Dorfo, frugiferis .Cerealis Anagnia glebis.
Jamque adeo eft campos ingreflus & arva Labici,
Linquens Telegoni pulfatos ariete muros,
Haud dignam inter tanta moram, nec amgena retentant
Algida, nec juxta Junonis teda Gabinae.
Piasceps ad ripas immani turbine fertur,
Sulfureis gelidus qua ferpit leniter undìs
Ad genitorera Anio labens fine murmure Tibrim.
Hic ut figna ferox dimenfaque caftra locavit,
Et ripas rremefecit eque?, perterrita pulfis
llia prima vadis* facro fé conjugis antro
Condidit, ,& cun&as fugerunt gurgite ny mphse .
A t matres Latias, ceu moenia nulla fuperfint,
Attonita; paifim furibundis grefiìbus errant.
Ante oculos adftant lacera trepidantibus umbra;,
Quseque gravem ad Trebiam , quoque ad Ticina fiuenta
Oppetiere necem , Paullus Qraechufque cruenti
Flamimufque fimul , miferis ante ora yagantur.
Claufit turba vias, fiat celfus & afper ab ira,
Ingmremque metunr! torvo domat ore ;fenatus,
Interdum tamen erumpunt fub caifide fufa^
Per tacitum lacrima;, quidnam fortuna minetur,
Quidve pareiit Superi : pubes difperfa per altas
Stat turres, atque huc ventum fub ,corde volutat,
Ut jam Roma fatis credat defendere muros.
Pcenus ut ad fomoos yix totam curfibus ailse
Indulfit pubi no£Ì£m, vi gii ille, nec ullam
Ad requiem facilis, credenfque abfcedere yit®
Quod lopor eripiat tempus, radiantibus arnfis
Induitur, Nomadumque jubet prorumpere turmas f
Inde levis fr^nis circum pavirantia fertur
Quadrupedante fono perculfas moenia Roma;.
Nunc aditus iuftrat , claufas ,nunc culpide pulfat
Infefta portas, fruiturque timore pavenrum :
Nunc latus celfis adftans in collibus, intrat
Urbcm oculis, difcitque locos, cauflafque locorum,
Ac legeret yifu cun&a, Se penerraret m omnes
Spellando partes, ni magno turbine adeflet
Fulvius, haud tota Capua; obfidione relicla.
Tum demum caftris turmas futìixit ovantes
Spedata du&or fatiatus pe&ora Roma.
Atque ubi nox depulfa polo, primaque rubefeit
Lampade Neptuaus, revocatque aurora labores,
EfFundit rupto perfultans agmina vallo,
Et quantpm clamare yajet Per plurima noftra
O focii, decora, & facras in fanguine dextras,
Voris ite pares, & tantum audete fub armis
Quantum Romatimet : reliquam hanc exfcindite molem,
Nil quod yincatis toto reftabit in orbe :
Neu populi yos Martigepae tardajit origo,
Intratam SenoRum capietis millibus urbem,
Adfuetamque capi : fortafle curulibus altis
Jam vos, exemplo proavorum, ac nobile letum
Exfpedant de more fenes, mortique parantur.
Talibus hic Pcenus : fed contra Oenotria pubes
Non ullas voces ducis, aut prxcepta requirit. ;
Sat matres ftimulant, natique, & cara fupinas
Tendentum palmas Jacrimantiaque ora parentum.
Ofientanr paryos, yagituque incita pulfant
Corda virum, armatis inngunt ofcula dextris.
Ire volunt, & prò .muris opponere denfi
Pedora, refpedantque (uos, fletumque reforbent.
Ut vero impulfo patefad^ cardine port^e,
Et fimul erupit jundis exercitus armis,
Funditur iramixtus gepmu, precibufque per altos
Ad cxlum muros clangor, fparfieque foluds t
Crinibus exululant matres,, atque ubera nudapt.
Fulvius antevolans agmen, Quis nefeiar, inqu'it
Non fponte ad noftros Poenum venifle penates?*
A portis fugit Gapuz • Subnedere plura
Conantem tridis ca;li cum murmure vailo
Turbavit fragor, & fubita de nube procelli,
Jupiter, yttniopum remeans tellure, minantem
Romuleo Poenum ut vidit fuccedere vallo,
Caslicolis raprim excitis, defendere teda
Dardana, & in feptem difeurrere juiferat arces,
Ipfe e Tarpejo fublimis vertice, cunda,
Et vemos, fimul & nubes, & grandinis iras,
Fulminaque & tonitrus , & nimbos conciet atros.
ConcuiTu tremuere poli, caslumque tenebris
Clauditur, & terras esco nox condii amidu.
Infiat tempefias oculis, hoftique propinquo
Roma latec, jads in turmas per nubila flammie
Stridorem fervant, membris infibilat ignis,
Hinc Notus, hinc Boreas, hinc fufcis Africus alis
Bella movent, quanris animos & pedora poffint
Irati fatiare Jovis. fiuit agmen aquarum
Turbine confufum piceo, & nigrante procella,
Atque omnes circa campos fpumantibus undis
lnvolvit : celfus fummo de culmine montis
Regnator Superum : fublata fulmina dextra
Libravit, clypeoque ducis non cedere certi
Incuifit : fumma liquefada eft eufpis in hafta,
Et fluxit, ceu porreptus fornacibus, enfis.
Ambuftis fedenim dudor Sidonius armis
Siftebat focios, & c^cum e oub.ibus ignem
Murmuraque a ventis mifeeri vana docebat.
Tandem poft clades focium, c<plique ruinam
Non hofte in nimbis yifo, non enfe, referrii
Signa jubet caftris, moeftalque refufeirat iras.
Ventis debebis nimirum, hiemifque procellis
Unum, Roma, dipm ? fed non te craftina nobis
Lux umquam .erjpiet. defeendat Jupiter ipfe
In terras licer infrencjens. Dum talia fatur .,
Ecce ferenato clarurn jabar emicar axe,
Purgatufque nitet „dTcuifis nubibus sether.
TEnead« ferife,re Peum, teliique repoftis
Submiflas tendunt alta ad Capitolia dextras,
Et fefta cingunt montis penetralia lauro.
Tum yultus, modo non parvo fudore madepres,
Nunc Isros Joyis adfpedant, Da fumrne deorum,
Da parer, ut facro Libys inter praslia telo
Concidat, haud alia potis eft occumbere dextra.
Sic adeo orantes preflere filentia , poftquam
Abftulerat terras nigrantibus Hefper.us umbris :
Quem fimul attollens rutilantem lampada Titan
Obruit, & yitas redj.it mortalibus ufus,
Poenus adeft, nec fe caftris QXnotria pubes
Continet ; haud dum enfes ftridi, mediumque /aceb
Tantum ad bel|a loci, quantum tranfmittere
Suffìcerent haftaj, cum fulgor hebefeere cali
Per fubitum csepit , denfique fubire tenebra,
Atque dies fugete, atque armari ad pradia rurfus
J upiter : incumbunt venti, crafTnfque rotante
Auftro nimborum fervet globus : intonai ipfe,
Quo tremat, & Rhodope, Taurufque, & Pindus & Atto
Audivere lacus Herebi, merfufque profundis
Agnovit tenebris casleftia bella Typhaeusi
Invadit Notus. ,ac piceam cum giandine multa
intorquens nubem, conantem & vana .minantem
Circumagit, caftrifque ducém iaccedere cogit.
Veruni ubi depofitis fepfit /efe. wasgtpg-e Sre mteil is, .
Tgta ferenati fàcies aperitur olymp i.
S a n u e jam miteni creda* habuifle Tonantem
cX ia a n e c placido commota tomtrua calo .
iW t & adUrmans non ultra fpóndet in ìpfos
VeSuram crebroque diem, modo patrii virtù*
In fcxtraS redeat, ne Ronlam exicmdere Pceni
rrlant effe nefàs. ubinam tunc fulmina tandem
L w i iacuifle Jovts, cum ftemerec enfis
fftfos campos ? ubi cum Tyrrhena natatene .
S a cruore virum ? pugnar prò moembus , mquit,-
c Itìor Sùperum tot jadtis fulmine tehs,
l„ t | tot mottis, cur me contra arma ferentem
Adfllsiffe piget? ventis hiemiqae fugaces »
Terga damus : renleet qusfo mens illa, vtgorque,
Oca nobis, cum pafta patrum cum rad e rà adeffent,
Integrare acies placitum . ftc peflora flammat,
Doèt equum Titan fpumantia frana relolvtt.
Neclnox compofuit curas-, fomnufve frementem
Autós adire virun-v, & redeUnt cum luce furores.
Rur&s in arma vocàt trepido*, clypeoque tremendum
InSpat, atque armis imìtatur murmura c a li.
UtSero accepit tantum: confidere divis
Autònios patres , fubmiifaque Bastis ad oras
Attxilia, & noftu progrefTum moenibus agmen :
Sic Igitare fremens obfeflos otia , jamque
Secùfa'ti Annibalis- Romani1, vìolenrior infiat.
Jamque propinquabat muto, quutn Jupiter sgrani
jundtiem adloquitur curis, mulcetque monendo:
Nulfane Sidonìo juveni, cónjuxque fororque _
Cara mihi, non ulla- umquam fine fine feroci.
Atós fregna viro ? fuerit delere Saguntum,
Extéquare Alpes, imponere vineula facro
Eriwno, feedare lacus: etiamne parabit
Noflras ille domos, noftras perrumpere in arces?
Siile Ivirum, namque (■ ut cetnis ). jam flagitat tgties,
Et iarat accenfis imirari fulmina flammis.
Hismiflis, grates agit, ac turbata per auras
Detwlat, & prenfa juvenis Saturnia dextra ,.
Qud ruis o vecórs ? majoraque bella capeffis,,
Moaali quant ferre datur ? J uno inquit, Ót atram
Dit^ovit nubem , veroque apparuit ore •
Non tibi cum Phrygio res, Laurentive colono:
En age [namque oculis amota nube, parumper
Cerile-e cimèli dabo J furgit qua celfus ad^ auras,
Adfpice, montis apex , vocitata Palatia regi
Parjhafto ; piena tenét & refonante pharetra ,
Ititftditque arcum, & pitgnas meditatur Apollo.
At&ua vicinis tollit fe collibus alta
Mo|is Aventinus, vidén’ ut Latonia virgo
Aecénfas quatiat Phlegetbontis gurgite ttedas,
Exfertos avide pugni: nudata lacertosi
Carte alia cerne, Ut faevis Gradivus in armis
lmplc-it di cium proprio de nomine campum.
Hitic Janus movet arma manu, movet inde Quitinus
Qtllfque fuo' dè colle deus : fed enim adfpice, quantum
JEfjida commoveat iiimbos flamrtiafque vomentem
Jupiter, & quantis pafeat ferus ignibus iras.
Huc vultus flefte, atque audè fpeftare Tonantem :
Qqas hiemes , quantos concuiio vertice cernis
Sub nutu tonitrus ? oculis qui fulguret ignis ?’
Ceije deis tandem, & Titania define bella .
Sic] effata, virum indocile«! pacifque modique-,
"®antem Superum vultus, & flammea membra,
Abjtrahit, ac pacem terris caelijque reponit.
“Mpeflans abit, & caftris avulfa moveri
ot^ia jubet duflor, remeaturumque minatur.
Redditur extemplo flàgrantior Kthere lampas,
j Et tremula infufo refplendent cterula Pheebo.
At procul e muris videre ut figna revelli
dineadc, verfumque ducetn ; tacita ora viciifitn
Oftentant, nutuque docent quód credere magno
Non audent harente metu, nec abire volentes,
Sed fraudem inftdiafque putant, & Punica corda,
Ac tacite natis infigunt ofcula matres,
Donec procedens oculis fefe abftulit agmen,
Sufpeffofque dolos demto terrore refolvit .
Tum veto paffim facra in Capitolia pergunt,
Inque vfcem amplexi permixta voce triumphum
Tarpeii clamant Jovis, ac delubra coronant.
Jamque o.mnes pandunt portas, ruit undlque Iattura
Non fperata petens dudum libi gaudia vulgus.
Hi fpeflant quo fixa loco tentoria regis
Adftiterint, hi qua celfus de fede vocatas
Adfatus fuerit turmas, ubi belliger Aftur,
Atque ubi atrox Garantas, fevufque tetenderit Anno.
Corpora nunc viva fparguntur gurgitis onda,
Nunc Anienicolis ftatuunt altaría nymphis.
Tum feftam repetunt luftratis manibus urbem. ,
L I B E R X III.
SEgne iter emenfo, vix dum Tarpeja viderl
Culmina defierant, torvos cum verfus ad urbcm
Duflor Agenoreus vultus, remeare parabat.
Caftra locar, nulla laedens ubi gramina ripa
Turia deducit tenuem fine nomine rivum,
Et tacite Tufcis inglorius adfluìt undis.
Hic modo primores focium, modo ¡uffa deorum,
Nunc fefe increpitat. Die, o cui Lydia et:de
Creverunt ftagna, & concufla eft Daunia tellus
Armorum tonitru, quas exanimatus in oras
Signa refers ? qui muero tuum , qua lancea tandem
Intravit peflus ? fi nunc exifteret alma
Carthago ante oculos turrita celia figura,
Quas abitus titiles caulfas iLlcefe dediifes?
Imbres, o patria, & mixtos cum grandine nimbos
Et tonitrus fugio. procul hanc expellite gentis
Fetnineam Ty.ri® labern, nifi luce ferena
Nefcire ac liquida Mavsrtem agitare fub Ethra.
Terror adhuc inerat Superum, ac redolentia in armis
Fulmina, & ante oculos irati pugna Tonanti*.
Parendi tamen, & cuicumque incumbere julfo
Durabat’ vigor, ac fenfim diffufus ad aures,
Signa reportandi crefeebat in agmina fervor.
Sic ubi perrumpit ftagnantem calculus ttndam,
Exiguos format per prima volumina gyros,
Mox tremulum vibrans mota glifeente liquorem
Multiplicat crebros finuati gurgitis otbes,
Donec poliremo laxatis circulus oris,
Contingat geminas patulo curvamine ripas.
At contra Agrippa haud parvum decus ( inclyta namque
Semina ab Oenet dufloris ftirpe trahebat)
Oenidas inter fnit, aut ignobile nomea.
Lstus opum, led clanda fides, fefeque calenti
Addiderat Poeno, Lati® diffifus habens.
Is volvetls veterum memorata antiqua parentum,
Longo miles, ait, quateret cum Teucria bello
Pergama, & ad muros ftaret fine fanguine Mavorsr
Sollicitis Calchas ( nam lìc fortiiTimus heros
Folcenti focero fiepe inter poetila Dauno,
Narra*