Addlderant, Cannifque malum exitiale fovebat
Ambitus, & Grajo funeftior aquore campus.
Idem'ut turbarum fator, arque accendere folers
Invidiarti, pravnfque toga:, fic debilis arte
Belligera, Martemque rudis vetfare, nec ullffl
Speélatus ferro, lingua fperabat adire
Ad dextra decus , atque e roftris bella clebat •
Ergo alacer, Fabiumque morse increpitare profeflus
Ad vulgum ,• in patres & ovantia verba ferebat :
Vos quorum imperium efl, conful præcepta modumque
Bellandi pofco : fedeone, an montibus erro,
Duin mecum Garamas, & aduftus corpore Maurqs
Dividit Italiam? an ferro, quo cingiti:, utor?
Exaudi bone diflator, quid Martia plebes _
Imperitet, pelli Libyas, Romamque levari
Hofle jubet: num feflinant, quos plurima pafTos
Tertius e surit lacrimofis cafibus annus?
Ite igitur, capite arma viri, mora fola triumpho
Parvum iter e li. qua: prima dies ollenderit hortem,
Et patrum regna, & Poenorum bella refolvet.
Ite alacres, Latla devinftum colla catana
Annibalem Fabio ducam fpedante per urbem.
Hate poftquam increpuit, portis arma ¡Hcitus efTert,
Impellitque moras, veluti cum carcere rupto
Auriga indocili: totas efifundit habenas,
Et praceps trepida pendetis in verbera pianta
Impar fertur equis, fumat male concitus axis,
Ac frana incerto fluitant difeordia curru.
Cernebat Paullus ( namque huic communia campus
Jura atque arma tulit ) labi mergenre fìmflr°
Confule res, peffumque dari, fed mobilis ira
Turbati vulgi, fignataque mente ciçatrix
Undantes Egro franabat corde dolores .
Nam cum perdomita eli armis juvenilibus olim
Illyriso ra , nigro tunc adlatraverat ore
Viflorem invidia, & ventis jaflarar iniquis.
Hinc inerat metus, & dura: reverentia plebis.
Sed genus admotum Snperis, fummumque per altos
Attingebat avos «arlum : numerare parentem
Affaracum retro praflabat Amulius auflor,
Aflaracufque Jovem: nec qui fpeflaflet in armis,
Abnueret genus. huic Fabius jam caftra perenti:
Si tibi cum Tyrio credis fore maxima bella
Dufìore (invitus vocem hanc e peélort rumpam)
Fruflraris, Paulle, Aufoniam. te praelia dira,
Teque hoftis caftris gravior manet, aut ego multo
Nequidquam didici cafus pernofeere Marte.
Spondentem audivi ( piget heu, tadetque feneila,
S i, quas profpicio, reflat paffura ruinas)
Cum duce tam faufli Martis, qua viderit bora,
Sumturum pugnam. quantum nunc, Paulle, fuprema
Abfumus exitio , vocem hanc fi confulis ariens
Audivit Pcenus? jam latis obvia credo
Stat campis acies, expeélaturque fqb }£tu
Alter Flaminius . quantos infane ciebis _
Varrò virosi tu , prob Superi, tu protinus arma,
Tu càmpum nofeas ante, yxplorefque trabendo
Quantum hoftis viflu valeat, qua: copia rerum,
Qua natura loci: quod fit, rimabere folers,
Armorum genus, & ftantem fuper omnia tela
Fortunam adfpicies. fer, Paulle, in devia refli
Peflora : cur, uni pattiam fi adfligere fas eft.
Uni fit fervare nefas ? eget improbus arilo
Jam viflu Libys, & belli fervore reclufo,
Laxa fides focium efl : non hic domus hofpita teflo
Invitât patrio, non fida meenibus urBes
Excipiunt, renovatque pari fe pube juventus :
Tertia vix fupereft crudo qua venit ibero
Turba virum : perda , & cauti medicamina belli
Lentus ama: fi. qua interea invitaverit aura,
Adnueritque deus, velox accede fecundis.
Cui brevitet mcefto Conful fic ore vicidim :
Mecum erit hac pcorlus pietas, menremque fercmn
In Pcenos, invidie, tuam : non me unica fallit
Cunciandì ratio, qua, te graffante, fenefeens
Annibai oppreffum vidit confidere bellum.
Sed quanam ira deum? conful datus a ter, opinar, I
Aulonia eli, alter Pqenis : trahit omnia fecum ,
Et metuit demens alio ne confule Roma
Concidat: e Tyrio cpnlortem accire fenatu
Non tam fava voiet: nullus qui portet in hoftem |
Sufficit infano fonipes : incedere noèlis,
Quod tardent curfum, tenebrai doler, itque fupeibjl
Tantum non ftriflis mucronibus, ulla retardet
Ne pugnas mora, dum vagina ducitur enfis.
Tarpejx rupcs, cognataque fanguine nobls
Tedia Jóvis, quoque arce fua nunc ftaniia Iinquo |
Mcenia felici: patria:, quocumque yocabit
Summ» falus, teftor, fprero diferimine iturum.
Sed fi Curda m ibi puguabunt caftra monenti,
Haud egp vqs ultra , nati, dulcemque inorabor
Adiraci de gente domum, fimilemve videbit
Vaironi Paullum redeuntem faucia Roma.
Sic tumidi verfa turbati menre petebant
Cadra duce: , ac pradi&is jam federai arvis
/Etolos Pcenus fervans ad pralia campo:.
Non alias majore virum, majore fub armis
Agmine cornipedum coficuda efl Itala tellus.
Quippe extrema fimul gentique urbique timebant,
Nec fpes certamii plus uno Marte dabatur.
Faunigena focio bella invafere Sicano
Sacra manus Rutuli, fervant qui Daunia regna, j
Laurentique domo gaudent, & fonte Nemici :
Quos Caftrum, Phrygibufque gravi: quondam Ardea mifl
Quos cello devexa jugo Junonia fedes
Lavinum, ac altrix cadi Coilatia Bruti :
Quique immite nemus Trivio, quique odia Tufci I
Amnis amant, tepidoque fovent A [mone Cybelen.l
Hinc Tibur Cadile tuum, facrifque dicatum
Fortuna: Prxneffie jugis, Apremnaque prifeo
Cruftumio prior, atque babiles ad aratra Labici;
Nec non feeprriferi qui potant 1 ibridis undam,
Quique Anienis habent ripas, gelidòque rigantur I
Simbrivio, raftrifque domant dcqulcula rura.
His Scaurus monitor, tenero rune Scaurus in a:ve. I
Sed jam figna dabat nafeens in fecula virrus.
Non illis lolirum crifpare hadilia campo,
Nec mos pennigeris pharetram impleviffe fagittis : I
Pila vQlunt, brevibulque habiles mucronibus enfes, I
/tre caput teiji, furgunt fuper agmina criftis.
Ac quos ipfius menfis fepoda Lysei
Seria, & incelebri miferunt valle VelirrE,
Quos Cora, quos fpumans inimico Signia mudo, I
Et quos peftifera Pomtini uligine campi,
Qua Satura: nebulofa palus reftagnat, & atro
Liventes cceno per fquàlida turbidus arva
Cogir aquas Ufens, atque inficir if’quora limo,
Ducit avis pollens, nec dextra indignus"àvorum
Scivola, cui dira cclatur làudis honora
Effigie clypeus. fiagrant alrarlbus ignes,
Tyrrhenum valli medio fiat Murlus ira
In fernet verfa, fevitque in imagine virtus. I
•ñinc lai fpecie ruere acri in bella magiftro
Orni tur effugiens ardentem Porfena dextram.
Ooeis Clrcsa juga, & fcopulofi verticis Anxur,
H e r n i c a q u e impreffo raduntur vomere faxa,
Queis putrì pinguis fulcaris Anagnia gleba.
S^la Ferentinos Privernatumque maniplos
Dljcebat fimul excitos, Soraque juventus
Addita fulgebat telis. hic Scaptia pubes,
Hic Fabrateris vulgus, nec monte nivofo
¿¡feendens Atina aberat, detritaque bellis
Siwffa, atque a duro Frufìno haud imbelli: aratro.
At qui Fibreno mifeentem flumina Lyrim
Sulfureum, tacitifque vadis ad Iittora lapfum
ACcolit Arpiñas, aceita pube Venafro,
Ac Larinatum dextris focia hifpidus arma
Commover, arque viris ingens exhaurit Aquinum.
Tullius sratas raptabat in agmina turmas
Regia progenies, & Tullo fanguis ab alto.
Indole proh quanta juvenls! quantumque daturus
Aufonls pqpulis ventura in fecula civem !
Ille[fuper Gangem, fuper exauditus & Indos,
Impleblt térras voce, & furialia bella
Fuunine compefeet linguE, nec deinde relinquet
Par decus elpquio cuiquam luperare nepotum.
Ecce inter primos Theramnso a fanguine Claufi
Exultat rapriis Nero non imitabilis aufis.
Hunc A miterna cohors, & Bailris nomina ducens
Cafperula , hunc Fotuli, magnaque Reate dicatum
Czlicolum matri, nec non habitata pruinis
Nurfia, & a Tétrica comitantur rupe cohortes:
CiÉflis hada decus, clypeufque refertur in orbem,
Conique iinplumes, ac loevo tegmina crure,
Ibant, & Isti pars Sancum voce canebant
AuAorem gentis, pars laudes ore lerebant
Sabe'tuas, qui de patrio cognomine prìmus
Dltìfti populos magna ditione Sabinos.
Et qui Picena ftimulat telluris alumnos,
Horridus & fquamis & equina Curio crida,
Pars belli quam magna venit ! non aquore verfo
Tam creber fraflis albefeit fluilus in undls,
Nec ccetu leviore , ubi mille per agmina virgo
Limatls acies imitatur Martia pelris,
Perftreplt & tellus & Amazonius Thermodon .
Hic & quos pascunt fcopulofa rura Numana,
Etiquéis litorea fumant altaría Cupra ,
Quique Truentinas fervant cum, flumine turres
Cernere erat : clypeata procul fub fole corufco
Agminà, fanguinea vibrant in nubila luce.
Stat fucare colus nec Sidone vilior Ancon
Murice, nec Libyco, flatque humeélara Vomano
Adria, & inclemens hirfuri fignifer Afeli
Vepicus, quondam nomen memorabile ab alto
Saturno, Fatui genitor, quem cannine Circe
Exltum forma volitare per athera juflit,
Etjfparfit plumis croceum fugientis honorem.
Ante ( ut fama docet ) tellus pofteffa Pelafgis,
Quéis /Efis regnator erat, fluvioqu« reliquit
No^ien, & a fefe populos tum aixit Aiifos •
Sed non ruricolz firmarunt robore caftra
BBeritíre, cavis venientes montibus V mbri :
Hos M s , Sapifque lavant, rapidafque fonanti
Vjytice cotitorquens undas per faxa Metaurus :
^ la v a t , ingentem perfundens flumine facro
í^tumnus taurum, Narcjue albefeentibus undis
properans, Tiniíeque inglorius humor,
Et CUnis, & Rubico, &Senonum de nomine Sena:
Sed pater ingenti medios illabi tur amne
Albula , & immota perflringit moenia ripa •
His urbes> Arna, & latis Mevania pratis,
Hifpeilum, & duro monti per faxa recumbens
Narnia, & infeftutn nebulis humentibus olim
Iguvium, patuloque jacens fine moenibus ¿arvo
Fulginia: his populi fortes, Amerinus, & armis
Vel raftris laudande Camers, his Sarflna dives
Laélis, & haud parci Martem coluifte Tudertes.
Du6lor Pifo viros, fpernaces mortis agebat '
Ore puer, puerique habitu, fed corde fagaci
Tfcquabat fenium, atque aftu fuperaverat annos.
Is primatn ante aciem piólis radiabat in armis
Arlacidump & fulvo mieat ignea gemma monili.
Jamque per Etrufcos legio completa maniplos
Reétorem magno fpe&abat nomine Galbam.
Huic genus orditur Minos, inclufaque tauro
Paflphae, clarique dehinc ftant ordine patres •
Le&os Casre viros, leélos Cortona fuperbi
Tarcontis domus, & veteres mifere Gravifcs •
Necnon Argolico dileftum Itttus Alefo
Alfium, Óz obfeflìe campo fqualente Fregell«e.
Adfuit & facris interpres fulminis alis
Fxfula, 6c antiquus Romanis meenibus horror
Clufmum vulgus, quum, Porfena magne, jubebas
Nequidquam puliòs Rom» imperitare Superbos.
Tunc quos a niveis exegit Luna metallis
Infignis porru, quo non fpatioftor alter
Innumeras"cepiire rates, & claudere pontum.
Mceoni*que decus quondam Vetulonia gentis:
Biflenos kxc prima dedit precedere fafces ,
Et junxit totidem tacito terrore fecures,
Hcec altas eboris decoravit honore curuies,
Et princeps Tyrio veftem prastexuit oftro,
Hcec eadem pugnas accendere protulit ajre.
Hos juxtaA Nepefina cohors, /tquiqùe Falifci,
Quique tuos Flavina focos, Sabàtia (juique
Stagna tenent, Ciminiqne Iacnm, qui Sutria tefla
Haud procul, & facrum Phoebo Soraéle frequentant :
Spicula bina gerunt, capiti cudone ferino
Sat cautum: Lycios damnant haftilibus arcus.
Hai beliate acies norant, at Marfica pubes
Et bellare manu, & chelydris cantare foporem,
Vipereumque herbis hebetare & carmine dentem.
&.'etx prolem Angitiam mala gramina primavn
Monftravifte ferunt , ta&uque domare venena,
Et lunam excuflìfle polo, flridoribus amnes
Frxnantem , ac filvis montem nudafle vocatis.
Sed populis nomen pofuit metuentior hofpes,
Quum fugeret Phrygios trans aquora Marna Crenos,
Mygdoniam Phoebi fuperatus pedine loron.
Marruvium veteris celebratum nomine Marri
Urbibus eft illis caput, interiorque per udos
Alba fedet campos, pomifque rependit ariftas.
Cetera in obfcuro fam», & fine nomine vulgi,
Sed numero caftella valent : conjungitur acer
Pelignus, gelidòque rapit Sulmone cohortes.
Nec cedit Audio vicinus fanguine miles,
Quem genuere Cales : non parvai conditor urbis
(Ut fama eft) Calais, Boreai quem rapta per auras
Orithyia vago Geticis nutrivit in antris.
Haud ilio levior bellis Veftina juventus
Agmina denfavit venatu dura ferarum.
Quai, Fifcelle,: tuas arces, Pinnamque virentem,
Pafcu^que haud tarde redeuntia tondet A veils,
Marrucina fimul Frentanis smula pubes
O Corfi