Precipiterò, verfis Poenorum exercitus armis.
Adfequitur telis hoftis, longafque viritim
Exfatiant iras cladum, cxloque cruentos
Cerratim oftentant & dis ultoribus enfes.
Ilie dìes primus docuit, quod credere nemo
Auderet Superis, Martis certamine fifti
Poife ducem Liby«. raptant currufque virofque
Maflylamque ferain, & vivis avulfa reportant
Tegmina bellantum, atque abeunt fub cufpide terga
Contenti vidifle ducisi tum Martis adsquant
Marcellum decori : graditur comitante triumpho
Major, quam ferret quum viélor opima Tonanti .
Inde furens poftquam vallo vix depulit hoftem
DuÉlor Agenoreus, Quando hanc, quantoque cruore
Hoftili, labem eluerira? mea terga videre
Contigit Aufoni« ? mene, inquit, fumine deorum ,
Poft Trebiam ftatuis tam trilli funere dignum ?
Vofque inviéla diu, nunc heu fine Marte juventus,
Debellata bonis Capuse : non degener ipfe
Geftorum, Aufoniis verri viélricia figna,
Vobi? terga dedi . vidi quum ad bella vocarem,
Non fecus atque Italo fugere a duélore paventes.
Quid reliquum prifci Martis tibi, qui dare terga
Me revocante potes ? Fundebat talia Poenus,
Et Latia; fefe Nolana ad moenia turm«
Portante? fpolia infigni clamore ferebant.
A t confueta graves per longum audire fuorutn
Eventus Roma, & numquam recreata fecundis j
Adlato tandem fauft« certamine pugna?
Erigitur, primoque deum fe munere tollit.
Ante omnes pigra in Marrem, fugienfque laborunT,
Dum bellum tonat, & fefe furata juventus
Dat poenas latebra : tum qui dulcedine vita;,
Invenere dolos, jurataque faedera Pceno
Corrupere,- notant, & purgant crimine gentem •
Punitur patriam meditantum linquere terram
Confilium infelix, fcelerataque culpa Metelli.
Talia corda virum : fed enim non femina ceflit
Mente acquare viros, & laudis pofcere partem •
Omnis pre fefe portans capitilque manufque
Antiquum decus, ac direpta monilia collo,
Certatim matrona ruit, belloque miniftraht.
Haud tanta ceflìfle viros in tempore tali -
Laudis forte piget : faéloque in fecula ituro
L«tantur, tribuilfe locum : tum celfa fenatus
Subfequitur turba, in medium certamine magna
Privata; cumulantur opes : nudare penates
Ac ni bri arcanos vita; melioris ad ufus
Sepofuifle ju-vat, eoit & fine nomine vulgus .
Corpore fic toro ac membris Roma omnibus ufa,
Exfangues rurfus tollebat ad «thera vulrus.
Addunt fpem miferis dulcem Parnalfia Cirrha
Portantes refponfa v iri, nam lieta ferebant
Exaudilfe adytis, facra cum voce tonaret
Antrum, & mugiret Phcebo jam intrata facerdos:
Solvite, gens Veneris, graviores corde timeres,
Adverfa^ & quidquid duri fub'Marte manebat,
Exhauftum eft vobis : reftant leviora iaborum,
Et fine pernicie terror: dis vota, precefiaue
Ferre modo, & tepidos aris libate ctuores,
Neu date terga malis : aderit Gradivus, & ipfe
Deiius avertet propiora pericula vates,
Trojanos notus femper minuiife labore».
Sed vero, fed enim ante omnes aftaria fument
Centum feda Jovi, centum cadat hoftia cultris.
Ille trucem belli nubem, fievafque proceilas
Iti Libyam violenter aget. fpeélabitis ipfi
Agida turbato quatientem in prelia mundo.
Aft ea Parnafii poftquam clamata fub aritris
Adlatum, vulgique deus pervenit ad aures ;
In Capitolinas certatim ícanditur arces ;
Sternunturque Jovi, & delubrura fanguine honorant
Tum p«ana canunt, refponfaque fida precantur,
Interea adfuetis fenior Torquatus in armis,
Sardoas patrio quatiebat milite térras.
Namque ortum Iliaca jaélans ab origine nonaen
In bella Hampfagoras Tyrios renovata vocarat.
Proles pulchra viro, nec tali digna parente
Ofcus erat,“cujus frerus fulgente juventa
Ipfe afper paci, crudos, fine viribus annos
Barbarici ftudio ritus, refovebat in armis .
Ifque ubi Torquatum raptim properata ferentem
Signa videt, pugn«que avidas accendere dextras,
Fraude loci nota, latebrofa per avia faltus
Evolat, & provila fuga; compendia carpens,
Occulta tegitur valle, & frondentibus umbris.
Infula fluélifono circumvallata profundo
Caftigatur aquis, compreíTaque gurgite, térras
Enormes cohibet nud« fub imagine pianta;,
Inde Ichnufa prius Grajis memorata colonis,
Mox Libyci Sardus generofo fanguine fidens
Herculis ex lefe mutavit nomina terra;.
Adfluxere etiam, & fedes pofuere coaélas
Dilperfi pelago, poft eruta Pergama, Teucri.
Nec parvum decus, adveélo cum clafle paterna
Agmine Thefpiadum, terris Iolae dedifti.
Fama eft, cum laceris Aét«on flebile membris
Suppliciuin lueret fpeélat« in finre Dian«,
Attonitum novitate mali fugifle parentera
Per freta Ariftaeum, & Sardoos ifle recelfus,
Cyrenen monftralie ferunt nova litora matrem.
Serpenrum celias pura, ac viduata venenis,
Sed triftis c«lo, & multa vitiata palude;
Qua videt Italiam, faxofo tori ida dorfo
Exercet fcopulis lare frera, paliidaque intus
Arva coquit nimium , Cancro fumantibus auftris „
Cetera propende Cereris nutrita favore.
Hoc habitu terre nemorofa per invia crebro
Torquatum eludens hoftis, Sidonia pugna
Tela exfpeélabat, fociofque laboris Iberos.
Qui poftquam appulfis ánimos auxere carinis,
Haud mora prorumpit larebris, adverfàque late
Agmina inhorrefcunt, longumque coire videtur.
Et conferre gradum : media intervalla pateatis
Corripiunt campi properatis eminus haftts.
Donec ad exertos entes, fidiflìma tela,
Devenrum. dura inde lues : cedunrque , cadUntque,
Alternique animas fasvo in mucrone relinquunt.
Non equidem innúmeras candes, totque hórrida faéU
Sperarim tanto digne pro nomine rerum
Pandere, nec diólis bellantum «quare calorem.
Sed vos, Calliope, noftro donate labori,
Nota parum magni longo tradantur in sevo
Faéla viri, & meritum vati facremus honorem «
Ennius antiqua Meflapi ab origine regís
Mifcebat primas acies, Latiasque fuperbum
Viti» adornabat dexrram decus. hifpida tellus
Miferunt Catabri, Rudi« genuere vetuftic,
Nunc Rudi« folo memorabile nomen alumno*
Is prima in pugna, vates ut Thracius olim
Infeftam bello quareret quum Cyzicus Argon
Spicula depofito Rhodopeia pedine torfit,
iieaandum fefe non parva ftrage virorum
Icerat, & dextr« glifeebat csdibus ardor,
idvolat aternum fperans fore, pelleret Olcus
Si rantam labem, ac perlibraf viribus haftam.
Rifu nube ledens vani conamina coepti,
Et telum procul in ventos dimifit Apollo .
Ac fuper his: Nimium juvenis, nimiumque fuperbe
Sperata haufifti : faCer hic , ac magna fororum
Aonidum cura eft, & dignus Apolline vates.
JJic canet illuftri primus bella Itala verfu,
Jttolletque duces calo , refonare docebit
jlic Latiis Helicona modis , nec cedet honore
Jbr«o famave feni. fic PhcEbus, & Ofco
litrix per geminum tranfcurrit tempus arundo.
\%rtuntur juvenis cafu perculfa per agros
Agmina, & eftufe pariter dant terga caterva,
E|im pater, audita nati nece, turbidus ir«,
Srb'iricum atque immane gemens, transfigit anhelum
||aus, & ad manes urget veftigia nati .
At Liby« duilor Marcello fraftus, & acri
Cónrufus pugna, campos damnarat, & arma
Vlrterat ad mileras non «qui Martis Acerras.
ijde ubi permifit flammis, arque enfibus urbem,
Nùceri« nihilo levior nec parcior ir«
Iricuifit fefe, atqué «quavit moenia terr«.
Cafilina fibi, multum obluélatus iniquis
D|fendentum armis, «gre referaverat aftu
Litri in,i, & obfeflìs vitam penfaverat auro.
Jaftique in Dauniacos perfundens agmina campos
Ffeòiebat rabiem, quo pr«da vel ira vocaflet :
Fumabar verfis incenfa Perilia tetftis,
Imelix fidei, mifersque fecunda Sagunto,
Ài quondam Herculeam fervare fuperba pharetram.
Wrferat & mentem Tyria ad conata Tarentus,
Pdrrilque intraranc Paeni, fed enim arce corufca
Fifa loco manus Aufoni« ftipata fedebat.
Hfc (miranda) movent claflem, qu« condita porta
Adftabat, namque anguftis e faucibus «quor
Efumpit fcopulos inter, patuloque receflu
IrSiindit campis fecretum gurgite pontum.
Iirlufas igitur, quibus haud enare dabatur
Afce fuperpofita, clauftris maris extulit aftu,
Plrque averfa tulit portatas arva carinas.
Lubrica roboreis aderant fubftramma plauftris,
Ajque recens c«fi tergo perlapfa juvenci
Anuoream rota ducebat per gramina puppim.
Ef jam per colles, dumofque ad lirtus adaéla
Iffiiabat pelago, veniens fine remige claflìs.
Niintius interea, veólis non more carinis
Terrentem freta, curarum fervoribus implet.
D|im procul (Ebalios avet expugnare nepotes,
Et primus rofiris fulcet navalibus arva,
/ffiieflos Capu« muros, clauftra ipfa revelli
Pprtarum, ac toturn miferis incurrere bellum.
ISnquit coepta ferox, pennafque addente pudore,
Arque ira fimul, immani per proxitna motu
Wolaf, & minitans àvida àd certamina fertur.
5 aud fecu? ainiflo tigris fi concita feetu,
Lpucet, attonit« paucis luftratur in hons
jJucaCus, gc faltu tranfinit^itur alire Ganges,
§onec fulmineo partus veftigia curfu
L<>bi®if, .& rabiem prenfo confumii in hoffe.
Uoviuì Huic fparfo Centenius agminé ràptirti
■n utuv, audendi praviis, facilifque periclis.
^ ,parvum decus Annibali, nam vitis honore
■ifmt&us Lati«, Cubito ftimularat agreftes,
Semiermemque manum fternendam objecerat hofti,
Bis feptem demifla neci : nec fubftitit àgmen,
Millia bis feprem, qu« non folertior enie,
Sed genus infignis, juftis ducebat in armis
Fulvius : aft «que per corpora fufa jacentum
Raptum iter eft, viélorque moram non paflus eundi
Exfequi«, tantum famam nomenque volentem
Mitinc« mentis, tenuerunt funere l«to.
Namque per infidias f infandum J & ab hofpite c«fus
Colloquium & promifla petit dum perfida gentis
Lucan« Gracchus , c«co circumdatus aftu-
Occiderat, laudemque Libys rapiebat hmnandi.
Sed non ut fcitum, celerare ad mcenia Poenum, •
Adftabat res ulla loco: jam Conful uterque
Pr«cipites aderant, Nola vis omnis & Arpis,
/Evi floridior Fabius, rapida arma ferebant,
Hinc Nero, & hinc volucres Syllanus nofle dieque
Impellebat agens, properata ad bella, cohortes.
Undique conveniunt, pariterque opponere cunilos
Uni duélores juveni piacer, arduus ipfe
Tifata invadit propior, qua mcenibus inftat
Collis, & e tumulis fubieélam defpicit urbem.
Verum ubi tot fefe circumfundentibus armis
Vallaras focium portas, unique negari
Intravide fibi, Capuaque erumpere cernir,
Anxius adventus, nunc ferro frangere coetum
Obftantum mediratur, init nunc avia coepto
Confilia, atque aftu qu«iit tot millia portis
Abftrahere ar<ftatis, cinélofque refolvere muros.
Sic igitur fecum, curafque ita corde farigat :
Quó mens segra vocas ì rurfafne pericula fumarti
Non «quus regione loci / Capuaque vidente
Terga d-abo? an refidens vicini vertice montis
Exfcindi ante oculos patiar focialia tedia?
Non ita me experti Fabius, Fabioque magifler
Turbarum expertem, cum claufos milite colles
Evafi viélor , fparfofque per arva juvencos
Jadlare accenfis ftimulavi cornibus ignes.
Haud dum omnes abiere doli : defendere nobrs
Si Capuani ereptum eft, dabitur circumdare Romam
H«c poftquam placita, & tenuit fentenria mentem ,
Non exfpedlato Titan dum gurgite iucem
Spirantes proferret equos, impellit in agmen
Voce manuque viros, & ccepta immania pandit:
l'erge, age, vince oinnem miles virtute laborem,
Et quantum humani poflunt fe tendere paflus ,
Arduus accelera, Romam petis : hoc iter Alpes,
Hoc Cann« ftatuere tibi : eja incute muris
Umbonem .Iliacis, Capu«que repende ruinas,
Quam tanti fuerit cadere, ut Palatia cernas
Et demigrantem Tarpeja fede Tonantem.
Inftruéli glomerant greflus, Roma auribus h«ret,
Roma oculis, creduntque ducis folertibus aélis
Aptius id coeptum, quam fi duxiflet ab ipfo
Fatali flìneadis, campo : Vulturna citata
Tranfmittunt alvo vada, poftremique relinquunt
Tardandis Italis corruptas ighe carinas.
Tum Sidicina legunt pernicibus arva maniplis,
Threiciamque Caleli, veftfas a nomine nati,
Orithyìa, domos. hinc Alifanus Iaccho
Haud inamarùs ager, nymphifque habiràta Cafint
Rura evaftantur: mox & vicinus Aqiiinas,
Et qu« fumantem texere giganta Fregell«
Agmine carpuntur vólucri : ferì eortcitus inde
Per jugà celfa gradum, duris qua rupibus h«Fet
Beliator Frufino, & furgit fufpenfa cumenti
Dorfa