcit cui débeat orbis •
Arcanum natura caput non prod idi t uili,
Nec licuit populis parviim te, Nile, videre ,
Amovitque finus, & gentes maluit ortus
Mirari, quam noffe tuos • confurgere in ipfis
Jus tibi iolftitiis. aliena crefcere bruma,
Atque «hièmes adferre tuas: folique vagart
Conceifum per utrofque polos, hic quæritur ortus,
Illic finis aquæ. late tibi gurgite rupto
Ambitur nigris Meroe fcecunda colonis,
Læta comis hebeni: quæ, cjuamvis arbore multa
Frondeat, æftatem nulla fibi mitigat umbra :
Linea tam rèélum mundi ferit illa Leonem .
Inde plagas Phoebi, damnum non paffus aquarum,
Præveheris, fterilefque diu metiris arenas ,
Nunc omnes unum vires colleétus in amnem,
Nunc‘ vagus, & fpargens «fàcilem tibi cedere ripam*
Rurfus multifidàs revocai piger alveus undas,
Qua dirimunt Arabum populis Ægyptia rura
Regni clauftra Philæ.' mox te deferta fecantem,
Qua dirimunt nòftrum rubro commercia pontum
Mollis lapfus agit, quis te tam Iene fluentem
Moturum tahtas violenti gurgitis iras,
Nile-,' putet? fed cum lapfus abrupta viarum
Excepere tuos, & præcipites cataraélæ,
Ac* nufquam vetitis ullas obfiftere cautes
Indignaris aquis: fpuma tunc aftra laCeffis:
Cufiéla fremunt undis : : ac mülto murmure montîs
Spumeus inviilis canefcit flüélibus àmnis .
Hinc, Aba ton- quam noftravocat-veneranda wtuftas,
Terra
M. A N NÆI L U C A N I PH A R S A L IÆ LIB. X. <ii
Terra potens, primos fentit pereuffa tumultus,
Et fcopnli, plaçait fluvii quos dicere venas,
S o d manifefta novi primum dant figna turnons.
Hinc montes Natura vagis circumdedit undis
oiii Libyæ te, Nile, negant. quos inter ut alta
In convalle jacens flat molibus.unda receptis.
mma tibi campos permittit, apertaque Nemphis
Kura, modumque vetat crefeendi ponere ripas.
| K i c velut in tuta fecuri pace trahebant r
jloftis iter mediæ: fed non vefana Pothim
Mens imbuta femel tam facra cæde, vacabat
M feelerum motu. Magno nihil ille perempto
Jam putat effe.nefas: habitant fub peftore mânes,
UÎtricefque deæ dant in nova monftra furorem .
Dignatur viles ifto quoque fanguine dextras,
Quo Fortuna parat viélos perfundere Patres ;
^naque Civilis belli, & vindiéla Senatus
Pene data eft famulo , procul hoc avertite fata
(pmen, ut hæc Bruto cervix abfente fecetur.
In feelus it Phariüm Romani pcena tyranni ,
Exemplumque périt, ftruit audax irrita fatis,
Nec parat occultæ cædem committere fraudi :
Inviétumque ducem deteélo Marte laceflit.
Tantum animi deliéla dabant, ut colla ferire
Cæfaris, & focerum jungi tibi, Magne, juberet*
Àtque hæc diéla monet famulos perferre fideles
Ad Pompejanæ focium fibi cædis Achillam ,
Quem puer imbellis cunélis præfecerat armis,
Et dederat ferrum, nullo fibi jiire retento, ^
In cunélos, in feque fimul. Tu mollibüs, inquit,
ifunc incumbe toris, & pingues exige fomnos :
tóvafit Cleopatra donium. nec prodita tantum eft,
Sed donata Pharos, ceffas accurrere folus
Ad dominæ thalamos? nubet foror impia fratri:
Nam Latio jam nupta duci eft: interque maritos
pifeurrens Ægypton habet, Romamque meretur.
Expugnare fenem potuit Cleopatra venenis.
Cirede mifer puero: quem nox fi junxerit una,
Et femel amplexus incefto peélore paffus
Hauferit obfcoenum titulo pietatis amorem,
Meque , tuumque caput, per fingula forfitan ill*.
Qfcula donabit. crucibus, flammifque luemus,'
Sj fuerit formofa foror. nil undique reftat
Àuxilii ; rex hinc conjux, hinc Cæfar adulter :
Et fumusj.ut fatear, tam fæva judice fontes.
Quem non e nobis credet Cleopatra nocentem,
A quo cafta fuit ? per te, quod fecimus una,
Perdidimufque nefas, perque iélum ianguine Magni
Fcedus, ades : fubito belium molire tumultu :
Ifrue : noélurnas rumpamus funere tædas,
C^udelemque toris dominam maélemus in ipfis
Cum quocumque viro, nec nos deterreat aufis
Hefperii Fortuna ducis, quæ fuftulit ilium ,
Iiipofuitque orbi, communis gloria nobis;
Nos quoque fublimes Magnus facit. alpi ce litus
Spem noftri fceleris ; pollutos confule fluélus.
Quid liceat nobis : tumulumque e puivere parvo
Mfpice Pompeii non omnia membra, tegentèm •
Quem metuis, pars hu/us erat: nonTaqguine clari;
Quid#refert? nec opes populorum, ac regna^movemus.
Ad feelus ingentis fati fumus, attrahit illos
g ì noftras Fortuna manus. en altera venit
^Hiélima nobilior. placemus cæde fecunda
Hefperias gentes. jugulus mihi Cæfaris hauftus
Poe præfiare poteft, Pompeii cæde nocentes
. 1 populus Romanus amet. quid nomina tanta
Horremus , virefque ducis, quibus ille reliélis
Miles erit? nox næc peraget civilia bella,'
Inferiafque dabit populis, & mittet ad umbras,
Quod debetur adhuc mundo, caput, ite feroces
Cæfaris in jugulum : præftet Lagea juventus
Hoc regi, Romana fibi. tu parce morari :
Plenum epulis, madidumque mero, Venerique paratum
Invenies : aude : Superi tot vota Catonum,
Brutorumque tibi tribuent. Non lentus Achillas
Suadenti parere nefas , Baud clara movendis,
Ut mos, figna dedit caftris, nec prodidit^arma
Ullius clangore tubæ : temere omnia fævi
Inftrumenta rapit belli, pars maxima turbæ
Plebis erat Latiæ : fed tanta oblivio mentes
Cepit in externos corrupto milite mores ,
Ut duce fub famulo, juffuque fatellitis irent.
Quos erat indignum Phario parere tyranno .
Nulla fides, pietafque viris, qui caftra fequuntur,
Venalefque manus: ibi fas, udì maxima merces:
Ære merent parvo: jugulumque in Cæfaris ire
Non fibi' dant. pro fas ! ubi non civilia bella
Invenit imperii fatum miferabile noftri?
Theffaliæ fubduéla acies in litore Nili
More furit patrio. quid plus te, Magne, recepto
Aufa foret Lagea domus r dat feilieet omnis
Dextera, quod debet Superis : nullique vacare
Fas eft Romano. Latium fie feindere cornus
Dis placitum : non in generi, focerique favorem
Difcedunt populi. civilia bella fatelles .
Mov it, & in partem Romanam venit Achillas.
Et nifi fata manus a fanguine Cæfaris arcent,
Hæ vincent partes. aderat maturus uterque :
Et diftriéla epulis ad cunélas aula patebat
Infidias : poteratque cruor per regia fundi
Pocula Cæfareus, menfæque incumbere cervix •
Sed metuunt belli trepidos in noéle tumultus,
Ne cædes confufa manu, permiffaaue fatis
Te, Ptolemæe, trahat. tanta eft fiducia ferri.
Non rapuere nefas : fummi comtemta facultas
Eft operis : vifüm famulis reparabile damnum, 1
Illam maélandi dimittere Cæfaris horam.
Servatur poenas in aperta luce daturus •
Donata eft nox una duci, vixitque Pothini
Munere Phoebeos Cæfar dilatus in ortus.
Lucifer a Cafia profpexit rupe, diemque
Mifit in Ægyptum primo quoque fole calentem :
Cum procul a muris acies non fparfa raaniplis,
Nec vaga confpicitur, fed juftos qualis ad hoftes
Reéla fronte venit. paffuri cominus arma,
Laturique ruunt. at Cæfar moenibus urbis
Diffifus, foribus claufæ fe proteglt aulæ,
Degeileres paffus latebras. nec tota vacabat
Regia compreffo : minima collegerat arma
Parte domus: tangunt animos iræque metufque:
Et timet incurfus, indignaturque timere.
Sic fremii in parvis fera nobilis abdita clauftris ,
Et frangit rabidos præmorfo carcere dentes.
Non fecus in Siculis furerei tua fiamma cavernis,
Oftrueret fummam fi quis tibi, Mulciber, Ætnam.
Audax Theffalici qui nuper rupe fub Æmi,
Hefperiæ'cunélos proceres, aciemque Senatus,
Pompejumque ducem, cauffa fperare vetante,
Non timuit, fatumque fibi promifit iniquum,
Expavit fervile nefas, intraque penates
Obruitur telis, quem non violaffet Alanus,
Non Scytha, non fixo qui ludit in hofpite Maurus.