Inter virgíneas regi tranfmiíTa catervas.
Faóia virum fileo: rege h»c, & federe, & annis,
Et fluvio fpretis, mirantem interrita Tibrim
Tranavit, frangens undam puerilibus ulnis:
Cui fi mutalfet fexum natura, revertí
Forfan Tyrrhenas tibi non licuiíTet in oras,
Porfena: fed juveni (ne firn tibi longior) huic eít
Et genus, & clara memorandum a virgine nomen.
Talia dum pandit, vicinus parte finiftra
Per fubitiim erumpit clamor : permixta ruina,
Inter & arma virum , & lacerata cadavera, Paulli
Eruerant corpus, media de ftrage jacentum.
Heu quis erat, quam non fímilis mòdo Punica telis
Agmina turbanti! vel quum Taulantia regna
Vertit, & lliyrico funt addita vincla tyranho.
Pulvere canicies atro, arentique cruore
Squalebat barba, & perfraéii turbine dentes
Muralis Taxi, tum toto corpore vulnus.
Quem poftquam adfpexit geminatus gaudia du&or
Sidonius, Fuge Varrò, inquit, fuge Varrò fuperftes,
Dum jaceat Paullus : patribus Fabioque fedenti
E t populo , confuí totas ediffere Cannas.
Concedam hanc iterum, fi lucis tanta cupido eft,
Concedam tibi Varrò fugam. at cui fortia, & hotte
Me digna, haud parvo caluerunt corda vigore,
Funere fupremo & tumuli decoretur honore.
Quantus Paulle jaces ! qui tot mihi millibus unus
Major latiti» cauffa es . quum fata vocabunt,
Tale precor nobis fai va Cartilagine letum .
Fixe ait, & ibeium mandati corpora terrae y
Poftera quum thalamis aurora rubebit aperris,
Imperat : armorumque jubet confurgere acervos
Arfuros, Gradive,. tibi, tum muñera juffa
DeieiH quamquam accelerarti, fparfoque propinquo*
Agmine proílernunt lucos : fonat a<5la bipenni
Frondoíís filva alta jugis , hinc ornus , & alt»
Populus alba com» validis acciía lacertis
Scinditur , hinc ilex proavorum condita feclo ;
Devoívunr quercus, & amantem litoFa pinum.
A t ferale decus, tncedas ad butta cupreflbs,
Funéreas tum deinde pyras certamino texunt.
Officium infelix, & munus inane peremtis.
Doñee anhelantes ftagna in Tarteflia Pheebus
Merfit equos, fugienfque pok> Titania c»cam
Orbita nigranti traxit calígine noblem .
Pott ubi fulferunt primis Phaethontia frana
Ignibus, ätque fui terris rediere colores,
Supponunt flammam, & manantía corpora tabo
Fiottili tellure cremant : fubit hórrida meutern
Formido incerti cafus , tacitufque pererrat
Intima corda pavor, fi fors ita Martis iniqui
Mox ferat, ac ipfis inimica fede jaeendum.
Aft tibi, bellipotens, facrum conftru&us acervo
Ingenti mons armorum, furgebat ad attra.
Ipfe manu celfam pinum , flammaque coman tem
Attollens duftor, Gradivum in vota ciebat :
Primitias pu®n», & lieti libamina belli
Annibai Auipnio cremat h»c de nomine vi&or,
Et tibi, Mars genitor, votorum haud furde meorum,
Arma ^leéla dicat fpirantum turba virorum .
Tarn face conjeéla populatur fervidus ignis
Flagrantem molera , & rupta caligine in auras
A6lus apex, claro perfundit lumine campos.
Hinc citus ad tumulum, donataque fuñera Paullo
Ibat, & hoftilis leti jadabat honorem.
Subiinjem eduxere pyram, moUefqus vilQUii
Stramine compofuere toros: fuperaddita dona
Funereum decus expertis, invifus & enfis,
Et civpeus, terrorque modo,atque insigne fuperbum
Tum lateri fafces, captaque in Marte fèiures. 5
Non conjux, native aderant, non junda propinquo
Sanguine turba virum, aut celfisde more fererris
Pracedens prifea exequias decorabat imago.
Omnibus exequiis nudo, jamque Annibai unus
Sat decoris laudator 'erat : fulgentia pingui '
Murice fufpirans inicit velamina, & auro
Intextam cnlamydem, ac fupremo adfatur'honore;
I decus Aufoni», quo fas eft ire fuperbas
Virtute & fadis animas : tibi gloria leto
Jatn parta irifigni, nottros fortuna labores
Verfat adhuc, cafufque jubet nefeire futuros.
H»c Libys, atque repens crepitantibus undique flamniis
Athereas anima exultans evafit in auras .
Fama dehinc glifcente fono jam fiderà adibat,
Jam maria ac terras, primamque intraverat urbem.
Diffidunt muris : folam pavitantibus arcem
Speravifle fat eft. nec’enim fupereffe juventam,
Ac ftare Aufoniam, vacuum fine corpore nomen«
Quodque adeo nondum portìs irruperit hoftis,
Contemtu ceflare putant ; jam teda cremari,
Ac delubra rapi, cadefque ante ora nefanda
Natorum, feptemque arces fumare videntur.
Lux una everfas bis centum inftare curules ,
Ac juvenum bis tricenis orbata gemebat
Miliibus exhauft» nutantia moenia Rom« :
Atque ea poft Trebiàm, poft Thuici ftagna profundì,
Nec focium numero pariter leviore perempto.
Hsec inter fed enim reliqui pia turba, fenatus
Munera fortito invadunr, celer omnia Iuftrans
Clamitat attònitus Fabius,Non ulla relida,
Credite, cuiidandi ratio : approperemus, ut hoftis
Nequidquam armatos aufit fuccedere muros.
Dura inter pavidos alitur fortuna fedendo,
Et glifcunt adverfa metu: ite, ite ocyus, arma
Deripite , o pubes, templis ; vos atria raptim
Nudate, & clypeos in bella refigite captos.
Sat patri» fumus e numero, fi ad praslià notter
Nil minuit pavor: in patulis illa horrida campis
Sit metuenda lues, muros haud fregerit umquam
Exulrare Ievis nudato corpore Maurus.
Dum Fabius lapfas acuit formidine mentes,
Varronem adventare vagus per meenia rumor
Spargit, & occulto perfundit pedora motu:
Haud fecus , ac frad» redor fi forre earin»
Litoribus folus vacuis , ex squore fofpes
Adnatet, incerti trepidant , tendantne, negentve .
Jadato dextras, ipfamque odere falutem
Unius amiffa fuperantis puppe magiftri.
Quam reftare viro labem, qui accedere portis
Audeat, ac dirum veniat pavitantibus- òmen.
Hos mulcens queftus, Fabius deforme docebat
Cladibus irafei, vulgumque arcebat ab ira.
Adverfis etenim frangi non efTe virorum, .
Qui Martem infcribant genti, non pofle dolores
Condere, & ex pcena folatia pofeere ludus.
Si vero exprobrare finant, fibi triftius illum
IlluxifTe diem, quo caftris viderit iIle
Varronem, quam quo videat remeare fine atmis.
His didis federe min», & converfa repente
Pedora, nunc fati miferet, rtunc gaudia Pceno
Confulibus reputant esfis erepta duobus.
Ergo omne effundit lougo jam fe agmine vulgus
J Gra-
■ r a t a ntum, magnaqu. aftum fe credere mente
Bftantur, quod fifus avis, fceptnfque fuperbis
Komedontiadum non defperavent urbi.
fe c minus infelix culpar, graadique pudore
qjurbatus conful, titubantem ad meema greffum
pLtabat lacrimans : dejedum attollere vultum,
2 patriam adfpicere , & luflus revocare pigebat.
cTuod vero reduci tum fe populufque patrefque
eferrent, non gtatari, fed pofeere natos
Ouifque fuos, fratrefque fimul, mifeneque parentes
ile videbanrur laceranda ad eonfulis ora.
Sfc i«itur muto littore invettus in urbem,
Bamnaturn Superis afpernabatur honorem.
«t patres, Fabiufque fimul meerore remoto,
Hracipitant curas, raptim & delefta juventa,
Servitia armantur, nee claudit caftra faluti
Phfipofitus pudor. infìxum eli TEneia regna
Pircarum in leges quacumque reducere dextra:
»oque arce, & 'fceptris,' & liberratis honore,
Vel famulas armare manus .• primeva fuorum
Cbrpora pratexto fpoliant velamine, & armis
ijiblitis cingunt. puerilis callide vultus
cfaudirur, atque hofiis pubefeere ctede jubetur.
lilem obfecrantes, captivum vulgus ut auro
Pfcniarent parvo ( nec pauca fuere precantum
Millia) miranti durarunt prodere Pceno.
Cnntta adeo feelera , & noxam fuperaverat omnem,
Armatum potuilfe capi, tunc terga dedilfe
Qamnatis, Siculas longe meritare per oras
Impofitum, ddnee Latio decederèt hoftis.
Hate tum Roma fuit, poft te , cui vertere mores
Sii ftabat fatis, potins Carthago maneres.
L I B E R X I . NUnc age, quos clades infignis Japyge campo
Verteritad Libyam populos, Sarranaque cattra,
txpediam. ftat nulla diu mortalibus ufquam
fortuna titubante fides : adjungere dextras
Certavere palam rumpenti federa Pceno •
Éeu nimium taciles l»fis diffidere rebus!
Saivior ante alios iras fervafle repoftas,
Atque odium renovare ferox in tempore Samnis.
lÈlox levis & fero preifurus fa&a pudore
Bruttius, ambiguis fallax mox Appulus armis.
Tum gens , Hirpini, vana indocilifque quietem,
Èt rupifle indigna fidem, ceu dira per omnes
Manarent populos fedi contagia morbi * .
Jamque Atella fuas, jamque & Calatia abegit,
¡fas fuperante metu, Poenorutn in caftra cohoites.
Inde Phalanteo levitas animofa Tarento
mufonium laxare jugum. patefécit amicas
mlta Groton portas, Afrifque ad barbara juffa
yhefpiadum docuit fubmittere colla nepotes.
■dem etiam Locros habuit furor : ora vadofi
B-itoriSj Argivos major qua Gr»cia muros
Bervat, & Ionio luitur curvata profondo,
Bstas resdLiby», & fortunam errore fequuta
Buravit pavitans Tyrio fua pr»lia Marti.
■am vero Eridani tumidiffimus accola Celtse
■ncubuere malis Italum , veterifque doloris
ota fe focios properarunt jungere mole,
ed fas id Celtis, fas impia bella referre
oioriim fuerit populis : Capusne furotem,
Quem Senonum genti plaeuifle ? & Dardana ab ortu
Moenia, barbarico nondum iodata tyranno,
Quifnam mutato tantum nunc tempore credat?
Luxus, & infanis nutrita ignavia luftris,
Confumtufque pudor peccando, unifque reliéìus
Divitiis probrolus honor, lacerabat hiantem
Defidia populum, ac refoluram legibus urbem.
Infuper exitio truculenta fuperbia agebat.
Nec vitiis deerant vires : non largior ulli
Aufoni» populo (fic tum forruna fovebat)
Aurique argentique modus : madefaéta veneno
Aflyrio manibus veftis, medioque dierum
Regales epul» , atque ortu convivia folis
Deprenfa, & nulla macula non illita vita .
Tum populo favi patres, plebefque fenatus
Invidia lata, & collidens diffbna corda
Seditio. fed enim interea temeraria pubes
Deliba augebat, poliutior ipfa fene&us.
Nec quos vile genus, defpeélaque lucis origo
Fcedabat, fperare fibi, & depofeere primi
Deerant imperia, ac patri» pereuntis habenas.
Quin etiam exhilarare viris convivia cade
Mos olim , & mifeere epulis fpeftacula dira.
Certantum ferro f»pe, & iuper ipfa cadentum
Pocula refperfis non parco fanguine menfis.
Has aftu adgreifus, quo verteret acrius »gras
Ad Tyrios mentes , quia nulla forte daturam
Certus erat Romam, neque enim impetrata volebat
Paétulo ; ( fuit haud obfcurum crimine nomen )
Hortatur fummi partem depofeere juris,
Atque alrernatos fociato confule fàfces :
Et fi partita renuant /edifle curuli,
Aquatumque decus, geminafque videre fecures,
Ultorem ante oculOs atque ora adftare repulf».
Ergo ele&a manus greffu fert di61 a citato.
Antittat cun&is pr»cellens Virius ore,
Sed genus obfcurum , nullique furore fecundus .
Qui poftquam c»tu parrum, ingentique fenatu
Impia dementis vulgi & vix tota profudit
Confulta, & tumidis incendit vocious aures ;
Concordi fremitu renuentum effunditur afper
Toto e conciIfe clamor : tum quifque fatigat
Increpitans, vocumque tremit certamine templum *
Hic Torquatus avum fronte »quavifle fevera
Nobilis, Heu Capua portantes talia di6ta
Romuleis duraffis, ait, fuccedere muris?
Ad quos non aufi Carthago atque Annibai arma
Poft Cannas adferre fuas? numquamne per aures
It veftras in Tarpeia cum fede Latini
Orarent paria, haud verbis, haud voce, fed acri
Propulfum dextra, qui tum mandata fuperbo
Ore adportabat, tanto per limina templi
Turbine pr»cipitem revoluti corporis aflum j
Ut favo adfliaus faxo, fpeélante piaret
Triftia diéla Jove, & lueret verba impia leto?
En ego, progenies ejus, qui fede Tonantis
Expuìit orantem, & nuda Capitolia Conful
Defendit dextra. Rapidum hunc, palmafque virorum
Intentantem oculis, proavitaque fa6la parantem,
Ut vidit majore adeo crudefcere motu,
Excipit his frendens Fabius : Proh cunila pudendi
Sedes ecce vacat belli viduata procella!
Quem qu»io e vobis huic impofuiffe paratis?
Inque locum Paulli quemnam datis ? an tua, Viri,
Prima atque ante alios fors concedente fenatu
Te citat, ac noftris squat jam purpura Bruiis?
• I de