CompreíTit lacrimas Poenus, minuitque ferendo
Conftanter mala, & inferías in tempore dignas
MifTurum fratti claufo commurmurat ore,
Tum cadris procul amotis, adver fa quiete
Diífimulans., dubia exclufit certamina Martis.
L I B E R X V I .
B Rutta moerentetn cafus patrisque fuofque
Annibalem accepit tellus : hic aggere l'eptus
In tempus polita ad renovandum bella coquebat •
Abditus ut filva, (labulis cum ceifit ademtis,
Amiflb taurus regno gregis, avia claufo
Molitur faltu certamina, jamque feroci
Mugitu uemora «xterret, perque ardua curfii
Saxa ruit, fternit filvas., rupefque lacelfit
Irato rapidus cornu, tremit ornili: ab alto
Profpeflans fcopulo paflor nova bella parantent.
Sed vigor haulturus Latium, lì cetera Martis
Adjumenta forent, prava obtrefiante fuorum
Invidia, revocare animo:, ac Ilare negata
Cogebatur ope, & fenio torpefcere rerum.
Parta tamen formido manu, & tot cadibtts olim
Quifitu: terror, velut inviolabile telis
Servabant facrumque caput, proque omnibus armis
Et callrorum opibus,. dextrifque recentibus unum
Annibalis fat nomen erat tot dilfona lingua
.Agmina, barbarico tot difcordantia ritu
Corda virum manfere gradu , rebulque retufis
Fidas dufloris tenuit reverentia mentes.
Nec vero Aufonia tantum fe laetus agebat
Dardanidis Mavors : jam terra cedit Ibera
Auriferis tandem Phoenix depulius ab arvis.
Jam Mago exutu: caftri:, agitante pavore ,
In Libyam propero tranfmifit caerula velo.
Ecce aliud decus haud primo contenta favore
Nutribat fortuna duci: nam concitus Anno
Adventabat, agens trepidantibus agmina cetfis
Barbara, & indigenas ferus raptabat Iberos.
Non ars, aut adus belli, vel dextera deerat,
Si non Scipiadas concurrerer : omnia duéìor
Magna adeo Aufonius majori mole premehat:
Ut Phoebe llellas, ut fratris lumina Ph.ceben
Exuperant, montefque Atlas, ut flumina Nilus,
Ut pater Oceanus Neptunia csrrula vincit.
Vallantem callra ( obfcuro jam vefper olympo
Fundere non atquam trepidanti cceperat umbram )
Adgreditur Latius reflor, fubitoque tumultu
Casduntur paffirn ccepti munimina valli
Imperitela, fuper contexere herbida lapfos
Pondera, & in tumuli concellit eefpes honorem.
Vix uni mens digna viro, novilfe minores
Quam decear, pretiumque opera fit tradere fama:.
Cantaber ingemo, membrorum & mole timeri
Vel nudus telis porerat Larus ; hic fera gentis
More, fecurigera milcebat pralla dextra:
Et quanquam fundi fe circum pulfa videret
Agmina, deleta gentilis pube catervs
Casfoxum implebat folus loca, feu foret hoflis
Cominus, expleri gaudebat vuinere frontis
Adverfx, feu larva acies in bella vocaret,
Obliquo telum reflex,uni Marte rotabyt.
At cum pone ferox averli in terga venerei,
V iélor nil trepidan: retro jadiare bipennem
Callebat, nulla belli non parte timendus.
Huic, ducis nudili germanus turbine vallo
Sclpio contorquens hallam, cudone cornante:
Difiecit crines, namque altius afla cucurrlt
Cufpis, & elata procul eli ejefla lecuri.
At ìuuenis, cui telum ingens accederai ira,
Barbaricam adlìliens magno clamore bipennem
Incutit. intremuere acies, fonuitque per auras
Pondere belligero puifati tegminis umbo.
Haud impune quidem, remeans nam dextera ab i3(
Decifa eli gladio, ae dilefìo immortua telo.
Qui pollquam murus tniferis ruit, agmina concors
Auertit fuga confellim difperfa per agros.
Nec pugnae fpecies, (ed pcena: trillis imago
Illa erar, hinc tantumcedentum, atque inderuent'im
Per medios Anno palmas poli terga revlnélus
Ecce trahebatur, lucemque ( heu dulcia cacti
Lumina!) captivus lucem inter vincla petebat.
Cui reflor Latius : Tanta en qui regna repofeant,
Queis cedat toga, & armiferi gens lacra Quirini,
Servitio fi tam fáciles, cur bella refertis?
Haec inter celerare graduili, conjungat ut arma
Afdrubalem ignarum cladis, pranuntius adfert
Explorator eques. raptat dux obvia figna.
At pollquam optatam iretus contingere pugqam
Vidit, & ad jetum magno venientia curfu
Agmina, fufpiciens calura ; Nihil amplius, inquil,
Vos hodie pofeo Superi, protraxtis acl arma
Quod profugo?, fati: eli : in dextra cetera nobis
Vota: viri rapite, ite precor, vocat ecce furentes
Hinc pater, hinc patruus. gemina o mih’i numinabe
Ducite, adefte, fequor.- dignas fpeflabiris, aut me
Prafcia mens fallir » vedrò jam nomine ca-des.
Nam quis erit tandem campis telluris Ibera
Bellanai modus ? en umquam lucebit in orbe
lile dies, quo te armorum Carthago meorum
Adfpiciam fonitus, admotaque bella trementem?
Dixerat, & raucus firidenti murmure clangor
Increpuit : tonuere feris damoribus adra.
Concurrunt, qnantuinquc rapit violenria ponti
Et Notus & Boreas, & mexorabilis Aufter,
Cum mergunt plenas tumelàfla fub a>quora clafies:
Aut cum letifero: accedens Sirius ignes,
Torret anhelantem i r vis ardoribus orbem,
Tantum acies, hominumque ferox difeordia fèrro
Demetit : haud ullus terrarum a:quarit hiatus
Pugnarum damna, aut llrages per inhofpita ludrs
Umquam tot dederit rabies horrenda ferarum •
Jam campi, vallefque madent, heberaraque tela.
Et Libys occubuere, & amantes Martis Iberi.
Stat tamen una loco perfòlfis debìlis armis,
Luflaturque acies, qua concutit Afdrubal hadam«
Nec fìnem daret ille dies, animofaque virtù:,
Ni perlapfa foret loricae tegmine arundo,
Et parco fummum violalfet pondere corpus,
Suafilfetque fugam : rapido certamina linquit
In latebras eveflus equo, nodlifque per umbram
Ad Tartelfiaeos tendir per litora portus.
Proximus in pugna duflori Marte manuque
Regnator Nomadum fuerar, mox fcedete longo
Cultuque lEneadum, nomen Mafinilfa fuperbum-
Huic fello, quos dura fuga, & nox fuaferat atra
Carpenti foranos, fubitus rutilante corufcum
Vertice fulfit apex , crifpamque iavolvere vifa ed
L i t i: fiamma cùmam, atque hirta fe fpargere fronte.
Concurrunt famuli, & ferpentes tempora circum
Felfinant gelidis reflinguere fonribus ignes.
At ofandiva, deum pr^nofeens omina, mater,
£ c % cælicolæ, portentaque veftra fecundi
C o n d ite , ait, duret capiti per fécula lumen,
ijec vero ne, nàte, deum tu læta pavefee
Prodiga, aut facras métue inter tempora flammas.
Hic ubi Dardaniæ promittit feedera gentis,
Hic tibi regna dabit regnis majora paternis
ilnis, & adjunget Latiis tua nomina faftis.
àj*c vatej , juvenifque animum tam clara movebant
Monília» nec a Pcenis ulli virtutis honores.
Annibai ipfe etiam jam jamque modeflior atmis
Ire videbatur, Martifque liquefeere famam .
Aurora obfcuri tergebat nubila cadi,
Vixque Atlantiadum rubefecerat ora fororum,
Tenait ad Aufohios, & adhuc hoftilia cailra.
Atque ubi fe vallo intulerat, duftorque benigno
Jccepit Latius vultù, rex talibus innt:
lialeftum mónita, & facræ refponfa parentis,
Difque tua, o Rutulum re¿lor, gratiíTima virtus
Avulfum Tyriis hue me duxere volentem.
Sil tibí non fegnes tua contra fulmina fæpe
ijpi ilare futtius, dignam te, nate Tonantis,
jjpferimus dextram: hèc nOs aut vana fubegit
íjicertae mentis levitàs, & mobile pe&us,
Aut fpes, & làpti feflamur præmia Martis •
Perfidiam fugio, & perjuram ab origine gentertí.
Et quando Herculeis finiïli prælia metis ,
jÉanc ipfam belli nobifeum invade parentem.
lile tibi, qui jam gemino Lâurentia luílro
PoOedit regna, & lealas ad moenia Romæ
Admovet, in Libyam flàmmis ferroque trahehdus.
Sic Nomadum du<ilor+ tunc dextra Scipio dektram
Amplexus, Si pulchra tibí Mavorte videtur,
Tulchrior eft gens noftra fide : dimitte bilingues
Ex animo focios, magna hinc te præntia clar^
Virtutis, MafiniiTa, manenr, citiufque vel armîà
ij|uam gratæ ftudio vincetur Scipio mentis .
Cetera quæ in Libyam portare incendia fuadès,
Expediet tempus. nec enim funt talia rerum
Ñon meditata mihi, & mentent Carthago fatigat.
Hinc juveni, dona iftfignem velamine piélo
Dat chlamydem , ftratumque oftro, quem ceperat ipfe
Pejeélo vi$or Magone, animique probarat,
«orniped.em, & cum qua divum iibabat ad aras
AidruDal ex auro pateram, galeamque comantem.
Exin firmato fociali foedere re gis,
¥ertendas agitat jam nunc <Carthagínís arces.
Jttaflylis regnator erat .ditiifimus oris,
Nec nudus yirtute Syphax , quo jura petebant
Innúmeras gentes, extremaque litore Tethys.
Adulta viro terra ac fonipes , & bellua terror
Bellorum, nec non Marti deie&a juventus.
Nec foret aut eböre, aut folido qui vincerei auro,
Bætulifve magis fucaret vellus ahenis.
fias adjungere opes avidus, reputanfque laborem,
Si vertat rex ad Pcpnos, dare vela per altum
fcperat, atque animo jam tum Africa bella capeiTìr,
Berum ubi perventum, & portus tenuere carinæ
■am trepida fugiens per próxima litora puppe
Afdrubal adfli&is aderat nova foedera quasrens
Rebus, & ad Tyrios Maflylia figna trahebat.
Audito pari ter populorum in regna duorum
iddveniiTe duces, qui tota moie laborenc,
Efifceptentque arthis, terrarum uter imperet orbi,
Celfus mente Syphax acciri in tedia benigne
Imperat, & tanto regni fe tollit honore.
Tum lastos volvens oculos adverfa per ora.
Sic Latium adfatur juvenem, ac pnus incipit ultfO.*
Quam te, Oardanida pulcherrime, mente ferena
Accipio, intueorque libens, quamque ora recordor
Lastus Scipiad.e, revocai tua forma parentem.
Nam repeto Hercúleas Et^thrasa ad litora Gades
Quum iludió pelagi, & fpeélandis asílibus undas
Veniflem, magnos vicina ad ilumina Bastís
Dudo res miro quondam me cernere amore.
Tum mihi dona viri prasdà deledla tulere,
Arma fimul, regnoque meo, tum cognita pfinlum
Cornipedum fr^ena, atque arcus, queis cedere noftft,
Non norunt jacula, & veteris tribuere magiftros
Militile, qui difperfas fine lege catervas
Veflro formarent ritu ad certamina Martis.
All ego quum nodra ( in nodris quz copia regnis )
Nunc auri ferrem, nivei nunc muñera dentis;
Nil valui precibus : fólos libi cepit utérqué,
Quos cohibebat ebur vagina fedlilis enfes.
Quare age, lastus habe nodros inrrare penates,
Ac mea quando adfert Libycum fortuna per Undas
Dudorem, facili qux dicam percipe mente,
Et vos qui Tyrias regitis Carthaginis arces,
Afdrubal huc aures , huc quasfo advertite fenfus.
Quanta per Aufonios popufos torrentibus armis
Tempedas ruat, <& Latio fuprema minetur,
Utque bibant Tytiunì bis quinos fasva per annos
Sicana nunc tellus, nunc litora íbera cruorem,
Cui nefeire licer? quin ergo tridia tàndein
Confìdunt bella, & deponitis arma volentes?
Tu Libyà, tu te Aufonia cohíbete memento.
Haud deformis erit vobis ad foedera verfis
Pacàtor mediufque Syphax. Subjungere plura
Non padiis, gentis morem arbitriumque fenatus
Scipio demondrat ; namque illum abfidere ccepti
Spe jubet, & patres docet hiec «xpendere folos.
Suadendi modus hic, quodque ed de parte dici
Exafti fuper, ad mepias .& pocula veftunt.
Atque epulis podquam finis, dant corpora fonino,
Et dura in nodlem curarum vincula folvunt.
Jamque novum terris pariebat luwine primo
Egrediens aurora diem, ilabulifque fubibant
Ad juga folis equi, needum ipfe adicenderat axem,
Sed prorupturis rutilabaiit asquora flammis •
Exigit e flratis corpus , vultuque fereno
Scipio contendit MaiTyli ad limina regis •
m i mos patrius feetus nutrifle leonum ,
Et catulis rabiem atque iras expeliere alendo .
Tum quoque fulva manu mulcebat colla jubafque,
Et fera traéìabat ludentum interritus ora.
Dardanium podquam ducìorem accepit adefle,
Induitur chlamydem, régnique infigne vetudi
Gedat Isva decus : cinguntur tempora vitta
Albeotè, ac lareri de more addringitur enfis.
Hinc in teéla vocat, fecretifque asdibus hofpes
Sceptrigero cum rege, pari fub honore refidunt.
Tum prior his infit térras pacator Iberas:
Prima mihi, domitis Pyrenes gentibus, ire
Ad tua regna fuit properantem, & maxima cura,
O feeptri venerande Syphax, nec me asquore fasvus
Tardavit medio pontus: non ardua regnis
Qu^fumus aut inhonora tuis.* conjunge Latinis
Unauimum peÒlus, fociuíque accede fecuildis.
T 2 Non