Que pcena; cauffa & qui (ine in crimine manes.
Tum virgo, Patrios fregit qua curribus artus ,
Et ftetic addudis fuper ora trementia frasnis,
Tullia non ullos fatis exhauítura labores,
Ardenti Phlegethonte natat : fòraacibus atris
Fons rápidas fnrit, atque uftas fub gurgite cantes
Egerit, 8f feopulis pulfat flagrantibus- ora.
Illa autem qu;e tondetur pre cordi a roftrò
A litis, ( en qnantum refonat plangentibus alis
Armiger ad paftus rediens Jovis,) hoilibus arcem
Virgo (immane nefas) adamato prodidit auro
Tarpeia., & pañis referavit claufira Sabinis.
Juxta (nonne vides? ñeque enim leviora domantur
Deliña) illatrat jèjunis faucibus Orcus,
Armenti quondam cuiios immanis Iberi
Et morfu petit, Se polluto evifeerat ungne,
Nec par pcena tamen feeleri : facraria Veftse
Poliuit exuta fibi virginirate facerdos .
Sed fatis hac vidifTe, fatis, mox deinde videnti
Nane animas tibi, quas potant oblivia, paucas
In fine enumerare paro, & remeare tenebris.
Hic Marius ( nec multa dies jam reliat ituro
JEtheream in lucem ) veniet tibi origine parva
In longum imperium confai, nec Sylla morari
Juífa pote f i, aut am ne din potare foporo.
Lux vocat, & nulli divum mutabile fatum.
Imperium hic primus rapiet, fed gloria culpa:,
Quod reddet folus, nec tanto in nomine quilquam
Exiftet Syllas qui fe veiit effe fecundum.
Ille hirta cui lubrigitnr coma fronte y decorum
Et gratum terris Magnas caput : iile deum gens
Stelligerum attollens apicem Troianus lulo
Caefar avo, quantas moles t quum fede reclufa
Hac tandem erumpent, tetraque matique movebunt?
Heu miferi quoties toto pugnabitur orbe !
Nec leviora lúes, quam viñus, crimina viflor.
Tum juvenis Iaerimans, Reliare base ordine duro
Lamentor rebus Latiis .• fed luce remota
Si nulla eff venia, & merito mors ipfa laborat,
Perfidia; Po?nus quibus aut Pblegethontis in undis
Exuret duflor feelus ? aut quae digna renatos
Ales in stemum laniabit morfibus artus ?
Ne metue, exclamar vates, non vita fequetur
Inviolata virum, patria non offa quiefeent.
Namque ubi frañus opum, magna: certamine pugna:
Pettulerit vinci, rurpemque orare falutem,
Rurfus bella volet Macedum infiaurare fub armis.
Damnatufque doli, defertis conjuge fida,
E t dulci nato, linquet Carthaginis arces,
Atque una profugus luflrabit caerula puppe .
Hinc Cilicis Tauri faxofa cacutnina vifet.
Proh quanto levius rnortalibus aegra fubire: .
Serviti», atque hiemes, a:fiufque, fogamque, fretumque,
Atque famem, quam poffe mori? poli Itala bella
Affyrio famulus re gi, falfufque eupiti
Aufoniae motus, dubio petet aequora velo.
Doñee Prufiacas delatus fegniter oras
Altera fervitia imbelli patiatur in avo.
Et latebram munus regni.. perflantibus inde
.Sneadis , reddique fibi pofeentibus hollem,
Pocula furtivo rapiet properata veneno,
Ac tandem térras ionga formidine folvet.
Haec vates, Erebique cavis fe rettulit umbris ,
Tmn latos focios juvenis, portumque revifit.
L I B E R XIV.
FLecite nunc veftros Heliconis 'nnmina cantos,
Ortygi* pelàgus Siculiqrue ad litòfis ùrbes.
Muneris hic véftri labor 'eft, mòdo Daunia regna
JEneadum , modo Sicariiòs accedere portus,
Aut Macedum luftràre domos, & Àchaica rura,
Aut vaga Sardoo yéftigia tinguere fluétu -,
Ve! Tyrisè quondam regnata mapalia genti,
Extremumque diem & terraru m' invifere metas:
Sic pofeit fparfis Mavors agitàtus in oris.
Ergo age, qua litui, qua ducunt bella, fequamur0
Aufonis pars magna jacet Trinacria tellus,
Ut femel expugnante Noto, & vaftantibus undis
Accepit freta eschileo propulfa tridente.
Namque per occulrum esca vi turbinis olim
Impaaum pelagus lacerata; vifeera terrai
Difcidit, & medio perrumpens arva profundo,
Cum populis pariter Convulfas tranftulit urbes .
Ex ilio fervans rapìdus divortia Nereus,
Ssvo dividuos conjungi pernegat asftu.
Sed fpatium, quod diflberat confortia terra; ,
Latratus fama eft (fic ar&a intervenir onda )
Et matutinos volucrum tranfmirtere cantus .
Multa folo vlrtus, jam reddere foenus aratris ,
Jam montes Ombrare olea, dare nomina Baccho,
Corriipedemque citutn lituis generafle ferendis,
Neélare Cecropias Hyblseo accendere ceras.
Hic & Pasonios arcano fulfure fontes,
Hic Pheebo digna &Mu fis vénerabere vatum
Ora excellentum, facras qui carmine filvàsi'
Quique Syracufia refonant Helrcona Camoena.
Pronità; gens lingua;, aft eadem, quum bella cieret,
Portus squoreis fueta infignire tropaeis.
Poft dirum Antiphatac feeptrum, & Cyclopia regna
Vomere verterunr primum nova rura Sicani.
Pyrene mi'fit populos, qui nomen ab amne
Adfcitum patrio, terra impofuere vacanti.
Mox Ligurum pubes, Siculo duétore, novavit
Poffeflis bello murata vocabula regnis.
Nec res dedecori-fuit, aut mutaiTe pudebat
Sicanum. Siculo nomen : mox accola Minos
Duxerat e Creta non faufta ad bella cobortes
Dadaleam repetens poenam .• qui fraude nefanda
Poftquam perperuas judex conceflit ad umbras
Cocalidum infidiis, felTo Minoia turba
Bellandi iiudio, Siculis fubfedit in oris .
Mifcuerunt Phrygiam prolem Trojanus Aceftes,
Trojanufque Helvmus-, ftruéìis, qui pube fequuta
In longum ex fefe donarunt nomina muris.
Nec Zanella gerunt obfcuram meenia fàmam,
Dextera quam tribuit polito Saturnia telo.
Sed decus /Etnieis^ haud nllum pulchrius oris,
Quam quae-Sifyphio fundavit nomen ab Ifìhmò,
Et multum ante alias Ephyraiis fulget alùmnis.
Hic Arethufa fuum pifeofo fonte receptat
Alpheon facrz portantem figna corona;.
At non xquus amat Trinacria Mulciber antra.
Nam Li pare vaftis fubter depalla caminis
Sulfureum vomit exefo de vertice fumum.
.AH ^.rna erudat tremefa&'s cautibùs ignes :
Inclufi gemitus, pelagiqué imitata furorem ,
Murmure per ca?cos tonat in requieta fragorès
Noéle dieque fìmul: fonte e»Phlegetontis ut atro
Flammarum exundat torrens, piceaque procella
Semiambulla rotar liquefa&is faxa cavernis.
I * Sed
Ked quamquam largo flammarum exseftuat Intus
Turbine, & ailìdue fubnafcens profùgit ignis.*
«ummo cana jugo cohibet ( mirabile diftu )
Wicinam flanimis glaciem, sternoque rigore
Ardentes horrent fcopuli : ftat vertice celli
Collis hiems, calidaque nivem tegit atra favilla.
|nuid referam ^Eolio regnatas nomine terras ?
Ventorumque domos, atque addita clauftra proceiiis ?
■h[c verfi penitus Pelopea ad regna Pachytii
3>ulfata Ionio refpondent faxa profundo .
Hic centra Libyamque fitum ,- Cauròfque furentes
fernit devexas Lilybaron nobile Chelas.
At qua diverfi lateris frons tertia terris
Vergit in Italiani prolato ad litora dorfo,
Celius arenofa tollit fe mole Pelorus.
His longo mitis placide dominator in xvo
Profileràt terris Hieron , tramare fereno
Imperio vulgum pollens, & peéìora nullo
parentum exagitare metu, paftamque per aras
jHaud facilis temerare fidem, focialia jura
Auioniis multos fervarat calla per annos •
Verum ubi fata virum fragili folvere fenefta,
Primevo eeflìt feeptrum exitiale nepoti*,
Et placida indomitos accepit regia mores •
Namque bis oftanis nondum rex praditus annis,
Caligare alto in folio, nec pondera regni
Sofie pati, & nimium fluxis confidere rebus.
Jamque brevi , nullum, deliiia tuentibus armis,
fas notum, ignotumque nefas , viliflìma regi
Cura pudor : tara precipiti materna furori
Pyrrhus origó dabat ftimulos, proavique fuperbum
JEacidas genus, atque asternus carmine Achilles.
Ergo a,rdor fubitus Poenorum incoepta fovendi •
Nec feelerì mora : conjungit nova foedera , paiio
Sedere: ut Sicuiis viftor Sidonius oris.
Sed liabant pcenae, tumulumque negabat Erinnys
Qua, modo pa&us erat focium non cernere, terra.
Sasvos namque pati falius, juvenemque cruento
flagrantem luxu, & mifeentem turpia duris,
Haud ultra faciles, quos ira metufque coquebat,
Jurati obtruneant : nec jam modus enfibus, addunt
Jemineam c<edem, atque infontum rapta fororum
Corpora profternunt ferro, nova fevit in armis
Jibertas, jaélatque jugura : pars Punica caftra,
fars Italos & nota volunt ; nec turba furentum
sfjefit, qua neutro fociari foedere malit.
Tali Trinacriae motu, rebufque Sicanis
Exitio regis trepidis, fublimis honore,
( Tertia nam Larios renovarat purpura fafces)
jMarcellus claflem Zanclsis appulit oris.
Atque ubi cunéta viro, cxdefque expolla tyranni,
Ambiguseque hominum mentes, Carthaginis arma
®uos teneant & quanta locos, quod vulgus amicum
©uret Trojugenis, quantos Arethufa tumores
S oncipiat, perftetque fuas non pandere portasj
■ncumbit bello, ac totani per proxima raptim
Armorum effundit flammaro peftore peftem •
Won aliter Boreas Rhodopes a vertice préeceps
Quum fefe immilit, decimoque volumine ponrum
¿Expulit in terras, fequitur cum murmure molem
gjecti maris, & ftridentibus adfremit alis •
Krima Leontinos vaftarunt prslia campos,
#egnatam duro quondam L*ftrygone terram.
■nltabat duiior, cui tarde vincere Grajas
K aÌ er.at ac vinci turmas: ruir Kquore toto,
m mineu^ credas maribus concurrere vulgum )
Et Cereri plácitos fcecundat fanguine campos.
Sternurftur palììm, pedibufqué evadere letum
1 Eripuit rapìdus Mavors, ut cuique falutem #
' Promifít fuga, præveniens dux occupât enfe.
gregem & metire imbelle«!, ae fuccidite faro.
Clamar, cunélantes urgéns umbòne catervas.
Pigro luóiandi Audio certamen in umbra
Molle pati dofta, & gauderts fplendefcere olivo,-
Stat mediocre decus vincentum ignava juventus.
Hæc laus fola datur, lì vili vincitis hofiem.
Ingruit audito duélore exercitus omnis,
Solaquè, quod fupereft, fecum certamina norunt,
Quis dextra antiftet, fpoliifque excellât opimis.
Euboici non per feopulos illila Caphareo
Euripi magis unda furit: pontumve fonantem
Ejicit angufto violentius ore Proponris.*
Nee fervet majore fretum rapiturque tumultu,
Quod ferit Hercúleas extremo fole columnas.
Mite tamen dextræ decus inter prariia tanta
Enituit fama : mile? Tyrrhenus, Afylo
Nomen erar, captus quondam ad Thrafimena fluenta,
Servitium facile, & dominantes moilia julfa
Experrus Berra;, patrias remeabat ad oras
Sponte faventis heri, repetitifque impiger armis
Tum veteres Siculo cafus Mavorte piabat.
Atque is, dum medios inter fera prælia mifeet,
Hiatus Berræ, cui pa&a ad regia miffo
Poenorum a populis, fociataque bella gerenti
Ærato caifis munimine ciauferat ora,
Invadit juvenem fèrro, trepideque ferentem **■
Inftabiles retro grelTus, proflernit arena i
Ac mifer audita viéioris voce, trementem
Cunéfantemque animam Stygia tunc lede redúceos,
CaiTìdis a mento malefìdas vincula rupit ,
Jungebarque preces, atque addere verba parabat»
Sed fubito adfpecìu, & noto conterritus ore
Tyrrhenus, ferrumque manu revocavit, & ultro
Talia cum gemitu iacrimis elfudit obortis:
r^e ’ ^uPP^ex Incem dubiufque precare.
Fas hoftem fervale mihi : multo optimus ille
Militi*, cui poftremum eft primumque, tueri
Inter bella fiaem : tu letum evadere nobis
Das prior , & fervas nondum fervatus ab hofte .
Haud equidem indignum^ memet, quæ triftia vidi,
Abnuerim, dignumqne iterum in pejora revolví,
Si tibi per medios ignes, mediofque per enfes •'
Non dederit mea dextra viam : Sic fatur, & ultro
Attoliir, vi taque exíequat muñera v it*.
At compos Siculi primum certaminis ora
Marcellus coepti , viñricia figna quieto
Agmine progtediens Ephyræa ad moenia vertit •
Inde Syracufias caffris circumdedit arces.
Sed fèrri languebar amor : fedare monendo
Péñora cæca virum, atque iras avellere avebat.
Nec ( renuant fi forre fibi, & fi mitia malie
Credant effe metum) laxis fervatur omiffa
Obfidio clauftris.- quin contra intentior ipfe
Invigilat cauris fronte imperterritus armis,
Et (Irait arcana nec opina pericuia cura.
Haud fecus Eridani ilagnis, ripave Cayffri
lnnatat albus olor, pronoque immobile corpus
Dat fluvio, & pedibus tacitas eremigar undas.
Interna dum incerta labat fententia claufis,
Exciti populi, atque urbes focia arma ferebant.
Incumbens Meffana freto, minimumque revulfa
Difcreta Italia, atque Ofco memorabilis ortu.
Tum