Intus dira donuis, curvoque immanis in antro
Sub terras ip e c us, & trifles fine luce tenebrai-.
Horror mente redit, monftrum exitiabile, & ira
Telluris genitum, cui par vix viderat astas
Ulla virum, ferpens centum porreflus in ulnas
Letalem ripam & lucos habitabat avernos :
Ingluviem immenfi ventris, gravidamque venenis
Alvum , deprenfi fatiabant fonte leones,
Aut aél» ad fluvium torrenti lampade folis
Annerita, & trail* foeda gravitate per auras,
Ac tabe afflatus volucres : femefa jacebant
Offa (bio informi, lateque repletus, & afper
Vaflatis gregibus, nigro ruilabat in antro .
Ifque ubi ferventi concepta incendia paflu
Gurgite mulcebat rapido & fpumantibus undis,
Nondum etiam toto demerfus corpore in amnem
lam caput adverfie ponebat margine ripa.
Imprudens tanta: peftis gradiebar Aquino
Apenninicola, atque Umbro comitatus Havente :
Scire nemus, pacemque loci explorare libebat.
Jamque propinquantum tacit us penetravit in artuS
Horror, & occulto riguerunt frigore membra ,
Intramus tarnen, & nymphas, numenque precamur
Gurgitis ignoti, trepidolque & multa paventes
Arcano greflus audemus credere luco,
Ecce e veflibulo, primifque e faucibus antri
Tartareus turbo, atque infano farvi or Euro
Spiritus erumpit, vaftoque e gurgite fufa
Tempeftas oritur, mixtam firidore procellam
Cerbereo intorquens : pavefaili clade viciflxm
Adfpicimus refonare folumtellufque moveri,
Atque antrum mere, & vifi procedere manes,
Quantis armati e aduni petiere Gigantes
Anguibus, aut quantus Lems laffavit in undis
Ampbitryotfiadem ferpens, qualifque comantes
Auro fervavit ramos Junonius anguis,
Tanrus disjeéla tellure fub aftra corufcum
Extulit adfurgens caput, atque in nubila primaro
Difperfit faniem, & caslum foedavit biatu.
Diflugimus, tenuemque metu conamur anheli
Tollere clamorem fruflra, nam libila totum
Implebant nemus, ac fubita formidine caecus,
Et fafli damnandus Havens ( fed fata trahebant}
Antiqus quercus ingenti robore fefe
Occulit, infandum fi poflfet fallere monflrum .
( Vix egomet credo ) fpiris ingentibus, arile
Arboris abflraxit molem, penitufque revuilam
Evertit fundo, & radicibus eruit imis.
Turn trepidum, ac locios extrema voce cientem
Corripit atque hauflu forbens & faucibus atris,
( Vidi refpiciens ) obfcoena condidit alvo.
Infelix fluvio fefe & torrentibus undis
Crediderat, celerique fuga jam nabat Aquinus,
Hunc medio invafit fluflu, ripzque relatus
( Heu genus infandum lets ) depafcitur artus.
Sic dirum nobis & lamentabile monflrum
Effugiffe datur: quantum mens atgra finebat
Adpropero greffum, & duilori fingula pando,
Ingemuit, cafus juvenum miferatus acerbos.
U tque erat ln pugnamque, & Martern, & pralia, & hollem
Igneus, & magna audendi flagrabat amore,
Ocyus arma rapi, & fpeäatum Marte fub omni
Ire jubet campis equitem, ruit ipfe citatum
Quadrupedem pianta fodiens, fcutataque raptim
Oblequitur juffu manus, & muralia portat
Balliilas tormenta graves, fuetamque movere
Excelfas turres immenfar cnfpidis haflam .
Jamque ubi feralem ftrepitu circumtonat aulam
Cornea gramineum perfultans ungula eampum,
Percitus hinnitu ferpens evolvitur antro,
Et Stygios sflus fumanti exfibilat ore,
Terribilis gemino de lumine fulgurat ignis :
At nemus arreélz & procera cacumina faltus
Exfuperant criftz, trifido vibrata per auras
Lingua mleat motu, atque affultans sthera lambii.
Ut vero ftrepuere tuba;, conterritus alte
Immenfum attollit corpus, tergoque refidens
Cetera finuatis glomerat fub pefiore gyris,
Dira dehlnc in bella ruit, rapideque refolvens
Contortos orbes, direilo corpore toram
Extendit molem, fubiroque propinquus In ora
Lato diftantum fpatio venlt. omnls anbelat
Attonitus ferpentls equus, frznoque teneri
Impatiens, crebros exfpirat naribus ignes.
Arduus ille fuper tumiuis cervicibns altum
Nutat utroque caput, trepidos inde incitus ira
Nunc fublime rapit, nunc vailo pondere gaudet
Elififfe premens, nunc fraflis ombus atram
Abfordet faniem, & tabo manante per ora
Mutat bians hofiem, femefaque membra relinquit,
Cedebant jam figna retro, viilafque cateiyas
Longius aveilas afflatus pelle premebat,
Cum duélor propere revocatam in praiia turmatn
Vocibus impellens, Serpentine Itala pubes
Terga damus, Libycifque parem non effe fatemut
Angulbus Aufoniam? lì debellavlt inertes
Halitus, ac vifo mens agra effluxit hiatu ;
Ibo alacer , folufque manus componete monflro
Sufficiam. Clamans base, atque xnterritus haflam
Fulmineo volucrem torquet per inane lacerto.
Venit ili adverfam non vano turbine frontem
Cufpis, & baud pauluin vires adjuta ruentis
Contra ardore ferie , capiti tremebunda refedir.
Clamor ad aflra datus, vocefque repente profufiff
jEtherias adlere domos: furit ilicet ira
Terrigena impatiens dare terga, novufque dolori,
Et chalybem longo tum primum paffus in z v o ,
Nes fruftra rapido fliimilanta dolore fuiffet
Impetus, alato ni Regulus arte regendi
Inffantem elufiffet equo curfuque fequutum
Cornipedis gyro», flexi curvamine tergi,
Detortls Jzva celar eflugiflet habenis . 1
At non fpeélator Marus, liner taiia fegni
Torpebat dextra: mea tanto in corpore monflri
Hafta fecunda fuit, jam jamque extrema trlfulca
Lambebat lingua felli certamine terga
Quadrupedis; torli telum, atque ingentia velox
In memet farvi ferpentis praiia verto.
Hinc imitata cohors certatim fpicula dextris
Congerlt, alternafque ferum diducit in iras,
Donec murali ballifta coercuit iélu.
Tum fraélus demum vires ( nec enim amplius segra
Confuetum ad nifus fpina praftante vigorem,
Ut folito, in nubes tollit caput ) acrius inftat.
Jamque alvo penltus demerfa phalarica fedlt,
Et geminum volucres lumen rapuere fagittz :
Jam patults vailo fub vulnere faucibus aer
Tabificam exfpirat faniem, fpes ultima: jamque
Ingenti cauda, & jaculis, & pondere conti
Hsret humi, iaxoque tamen minitatur hiatu
Donec tormentls flridens, magnoque fragore
Difcnflìt trabs afta caput, longoque tefolvens
Aggeie
W r e fe rips, tandem exhalavit in. auras
Lfventem neiìulam fugientis ab ore venem.
S ,,oit. trilli fluvio mugitus, & nnjs
llurmura fufa vadis, fubiroque & lucus, & antrum,
Et refons filvis ulularUnt flebile rips.
Heu quantis luimus mox tnflia prslia damnis,
Quantaque fupplicia, & qua es exhaufimus iras !
Nec tacuere pii vates, famulumque fororum
Naiaduni, tepida quas Bragada nutrir m unda,
Nos violaffe manu , feris monuere periclis.
H*c tunc hafta decus nobis, pretiumque fecundi
\Hneris, a veftro, Serrane, tributa parente,
Mnceps quae Tacro bibit e ferpente cruorem.
Jaindudum vultus lacrimis atque ora rigabat
Seyran us, medioque viri fermone profatur.
Huic fi vira duci noftrum duraflet in aevum,
N^n Trebia infauftas fuperaiTet fanguine ripas,
Nec, Thrafimene, tuus premeret tot nomina gurges.
Tunc fenior magnas, inquit, de fanguine pcenas
JÉBcepit 1 yrio, & prajfumta piacula mortis*
Nam defefìa viris, & opes attrita fupinas
Ajrica tendebat palmas, quum fidere diro
Mifit Agenoreis duftorem animofa Therapne.
Niella viro fpecies, decorifque & frontis egenum
Corpus, at exiguis vigor ( ammirabile ) membris :
Vwidus, & nifu magnos qui vinceret artus,
]am Martem regere, atque aftus adjungere ferro,
Elduris facilem per inhofpita ducere vitam .
H|ud ifti, quern nunc penes eft folertia ^ belli
Cederet Annibali, vellem hunc, o triftia nobis
Tiygeta, hunc unum non durafletis opacis
¡Elrorae ripis : vidiflem meenia flammis
PÉaniftie ruere, aut certe non horrida fata
FlèviiTem ducis, & nulla quos morte nec igni
Eiutos, fervans portabo in tartara luétus.
C|nfertae campis acies, multufque per arva
Fervebat Mavors, nec mens erat ulla fine ira •
Hinc inter medios memorandis Regulus aufis
Llxabat ferro, campoque pericla ruebat,
Nfc repetenda dabat letali vulnera dextra. j
Sic ubi nigrantem torquens ftridentibus auftns
PÒrtat turbo globum, piceaque e nube ruinam
Pendentem, terris pariter pontoque minatur.*
0|nnis & agricola, & nemorofo vertice paftor,
Et pelago trepidai fubduélis navita velis.
fraudem neftens, focios ubi concava faxa
Claudebant, vertit fubito certamine gyros,
EJ dat terga celer fìila formidine du&or.
H^ud fecus ac ftabulis procurans otia paftor
I j foveam parco teftam velamine frondis
Bucit noéie lupos pofitie balatibus agnas.
Abripuit, traxitque virum fax mentis honeftae
(»oria, & incerti fallax fiducia Martis*
Njon focios, comitumve manus, non arma iequentum
Ijefpicere, infano pugnae tendebat amore •
J|m folus, nubes lubito quum denfa Laconum
Saxofis latebris intenta ad pnelia, circum
Binditur, & Poena infurgit vis fteva virorum*.
Q diram Latio lucem , faftiique notandam,
«cdccus, o Gradive, tuum ! tibi dextera, & urbi
jfata tu», trilli damnatur forte catenas.
Baud umquam abfiftam gemitu. te, Regule> vidit
Sldonius carcer, tuque huic fat magna triumpho
V)ia es Carthago Superis : qua; poena feauetur
^Pgn% fatis tali pollutes Marte Laconas r
4* nova Eiifei iurato foedera patres
Confultant mandare duci, pacifque fequeftrem
Mittere , pofeentes viftam inter praslia pubem,
Captivamque manum duftore rependere noftro*
Nec mora, jam ftabat primis in litoris undis
Navali propulfa ratis, jam nautica pubes
Aut filvis ftringunt rémos, aut abiete feiia
Tranftra novant : his intortos aptare .rudentes,
His ftudium eretto componere carbafa malo,
linea locant prora curvati pondera ferri
Ante omnés dottus pelagi, rettorque carinae
Puppìm aptat clavumque Cothon : micat asreus alta
Fulgor aqua, trifidi fplendentis in aequore roftri.^
Tela fimul, variamque ferunt contra afpera ponti ,
Rerum ad tempus opem : media; ftat margine puppis,
Qui voce alternos nautarum temperet ittus ,
Et remis dittèt fonitum, pariterque relatis
Ad numerum plaudat refonantia càerula tonfis.
Poftquam confettum nautis opus, horaque curfus,
Atque armata ratis, ventique dedere profundum,
Omnis turba ruit, matres, puerique, fenefque :
Per medios coetus trahit, atque inimica per ora
Spettandum fortuna ducem : fert lumina contra
Pacatus frontem, qualis cum litora primum
Attigit appulfa rettor Sidonia clafte.
Acceifi comes haud ipfo renuente , ratique
Impofitus, moeftis focium me cafibus addo.
Illuviem, atque inopes menfas, durumque cubile.
Et certare malis urgentibus, hofte putabat
Devitto majus, nec tam fugifte cavendo
Adverfa egregium, quam perdomuifie ferendo •
Spestamen una mihi (quamquam bene cognita, & ohm
Atrox illa fides) urbem, murofque, domumque
Tangere fi miferis licuiifet, corda moveri
Pofle viro, & veftro certe mitefeere fletu.
Claudebam fub corde metus, lacrimafque putabam
Effe viro, & noftrae fimilem inter triftia mentem.
Quum tandem patriie Tiberino allabimur amni.
Servabam vultus ducis, & prodentia fenfum
Lumina, & obrutu perftabam intentus eodem.
Si qua fides, unum puer inter mille labores ,
Unum etiam in patria, fasvaque in Agenoris urbe,
Atque unum vidi poeti» quoque tempore vultum •
Obvia captivo cunttis fimul urbibus ibat
Aufonia, & campum turba vincente, propinqui
Implentur colles , ftrepit altis Albula ripis :
lpfi Pcenorum proceres, immitia corda,
Ad patrios certant cultus revocare , togasque
Addebatur honos. ftetit illacrimante fenatu ,
Et matrum turba, juvenumque dolore profufo,
Inter tot gemitus immobilis: aggere conful
Tendebat dextram, & patria veftigia primus
Ponentem terra, occurfu celebrabat amico.
Collegit greffum, motìitufque recedere conful,
Nec fummum violare decus : cingente fuperba
Poenorum turba, captivoque agmine feptus
Ibat, & invidiam caslo, divifque ferebat.^
Ecce trahens geminum natorum Martia pignus
Infelix nimia magni virture mariti,
Squalentem crinem, & triftes iacerabat amittus :
Agnofcifne .diem ? an teneris non hasfit in annis?
Atque ea poftquam habitu juxta & velamine Poeno
Defocmem afpexit, fufis ululatibus asgra
Labitur, & gelidos mortis color occupar artus •
Si qua deis pietas, tales, Carthago, videre
Dent tibi Sidonias matres. me voce quieta
Adfatus, jubet & veftros & conjugis una
Arcere