Ultimaqoe effodit (]peftatis lumina membrii.
Vix erit ulla tides , tam fzvi eri minis unum
Tot poenas cepilfe caput, fic mole ruins
Fradia fub ingenti mifcentur pondere membra:
Nee magis informes veniunr ad litora tranci,
Qui medio periere freto. quid perdere fruClum
Juvit, & , ut vilem, Marii confondere vultum?
Ut lcelus hoc Syllz cxdefque ollenfa placeret,
Agnofcendus erat. vidit Fortuna colonos
Prsneiiina fuos cunilos fimul enfe recifos,
U nius populum pereuntem tempore mortis.
Tunc flos Hefperiz, Latii jam fola juventus,
Concidit, & miferz macnlavit ovilia Romz.
Tot limul infelio juvenes occumbere leto,
Szpe fames, pelagique furor, fubitzque ruinz,
Aut c z li, terrzque lues, aut bellica clades,
Numquam poena fuit. denli vix agmina vulgi
Inter & exangues immilla morte catervas
V¡¿lores movere manus. vix czde pe radia
Procumbunt, dubiaque labant cervice: fed illos
Magna premit llrages : peraguntque cadavera partem
Czdis : viva graves elidunt corpora tranci.
Intrepidus tanti fedit fecurus ab alto
Spediator fceleris. miferi tot millia vulgi
Non piguit julfifle mori. congeda recepit
Omnia Tyrrhenus Syllana cadavera gurges.
In fluvium primi cecidere, in corpora fumrai.
Przcipites hzfere rates, & drage cruenta
Interruptus aquis fluxit prior amnis in squor .
Ad modem detit unda fequens. nam fanguini alti
Vis fibi fecit iter, campumque eflfuia per omnem,
Przcipitique ruens Tyberina ad Rumina rivo
Hzrentes adjuvit aquas : nec jam alveus amnem,
Nec retinent ripz, redeuntque cadavera campo.
Tandem Tyrrhenas vix elunatus in undas
Sanguine czruleum torrenti dividit zquor.
His ne, Salus rerum , Felix his Svita vocari,
His meruit tumulum medio libi tollera Campo,?
Hzc rarfus patienda manent : hoc ordine belli i
Ibitur : hie dabit civilibus exitus armis .
Quamquam agitant graviora metus, multoque coitur
Humani generis majore in przlia damno •
Exulibus Mariis bellorum maxima merces
Roma recepta fuit : nec plus vidtoria Syllz
Przditit, invifas penitus quam tollera partes.
Hos alio fortuna vocas : olimque potentes
Concurrunt. neuter civilia bella moveret,
Contentus, quo Sylla fuit. fic mceda fenedlus
Przteritique memor flebat, metuenfque futuri.
At non magnanimi percudit pediora Bruti
Terror. & in tanta pavidi formidine motus
Pars populi lugentis erat : fed nodle fopora,
Parrhafis obliquos Helice cum verteret axes,
Atria cognati pulfat non ampia Catonis.
Invenit infomni volventem publica cura
Fata virum, cafufque urbis, cunflifque timentem,
Securumque fui; farique his vocibus orfus.
Omnibus expulfz terris, olimque fugatz
Virtutis jam loia fides , quam turbine nullo
Excutiet fortuna tibi; tu mente labantem
binge me, dubium certo-tu robore firma.
Namque alii Magnum, vel Czfaris arma fequanturr
Dux Bruto Cato folus erit. pacemne tueris,
Inconculfa tenens dubio vedigia mundo ?
An placuit, ducibus fcelerem, populique furentis
Cladibus immidum civile abfolvere bellum ?
Qilemque fuz rapiunt fcelerata in przlia caufs:
Hos polluta dornus, legefque in pace timendz :
Hos ferro fugienda fames, mundique ruinz
Permifcenda fides. nullum furor egit in arma,
Cadra petunt magna vièti mercede." tibi uni
Per fe bella piacene? quid tot duralTe per annos
Profuit immùnem corrupti moribus zvf?
Hoc folum longz pretium virtutis habebis t-
Accipient alios , facient te bella nocentem.
Ne tantum, o fuperi, liceat feralibus armis,*
Has etiam movilfe manus: nec pila lacertis
Milfa tuis czca telorum in nube ferantur :
Nec tanta incalfum virtus eat. ingeret omnia
Se belli fortuna tibi. quis nolit ab ido
Enfe moti, quamvis alieno vulnera labens,
Et fcelusefle tuum? melius tranquilla fine armis
Otia lolus ages: ficut czledia femper
Inconculfa fuo volvuntur fiderà lapfu.
Fulminibus propior terrz fuccenditur aer,
Imaque tellurls ventos, tradiufque corufcos
Flammarum accipiunt: nubes excedit Olympus
Lege deum. minimas rerum difcordia turbat : :
Pacem fumma tenent. quam lzte Czfaris aures
Accipient tantum venliTe in przlia civem!
Nam przlata fuis numquam diverfa dolebit
Cadra ducis magni. nimium placet ipfe, Catoni
Si bellum civile placet, pars magna Senatns,
Et duce privato gedurus przlia Confili
Sollicitant, procerefque ahi: quibus adde Catonenj
Sub juga Pompeii; toto jam liber in orbe
Solus Czfar erit. quod li pro legibus arma
Ferre juvat pattiis, libertatemque tueri :
Nunc neque Pompeii Brutuni, ncque Czfaris hodem
Pod bellum viéloris habe. Sic fatur. at illi
Arcano facras reddit Cato pediora voces.
Summum, Brute, nefas civilia bella fatemur :
Sed quo fata trahunt, virtus fecura fequetur.
Crimen erit fuperis St me feciffe nocentem.
Sidera quis, mundumque velit fpedlare cadentem
Expers ipfe metus? quis, cum raat arduus zther,
Terra label, mido coeuntis pondera mundi,
I Complofas tenuide manus? gentefne furorem
Hefperium ignotz, Romanaque figna fequentur,
Dedudlique fretis alio fub lidere reges?
Otia folus agam ? procul hnne arcete furorem,
O Superi, motura Dacas ut clade Getafque
Securo me Roma cadat. ceu morte parentem
Natorum orbatum , lor.gum producere funus
Ad tumulum jubet ipfe dolor; juvat ignibus atris
Inferuilfe manus, condrudtoque aggere budi
Ip (urn atfas tenuide faces: non ante revellar,
Exanimem quam te compicciar, Roma, tuumqus
Nomen, Libertas, & inanem profequarjumbram.
Sic eat: immites Romana piacuia divi
Plena ferant : nullo fraudemus fanguine bellum .•
O utinam, czlique dels, Erebique llberet
Hoc caput in cundlas damnatum. exponere poenas!
Devotum hodiles Decium ptedera catervz ?
Me geminz figant acies, me barbara telis
Rhem turba petat: cundlis ego_pervius hadis
Excipiam medius totius vulnera belli .
Hie redimat fanguis populos : hac czde luatur,
Quidquid Romani meruerant pendere 'mores. -
Ad juga cur faclles populi, cur fzva volentes
Regna pati pereunt? me folum invadite ferro,
Me fruiti» leges & inania jura tuentem:
Hic dabit, hic pacem jugulus, finemqne laborum
Gentibus Hefperiis: poli me regnare volenti
Non opus ed bello, quín publ.ca figna ducemque
Pompe)um fequimur? nec, fi fortuna favebit,
Hunc quoque totius fibi jus promettere mundi
Non bene compertum ed : ideo me milite vlncat,
Ne fibi fe viciffe pntet. Sic fatur: & acres
Irarum movit diinulos : juvenifque calorem
Excitat in nimios belli civilis amores.
Interea, Phoebo gélidas pellente tenebrai,
Pulfatae fonuere fores, quas lancta relicto
Hortenfi meerens irruplt Marcia bulto. #
Quondam virgo toris melioras juncta mariti .*
Mox ubi connubii pretium, mercelque loluta eit,
Tertia jam foboles, alios facunda^penates ^
Impletura datur, geminas e fanguine matris
Permiftura domos, fed poftquam condidit urna
Supremos ciñeres, miferando concita vultu,
Eflufas laniata comas, concuífaque peftus
Verberibus crebris, ciñerefque ingefta fepulchri,
]Non aliter plaeitura viro, iìc mcefta profatur;
Dum fanguis inerat, dum vis materna, peregi
Jufla, Gato, & geminos excepi festa maricos,
Vifceribus laífis, partuque exnaufta, revertor
Jam nulli tradeuda viro: da foedera prifei
Illibata tori; da tantum nomen inane
Connubii : liceat tumulo fcripfifle, Catonis
Marcia, nec dubium longo quaeratur in sevo,
Mutarim primas expulfa, an tradita, tedas.
Ision me ketorum fociam, rebufque fecundis
Accipis : in curas venio, partemque laboram.
Da mihi caftra fequi : cur tuta in pace relinquar,
E t fit civili propior Cornelia bello?
<Hs tìexere virum voces, & tempora quamquam
Sunt aliena toris, jam fato in bella vocante;
Ecedera fola tamen, vanaque carentia pompa
Jura placent, facrifque deos admittere teftes.
• Fefta coronato non pendent limine (erta;
Infulaque in geminos difeurrit candida poiles,
Éegitimaeque faces, gradi bu fque ^ acci i vis eburnis
Stat torus, & pifto veftes difcriminat auro:
Turritaque premens'frontem matrona corona,
Tralata vetuit contingere limina pianta .
Ttfon timidum nuptse leviter teélura pudorem
’Lutea demiffos velarunt flammea vultus:
Balteus haud fluxos gemmis aftrinxit amiilus,
||Colla monile decens ; humerifque hasrentia primis
Suppara nudatos cingunt anguila lacertos.
• Sic, ut erat, mcefti fervans lugubria cultus,
Quoque modo natos, hoc ed amplexa maritum,
Obfita funerea celatur purpura lana.
Non foliti lufere fales: nec more Sabino
Excepit triilis convida fefta maritus.
Pignora nulla domus, nulli coiere propinqui,
Junguntur taciti, contentique aufpice Bruto.
Ille nec horriflcam fanòto dimovit ab ore
I^Caeiariem, duroque admiftt gaudia vultu:
j(Ut primum tolli feralia yiderat arma,
Intonfos rigidam in frontem defeendere canos
Paflus erat, mceftamque genis íncreícere barbam,
• Uni quippe vacat ftudiiique odiifque carenti,
;|Humanum lugere genus) nec foedera prifei
'.{.'Sunt tentata tori; jufto quoque robur amori
jUftitit. hi mores, h¿ec duri immota Catonis
| Seda fuit, fervare modum, fìnemque tenere,
Natnramque iequi, patrisque impenderc vitam ;
Nec ftbi, fed tori génitum fe credere mundo.
Huic epulas, vieilfe famem; magnrque penates,
SubmoviiTe hiemem tedo: pretiofaque veftis,
Hirtam membra fuper Romani more Quiritis
Induxifle togam: Venerifque huic maximus ufus,
Progenies ; Urbi pater eft, Urbique maritus:
juftitis cultor, rigidi fervator honefti :
In commune bonus: nulk)fque Catonis in adus
Subrepfit, partemque tulit fibi nata volupras.
Interea trepido difeedens agmine Magnus,
Mcenia Dardanii tenuit Campana coloni.
Haec placuit belli fedes, hinc fumma moventis
Hoftis in occurfum fparfas extendere partes,
Umbrofls mediam qua collibus Apenninus
Erigit Italiam, nullo qua vertice tellus
Altius intumuit, propiufque acceflit Olympo.
Mons inter geminas medius fe porrigit undas
Inferni Superique maris : collefque coercent
Hinc Tyrrhena vado frangentes aequora Pifs,
lllinc Dalmaticis obnoxia fludibus A neon •
Fontibus hic vaftis immenfós concipit amnes,
Fluminaqùe in gemini fpargit divortia ponti.
In laevum cecidere latus, veloxque Metaurus,
Cruftumiumque rapax, & jundus liàpis Ifauro,
Sennaque, & Adnacas qui verberat Aufidus undas:
Quoque magis nullum tellus fe folvit in atnnem,
Eridanus, fradafque evolvit in «quora filvas,
Hefperiamque exhaurit aquis. hunc fabula primum
Fopulea fluvium ripas umbrafle corona;
Cumque diem pronum tranfverfo limite duc^ns,
Succendit Phaethon flagrantibus sthera loris,
Gurgitibus raptis penitus tellure perufta,
Hunc habuifle pares Phaebeis ignibus undas.
Non minor hic Nilo, non per plana jacentis
/Egypti Libycas Nilus ftagnaret arenas.
Non minor hic litro, nifi quod, dum permeatorbem
Ifter, cafaros in quselibet squora foiites
Accipit, & Scythicas exit non folus in undas,
Dexteriora petens montis declivia Tybrim
Unda facit, Rutubamque cavum. delabi tur inde
j Vulturnufque celer, nodurnajque editor aur«
Sarnus, & umbrofie Lyris per regna Maricas
Veftinis impulfus aquis, radenfque Salemi
Culta Siler, nullafque vado qui Macra moratus
Alnos, vicina; procurrit in atquora Lunse,
Longior edudo qua furgit in aera dorfo,
Gallica rura videt, devexafque afpicit Alpes.
Tune Umbris Mariìfque ferax, domitùfque Sabello
Vomere piniferis amplexus rupibus omnes
Indigenas Latii populos, non deferit ante
Hefperiam, quam cum Scyllaris clauditur antris,
Extenditque fuas in tempia Lacinia rupes :
Longior Italia, donec confinia pontus
Solveret incumbens, terrafque repèlleret squor.
At poftquam gemino tellus elifa profundo eft,
Extremi colies Siculo cedere Peloro.
Ccefar in arma furens nullas, nifi fanguine fufo,
Gaudet habere vias, quod non terat hofte vacantes
Hefperis fines, vacuoique irrumpat in agros,
Arque ipfum non perdat iter, confertaque bellis
Bella gerat v non tam portas intrare patentes,
Quam fregifle juvat: nec tam pariente colono
Arva premi, quam fi ferro populetur, & igni.
Conceda pudet ire via, civemque videri,
T une urbes Latii dubix, varioque favore * *■
Ancipites, quamquam primo terrore mentis
B Geflurs