1 5 a R E R U M NATURALIUM
reperiantur ^ecies, varios meorum Amicorum, ibi dcgentilim, literis propcerea compellavi. In Tomo
priore hujus Operis Zoographico aliquot ejiismodi Bufonum, Ranarumquc, maximonim inde miiii mifi
ö r u m , iconas propofui : ac comperire hand mihi licuic, ullum unquam vcl audiviflb vel vidiiTe, ciuod
Bufones ibi dcncur J lapidem in capite, aut alia corporis parte, gelhntes. Unde fabuloiam crediderini
elle banc narrati u neu lam. Sex eorum ipccimina a:ri inciia Iiic exnibeo, pliiribus adhuc inltrui5lus. Vid
e n t u r potius Opercula ieu Tegument A eiTc Cochleanm mar mar urn, aut, uti vocantur , Cochlear urn, Lufiaris,
df Solaris-J quarum plurimas poiTideo domunculas, fiiis cciamnum tegminibus firmiter opcrtas, in Tomo
hujus Operis certio delineandas, & prolixius defcribendas.
V a r i i s hi Lapidcs gaudcnt nominibus, uti Laps Bufonis, Rubet^y Brontias, Bafrachites, Mjoxo-
Uthos 3 Chelomtes. GdWxs \oczi\t\it Pierres des Crapauds. Facie liiperna fpha:rici iunt, inilar oculi, maculis
quandoque fpadiceis in medio notati, in ambita vero albicante limbo cimili, ut formam fere oculi
cujusdam Animantis referantj fubtus adplanati funt , & pro parte concavi, qua nimirum hxrenti in domuncula
Cochlea: accommodati erant. Poilquam Cochlea tantum congelFit pabuli, ut plus recondere
nequeat, tum quidem domus dia: olHolo teneram primo membranam obtendit, hancque adpiicatà jugiter
nova materie eo tandem usque auget iìrmatque, donec operculum, Ixvis inftar globuli, oiTea prediti
duritie, extrorfum protuberet-, quo exadliilìmè clauib aqua; in fundum demerdtur Cochlea, toram
per hyemem ibi permanfura, dum Vernus redeat calor. Tum vero operculum ilia glutinofi cujusdam
fucci ope rurfus laxat, dimittitquci prout notum iàtis eli in Cochlearum il" " '
a'ftivo tempore in vineis degunt , fuamque iècum in tergo domunculam quaquaverÌum circumferentes
illà ipecie, o\ix per Germanias
quaquaverfui
prorepunt, hyeme menÌàrum inter delicias locum invenientes, ibi locorum Carkallen vel Snecken vocatar.
Scilicet Vere adpetente, dum Sole calens cadit pluvia, iùa ilk* tegmina reiòlvunt, abjiciunt, domibusque
egreila: in herbis & radicibus pabulum quarrunt.
Num. iS. Quem hie exhibeo, ita vocatum iàturatè bruni undique coloris, la:vem, convexum,
limbo cindum albicante, inilar oculi, meis egomet manibus de domo Cochlea; marine abftraxi.
Quando enim Cochlea, intra calycem etiamnum ha:rens, ex aquis prot rala, moritur, tum operculum
firmillime adcretum manet, nec nifi f rado calyce elidi poteit. Tegmen hoc parte interna planum eil,
tunicaque dilute Ìpadicea obducftum, iub qua figuram ipfius domunculx Cocmeic licet diilinguere, aileriico
indicatam. Idem certe &c manifeilum eft in ilhs Cochlearum marinarum operculis, qu£ perper
am Umbilici marini & 'Baha marine vocantur, cum faltem tcgumenta fint grandiorum Cochlearum turbinatarum
, qux noftratibus Alyhuiken audiunt. In Italia largus eft Umbilicorum horumce proventus, ubi
circa maris littora reperiuntur. Interna eorum facies quoque plana eft, & Cochlea hneamentis pidba;
extus vero umbilici hominis formam referunt, kves admodum, ex albo 6c rubro variegati. Triti in
pulverem in officinis Pharmaceuticis proftant," inftar lapidum Cancrorum, evertendo Renum fabule,
t um fanguinis fputo compefcendo, &c. adhibentur; quin fingulari etiam ornamento ièfe commendane
ad conftruenda ilia opera, quir, noftratibus Grotiverh vocata, congerie varia marinorum fuperbiunt.
N u m . 2-9. Tertia hxc Lapidis Bufmiii[pedes, parte inferiore excavata, iterum nonnifi Cochlea cujusdam
marinx eft operculum, prout ejus data icon manifeftat. Sunt mter Phyficos, qui ftatuunt, Lapides
hos cum grandine ex aere decidere : verum nec hör um a par ti bus ftat Veritas. Nonne & Opercula
ejusmodi.
gefchreven, om dat daar hct grootfle flag van padden cn kikvorfchen
gevonden wordt. Ik heb in myn eerfte Deel , van de dieren
, eenige der grootfle in plaat vertoont, die my uit dat landt
zyn toegezondeti} maar nicmandt heeft daar gehoort of gezien ,
dat daar padden gevonden zyn, mei een fteen in hun hoofdt of
lyh'j zo dat wy dit mede voor een vcrdichtfel houden, en zyn
van die foort, waar van hier zes Iluks in plaat vertoont worden,
nog wel voorzien. Wy houden de zelve ook allccn voor dekfels
van zceilakken, in 't Latyn Operada of Tegtmenta Cochlearum marimrum^
oí Opircula CocHkaruvi Lunaris ö" Solaris^ dat is: dekfclen
van zilver- cn goud-mondrjes genaamt. Wy hcbben verfcheidc
van de horentjcs, met hunne dekfels, daar die nog vaft
ingeiloten zyn, gelyk wy in ons derde Deel in plaat zullen vcrbcelden,
en meerdcr melding daar van makcn.
De padde-llenen hebben verfcheidc namcn, als: Lapis Bufonis,
Rubela^ Brontias y Baíracbites, Myoxoliihos, Chelomtes, en in 't
Franfch Fierres des Crapauds. Dczc zogenaamde padde-ftenen
zyn van bovenrond, alseenoog, ccnige mct bruine plckjes in
' t m i d d e n , naar bencden rond, om met een wittc kring, gelyk
hct ooc van ccn dier verbeeldj van ondcrcn dcels plat, en decls
h o ! , ¿.lar de flak tegcn aan in 't horenhuisie zieh ingefloten
heeft. Als zy hun voedfel vergadert hcbben, cn nict mccr bergen
kunnen, makcn zy daar ecrll een dun vlics voor de opening,
cn werken daar gedurig zo lang tcgcn aan, tot dat hct dekfel van
buicen hen uitzet, gelyk een ronde gladdeknoop, die zo hard
als been is. Na dat de zelve wcl gcilocen zyn, vallen zy naar
den grondt, en houden zieh daar den ganfchen winrer door, tot
dat het weder warm wordt i dan maken zy hec dckfel mct hun
lymie vocht weder los, en laten het zelve vallen, gelyk men ziet
aan de flakken, die in Duitfchlandt 's zomers onder ue wyngaardcn
Icvcn, cn overal mci hun huisje op den rüg voorckruipcn,
die men daar Carkallen of Snecken noemt, en 's winters voor een
delikareiTe opgedifcht worden. Als het naar 't voorjaar gaat,
dat de zon wärmte geeft en het regent, maken zy hunne dekfels
los, laten die vallen, en kruipen uit de huisjes, om hun voedfel
van bladeren en wortelen te zoeken.
Num. 28. Deze zogenaamde padde-ßcen^ dien wy hier
vermet
beeiden, is heel donker bruin, glad en rond vcrheven, me
een
Witten randt, rondom geboord gelyk een oog, dien wy zelf van
een zeeflak-hoorn hebben gehaalt. Namentlyk, als de flak in 't
hoorn op^evifcht wordt, en daar in ilerft, blyft het dckfel daar
vaft in beilotcn, en is 'er niet uit te krygcn voor het hoorn of de
kokkilietcbrekcn. Hct dckfel naar binncnwaaris is plat,mcc ccn
licht bruin vlies als overtrokken, daar zieh de gcdaante van ccn
ilakkcnhoorn onder verbccldt, met ccn • aangewczcn , gelyk
men riet aan dekfels van de zee-flakken , die mede vcrkeerdelyk
den naam van Umbilicus marinus cn Faba marina, of zee-navcl,
cn zee-boon,hccft,cn niet anders zyn als de dekfels van de grote
Turbinai^ Cochlea, die men hier te lande Alykruikcn noemt. Dczc
foort komt veci uit Icalic-, daar zy aan "t zcelhandt gevonden
worden. Zy zyn mede naar binnenwaarts plat, cn als flakken geftrccpt,
of getckcnt , cn naar buitengelyk dcnavel van ccn menich,
zynde zccr glad, wit en rood, en wordende in de Apotheken voor
't zandige gravecl tot poejcr geilampt, en als de krccft-ftencn
of Oc»/; Cancrorum gebruikt. Ook zyn zc gocd voor 't blocdfpuwcn,
enz. cn dienen mede tot ficraadt aan grotwerkcn, daar zy
fraai aan ftaan.
Num. zp. Is cen derde foort van Fadde-ßeen, die van ondcren
een holle opening heeft j echtcr maar cen dckfel van ccn zecllak
is, gelyk het hier in plaat verbeeld llaat. Zommige Natuurkundigcn
houden het daar voor, dat zy mct de hagel uit de lacht
ncérvallcni maar dat is mede zo nict. Daar worden ook van de
zccflak-
T H E S A U R U S . 1 5 5
ejüsmodi hisce Lapidibus ad amuíTim fímilia, in agro BoHonicnfi, & alibi e montibus cruuntur petre-
Ciiba, Cochlea celata ofmula vocata, aut Umbilicì marini fofdesì Videatur J. ]. Scheuchzeri Mufeum
Diluvianum.
N u m . 30. §uarta Bnfmii fpecies, minulcula, fupra plano-rotunda, oculiformis, ex cinereo arifca,
albo limbo fimbriata. "
N u m . ; i . §uinta fieciis , faturate lutea, unicolor, ab im<pmúoríhas Lapis Rm^ Riòeta vocata j
cum Cochiez iterum duntaxat operculum fit. '
Num. 51. Species fexta, tota candida, minor, fupra convexa, fubrus pl.ma.
^ PoiTent fane mul t o adhuc plures inveniri fpecies, fi quis his proiêcjiicndis adhiberct opcram. Res tamm
eo femper redit, cjuod lapides Bufonum diâi quicunque nil a luci lint, quam tegmina Cochlearum man
n a r u m , quarum equidem varias admodum fpecies in Tomo hujus Operis temo, de Maririis aûuro,
dehneatas dabimus & defcriptas, integram hisce tabulam replcturi. Cui Veterum hanc in rem fabuloe
a r r i d e n t magi s , confulat is ^gncof am, Gefnerum, Boètium, Joh. de Laet, IVormmm, Aldrova»ilim, Mmzehum,
&c. Sunt & , qui Echims foffiles, a u t Echinatos clyfeatos, Lapidibus Bufoniis adnumerant.
Nos tamen hisce defcribendis fuperfedebimus, ad alios tranfituri.
Num. 35. Lapis Akaorius.
E Caponis ilomacho hune extraxit Gallinarius, mihique tanquim rari quidpiam exhibuit; quo criara
nomme ilium fervavi, gnarus tiuippe, nonnuilos Authores memorare, quod m Gallorum ventriculis Lapides
generentur, inftar Cryftal i , peliucentes. Hanc ob rationem & meo Lapidum Thelàuro huncce iiif
e r u i , & hoc loco a;ri inciium repra:fento. Matura; is uvx oequat magnitudinem , fuperna parte globof
ù s , LaÉlis inftar aqua diluti pallide albefcens, pellucidus, Adamantis impoliti in modum cnifta'obdu-
£lus, cui nigra granula, veluti femina, paflîm adcreverê. Silicem ferè translucenteni refert, hcet revera
filcx non fit. Quidnam ipfi virtutis infit, milri haud conftat : unde lis, qucc Plinius & Solinus de ilio
commentati funt , haûenus acquiefco. Poiiturâ forte elegans inde Lapis transparens fingi poflet.
Num. 34. Lapis GalaSites, Malabaricus, Lujìtams Lama de Coña ¿¡¿lus.
Hune fuo in ventriculo geftavit Avis quidam, Jabiragaacu Maniicoiìiara vocata, Gallina; Indici magnitudine,
nigris venufta pennis, Ciconioe inftar nidum in antiquis arboribus conftruens, qui capta ab
incolis inter meniàrum delicias reponitur. Hujusce in Avis ftomacho albicans quandoque calculus reper
i t u r , & magnitudine & forma Phafeolum referens, recens e filiqua protraaum. Indis magno hic Lapis
in pretio eft, diciturquc fingularis effe efEcacioe ad Lac in uberibus nutricura augendum, fi quando binas
inter mammas fuipenfus geftatur. Catarrhos etiam à Capite derivare, oculisque inflammatis mederi
refrigerando perhibetur. Rtmphius in Mufei Amhoin. p. 315 Galaditen defcribit in regione Coromandel
provenientem. Quin foffilis quidam Galadites in Hungaria, aliisque locis eruitur, cui fimihs incile virtus
dicitur; qua: quousque vere admitti queat, videant harumce rerum Scrutatores.
Num. 35.
zeeilak-dekrelen in Bononie en eldcrs gevonden, die uit de ijergen
gcgraven en vcrfteeni zyn, en met deie ovcroenkomft hcbben
Zy dragen den niiam van Cftbltje cxlata operaiìnm, of dien
van Umhilkui marinm foßlis. Zie daar van Scbettcbzir in zyn
Mufeum Diluvianum.
Nuin. }o. f^ierdi foort. De zelve valt wat kleiner, is van boven
piar rond, als een oog,afchgraauw-klcurig, met een wiiue
omboording.
Num. ji. Fyfdefoort, zynde donker geel en van een kleur.
De Liefhebbers noemcn de zelve door onwetenheit Lapis Rana
RubeU., zyndc niet anders dan hec dekfel van cen llakje.
Num. Zestkfiori, zyndc heel wi t , en klein van bovcn
vcrheven, cn van ondercn plat, van gedaaotc als een Alykruikje.
-Men zou zeer veelerhande foortcn daar van kunnen vergaderen,
als men daar werk van wilde makenj zo dat alle de gcwiunde
Paddc-ltccntjes niet anders dan dekfels van zceflak-horentjes zyn,
waar van wy cen plaat voi, bcltaande in verfcheide fooi-ten, in
ons derde Deel , van de zeegewaiTen handclende, zullen vertonen
en befchryven. Die zieh aan de oudc fabelcn gclicft te houden,
latcn wy de vryheit om raadt te plegcn met de navolgcndc Authcurcn,
als: yigricoìa, Gefnerus, Boètius, Job. de Laet, If^orìnius,
jildrsvandus, Menzel, cn andere. Eenigen houden ook de
Echini foßles of Echinati clypeati voor Padde-llenen. ^'Iaar wy
zullcn de belchryving van deze gew;wnde ftcnen hier bcüuiten,
cn tot andere overgaan.
N u m . 33. Gelübde Hanen-ßeeti,
De zelve is uit de maag van cen Kapoen gchaalt door een
hocndervcrkopcr, die dczen ftecn aan ons als iets raars vertoond
e , daar wy hem ook voor aannamen , nademaal verfcheide
Schryvers bcrichtcn, dat 'er Jlcncn in de magen der hanen
groejen, die doorzichtig, gelyk kryllal, zyn. Om die reden
hcbben wy dezcn ilecn in onzc verzamcling van llenen bcwaart,
'lem. IL
en hem Wer in pUat willen vertonen, zynde zo groot als cen rypc
druif, van boven rondachtig, bíceíc wit van klcur, (gelyk
• als of men een weini^ zoete mcik onder water mengt) doorfchynend,
met cen kortt gelyk ecn ruwc diamant, daar verfcheide
zwarte korrels, als zaadt^s, over hecn gegrocit zyn, gelykende
naar ccn doorfchyncnd kaifteenijcj maar 't is evenwel geen
kai. Wat voor kracht daar in Iteekt, is ons onbekcnd, cn wy
laten hct by het geen Solims en Flimus daar van fchry\-en. Als
men dczcn Ibeen lier llypcn, zou 'cr mugclyk een fraaie transpirante
lleen uit voortkoraen.
N u m . 3 4 . Mâhihâarjche Melk-ßeen, door de Por*
rugexen Lama de Cofta genaamt.
Deze ficen is uit de maag van zrkeren v'^grli J(XhirHgaacu Aftnucodiata
genaam t , gc k o mc n. H y h cef t de groot t c van cc n k al -
kocn,is zwart en lierlyk gevedert,ma:ikt zyn nclljgclyk de ojeva.
irs, op oude bomen, en wordt van de inlanders gcvangen , en
vooreenc ddikàtcdc tot fj^yze gebruikt . . Daar wordt zomwylen
een witie Ilecn in de maag van dcze voecls gevonden, hcbbendc
de groottc van cen grote wittc Turkfche boon , als die
eerll uit hunnc fchil komcn, als mt-dc de zclve gcdaante. De
Indianen houden dezen llcen in grote waarde, en gebniiken den
zclvcn ora' t zog of de melk in àe borften der zuigenJe vrouwen
te vcrmccrdercn, d;iar men den zclvcn zeer dienibig toe vindt,
als hy tufTchcn de borden wordt gehangen. Men fchryft den
zelven mede de kracht toe van de zinkingen van 't hoófdt af te
trckken, en de verbitte oogen te verkoelcn. Rumt>hius, in zyne
jlmboinfche Rariteit-Kamer, fol. dnedt ook verb nal van den
Melkllcen, körnende van de kuft van Coromandel. Daar wordt
ook een Lapis Üalaíiites gevonden in Hongarye cn andere
plaatfen, dien de zelve kracht wordt toegefchreven. Wat daar
van is, laten w-y aan de onderzoekers van die dingen over.
Kum. 3f.