142 RE R U M NATURALIUM
tarnen unius faltem in Ventriculo ejusmodi Upiclem repereiunt, poftquam axungiam inde refcidcrant Id
bona mihi fide affenum cl\ à fex iociis navalibus, qui ipfms Monocerotis caput, in quo delixum adhuc
comu hx-rebat, mÜn venum offcrcbant, una cum varus prxterea umcornubus, majonbus ramoribus,
è bafi fua eriitis- quorum de pretio eciam invicem ccnvenimus. Ab ilio tempore (a-pius alios, ad hoc
fretum qui iter ádornabant, lolicitavi, vellcnt plures ejusmcdi Lapidum mihi comparare: at truftra tui
hiaenus Adeo cnim indómitas dicunt effe has Beftias, ut mox ac commotionem quandam aut lonitum
in aquis percipiunt, verfus fundum maris ruant velociffime. Qiiin corium ip&rum telo ditticulter
eil penetrabile. Interim capiuntur tamen quandoque. Vix dubitandum eil, quin Lapis hic xque , ac
alüBezoar, cximiä polleat virtuce & demulcendi, & morboias finguinis exirlluationes compelcendi in
mali.mis & contacriolls adfedionibus. Ejus color ell cinereo grifeus, & luperficies plurimis alpera vermc
i s r a a m i s , P^vis, inftar Lapidis Crocodilini, fed durioribus, grandionbus fere ex granulis conHatis.
Ca-teriim & ibr i c a ejus, uti aliorum Bezoar, lamellata eft. Unicorna folhle, quod plerumque Corm
Monocerotis ven , aut Lapis Ceratites, vocatur, magno in pretio habetur Id ub terra lapideam acqmnt
duritiem • at calori folis expcfitum denuo veluti relolvitur, & vi petrificante fie eduöa ípongiolum evad
i t , inque fquamulas finditur, facUi negotio friabile. In Germania multum eruitur, plurimisque dives
virtutibus laudatur, prout videre eil apud A. B. de Boot in Hiß. Gemmarmi! & Lapukrn Lib. II, fag. 417
eJ. 418 tum & apud alios complures. Quodfi igitur aridiflimo huic, per aqua- primo, dem & acris
terrx-que, injurias emunftiffimo, offi tanta meli efficacia, quantam in eo multi plenis depr.xicant bucéis
• quidni concludamus, Calciilum hunc ncftrum, è Ventrículo depromptum, cujus de EITentia ndiil
periit, haud minoris, imo vel majoris ctiam ufus fere ad curandas graviores argritudines, in quibus Bezoardica
conveniunt. Olim tuber olleum capitis Unicomii marini tanta vi pollebat, ut Medici, quarumcunque
etiam rc^ionum, omnibus fere in febribus morbisque, Unicomu •verum, tanquam Panaceam,
fuis infererent forSulis. Sané per totum Germanorum Imperium adei) divulgatum id fuit, ut pulvifculum
ejus (das Einhorn Päherlein vocatum) fibi quisque è Pharmacopoliis compararet, optati evaitus
fpe minime fiullratus. Neque pretium abfterrebat emtores, licet Pulveris hujus dofis aliquot conftaret
lolidis arc^enteis. Quin fufficiebat, modo Pharmacopa:us fruftuhim Unicornu, Agi tum faltem longum .
Medicis ?ei Pharmaceutica: curam gerentibus poffet oftendere in documentum, officmam iuam vero Unicormi
pollere : dum interim id intadum manebat in miifeo, nec unquam diminuebatur, eique R«>M
Eloris fubllitiiebatur. Quadraginta vero aut quinquaginta abhinc annis, ex quo tot Unicornua e Freto
Davidis & aliunde adlata & divulgata funt, in contemtum illa deveneré, fimulque cum xftimanone vires
perdiderunt. Tam prona eft rerum, quas doíla finxit imaginatio, ruina ! Profedo vel peritus etiam
Pradicus ab inexpertis Medicis junioribus rideretut hodie, fi medicamentum iftud aliquando praElcriberet
fcilicet haud didicerunt ufum ejus in fcholis. Nec ideb tamen contemnendum eft, imb plus in receffu
videtur habere, quam quis opinaretur. Tuto fané ufurpari poteft, eximiumque pra:bet remedium
ad Ñervos contortandos, fpasmosque & motus convulfivos tam infantum, quam adultorum, repnmendos.
L i t . M . Lapis felleus Tigridis maxima, Afncan<i:.
Mifit hunc nobis è Promontorio Bonx Spei Vir Phyficarum fcientiarum amantiffimus , ». J. C.
Righter,
de maagziik gevonden, na dat het fpek daar af gefneden was,
volgens°de cretuigcniiTe van zes matrozen, die hec hoofdt met
dencenhoor?, die dair nog vaft in bcgrocit was, my te koop
hebben aangcbodepi, bcnevens nog vcrfchcidc los uicgchaalde
eenhorcns, groot en k'.cin, daar wy den prys over eens wicrden.
Sedert heb iTt wel verfcheide malen Straat Davidsvaarden verz
o c h t , my meer ftcnen van deze Norwal-vidchen te bciorgen,
maai- te vergecfi ,om dat die dieren zo wild m zee zyn,dat zy,zo
haail als zy eenige beweging of geluidt hören, ten eerrten naar
dengrondt fchieten,en moeiclyk een harpoen in hunnehuidtkaa
gebragt worden: echter worden 'er nu en dan nog al eenige gevangeti.
Bülten twyfFel is deze Bezoarileen van eene mtnemende
kracht, om in alle kwaadaardige en aanllckende krankheden
als ecn temperend raiddcl gebmikt te worden, om de zware gifl
i n g in 'I bloedt te bclettcn, gelyk andere foort van Bezoarltencn.
Deze is van koleur afchgraauw, en vol met opgeworpene
grote en kleine vratten, gelyk de voorgainde van de Krokodillen,
maar harder, en deels groter korrels; verder met dikker lamellen
bekleed, gelyk alle de Bezoarllcnen. Daar wordt veel
Werks gemaakt van de gegravene eenhorens, die men gemeenlyk
Cornu Momcerolh en Ferui Monoccros noemt, als mede Lapis Ceral
i u s , om dat dir hoorn iteen-hard in de aarde is verändert j maar
als h « in de wärmte of in de hettc van de zon geleet wordc,
trekt de bindende kracht daar ten dcle u i t , wordende als dan
poreiis cn fchilfcrachtig , zo dat hy gemakkelyk kan gebroken
worden. Dit hoorn, het welk veel in Duitfchlandt gevonden
wordt , fchryft men vele deugden toe , gelyk men
Iceil hy jI.B. de Boot, Hißar. Gemtlar. iif Lapidum Lib. H, foL
4 1 7 , 418 , en by meer andere. Indien nu in zulk ecn droog
doodshoofdt, eerft door water, naderhandt door de aarde en
lucht uitgctrokken.zulk eene kracht fteekt, als Velen daar brecd
van öpgeven, zo zyn wy van gedachten, dat deze onze maagftecn,
waarinalhec ciTentiele nog opgefloten is, geen minder,
»aar in 't tegendeel veel groter nuttigheit in de mcdicynen aan
zware Patienten kan toebrengen , gelyk alle Eezoarilica. Eertyds
was de beenachtige uitwas in 't hoofdt van den zee-Eenhoorn
van zulk eene heerlyke kracht, dat de geneeskundigen, in wat
landt het oqk was, byna in alle koortfen en ziektens het Unicorm
verum vöor een univerfoiil hielden, en in de Recepten voorfchreven;
gelyk het dan overal in 't Duitfche Ryk zo bekend
w a s , dat iedereen dit poedertje (das Eitihom-Pulverltin) in de
Apotheken haalde, wordende ook van eene goede uitwerkinge
bcvonden. Men zag niet op het geldt, of zo een poeder een of
twee fchellingen koftte, cn als de Apothekers maar een flukje
van een vinger lang aan de Heeren D o l o r e n en Infpeftoren konden
laten zien, ten teken, dat zy va.l 't rechte Eenhoorn hadden,
was het al wel: ondertuflchen bleef dat onverminderd in
hun Kabinet, en de Rafura Ehris wierdt daar voor gedebiteert.
Maar federt 40 of fO jaren herwaarts, dat de Eenhorens zo menigvuldig
uit de Straat Davids cn van clders zyn gebragt cn gemeen
geworden, is 'er cene vcrachting in gckorncn,en de krachten
zyn te gelyk daar in verdwenen : z o verre kan de gcleerde inbeelding
vervallen. Als het nu van cen goed praktiiyn voorgcfchreven
wierdt, zou hy waadyk van de pnge onervarene
Doftoren uitgelagchen worden, om dat het gebrurk van dit geneesmiddel
hcn niet geleert is. Nochtans is het nict te vcrwcrpen,
en daar fteekt mecr in dan men zou denken: dat meer is,
het is ecn deftig middel, dat de zenuwen verfterkt, de trekking
cn ftoipen derlinderen, als mede van oudc lieden, brcckt, cn
men mag het onbefchroomd gebruiken.
Let. M. Galßeen uit eenTygerdier, van de Afrikaanfche
kußen.
Het is van de Kaap de Goede Hoop gczondcn door een Liefhebbcr
van natuurlykc wetenfchappcn, namcntlyk den Hre. Jo*.
C. Ri^hlirj
T H E S A U R U S . 1 4 5
Rigker, qui uti multos per annos commercium literarium mecum habuit, ita haud pauca mihi iatRituS
eft rariora rerum riaturalmm fpedmina, hoc in Opere palfim obvia. Is idem Vir mihi adíbveravit caU
culum hunc in Felle cujusdam ex maximis Tigribus concreviffe; interim haud commemoravit, utrum ex
Leopardo aut Panthera, qua: ferè Tigtidum maxima eft fpecies, depromtus fit: fiquidem ad unum genus
relerantur hax Animantia; quamvis nonnullum inter ea, quale ferè Lepores inter & Cuniculos detur
discrimen. Colore cert¿ & maculis à fe mutuo discrepant. At quid ha:c ad Lapidem noftrum ' Eft
hic (aturate ípadiceus, plurimis inajqualis tuberculis, veluti verrucis m.ijoribus, qua: alias rurfum minuiculas
ex (e promunt, duritie praditus vere lapidea, fapore amato. Fertur Maniacis atque infmicntibus
pra;ftantijlimi virtute Temperantis mirè conducere, datus aliquoties ad X X X vel X L grana- id quod
absque periculo fieri fané poteft. Quum vero calculus hic è Felle n.ilcatur Beftiarum terociifimarum,
nonne jure lulpicamur, fingularem ei vim ineffe ad indomitos Hominum furores compefcendos ' Non
n e g o , ufu haöenus comprobatum haud effe iftud medicamentum, hinc ab Europxis parvi a-ftimari i fiquidem
ab expcrientia id non commendetur, aliisque prius aliarum mundi partium incolis explorandum
debeat relinqui. At Lapidi Hyftricino Malaccenfi nonne eximias inelTe vires u(u quotidiano hodie deprehendimus
» Atqui & hujus primb periculum erat faciendum. Hac profefbo ratione plurima hadenus
maniere incogniu, & inufitata, femperque manebunt ; & fimplicia, multis in morbis plus, quam compofitionum
farragines, pra:ftitura , ipfam ob fimplicitatem fuam conteninuntur. Simplicitati nimirum
minimus ubique honos eft.
L i t . N . Lapis felleus Elephantis Ceilonici.
Calculus hic, è Felle Elephantis, in Ínfula Zeylon, protraftus, inufitata: eft formi , coloris undiquc
faturate ipadicei, èque plurimis quafi parvis lapil is videtur conftare, unam in mafam compreftis, arfte-
Admirarionc certe digniffimum eft, quam conftanter Natura coalii fingulares rei cuilibet dotes
impertiverit. Fera Animantia variis itidem obnoxia funt sgritudinibus, a:que ac Homim^rquorum
nonnulh ex Bile cálculos generant, immunes interim à concrementis lapidéis in Ventriculo. Lapis, quo
de nunc loquimur, amaricat, faxes eft duritiei, coloris faturatè fpadicei. An verb & medicatus eft !
Ego quidem haud dubitaverim, quin major multò ipfi infit, quam vulgo creditur, virtus fpecifica,
quam tarnen harum rerum curiofis indagandara relinquimus. Elephas inter maxima & robuftiffima eminet
quadrupedia, & quoddam veluti rationis participium habens facilem cum Homine colit focietatem,
tam Ebore dentium fuorum, quam tergo bajulo, plurimos Homini ufus pra:ftans. Quibusdam in reaionibus
-pra:cipuè Afi.aticis, ad belligerandum, hoftesque reprimendos, adhibetur : gaudet cnim longa
admodum prohofcide, qua apprehendere qua:cunque poteft, S: loco manùs utituc. Ca;terura diutiffime
vitam protrahit hoc Animal ad 150 & plures quandoque annos. Tabula ultimi Tomi primi iconera
dedimus atque defcnptionem fcetùs Elephantini nondum exclufi.
TABULA
C. Rigkter, met wien w y lange jaren goede correfpondentic hebben
gehouden, en veie ieldzaamhcjen van natuurlykc zaken, die
in dit ons werk te pas komen, van zyn Ed. ontfangen. Die zelv
e Heer heeft ons verzekcn, dat deze fteen in de gal van een der
grootlle Tygcrdieren is gegrocit en gcfbrmcert j maar hy meldt
n i c t , of het cen Luipaardt,ofeen Pantherdier,die wel de grootl
le Ibort zyn, is geweell. Men ftelt de zclve ondcr cen geflacht,
doch met ondericheidt, gelyk 'er is tuirchcn hazen cn konynen.
Z y vcrfchrllcn ook in klcur en vlakkcn j maar dit zal geen hinder
aan den fteen toebrengen. De zelve is donker kaftanie-bruin,
met vele uitwas-takken bezet, gelyk grote vratten, daar weder
ionge uit voortkomen, geheel lleen-hard, cn bitter van fmaak.
Daar wordt van getuigt, dat deze galftcen een uitllckcnd Temperans
is voor onzmnigc cn razende menfchcn, als men hen eenig
e malen j o ä 40 greinen daar van laat gebruiken, het welk zonder
gevaar kan gelchicden, dewyl de g-,d zulk cen fteen formeert
cn calculeert in de kwaadaardigfte en wreedfte dieren, waar in
zekerlykeene byzonderc kracht ftcckt,die den menich in'tdroevige
geval van onzinnigheit kan dienen. Het is waar , dat het
ecn ongcpraktifecrd middel is,dat de Europeanen niet hoog achten,
om dat men daar nict veel ondervinding van hceft, moctende
eerft door de bewoners van iiiidcrc gewel lea ondcrzocht worden.
Maar men vindc wel door 't gcbi uik van den Malakfchen
Pennevarkens-lleen, wat kracht cn deugJc da;;r in deckt. Dit
hceft ook moercn ondcrzocht wordenen zo zyn 'er vele dingen,
die nog onbekend zyn, cn dus ook onbeinind blyven, cndefimpüden^
die in vele ziektens meer dienft kunncn doen dan de grote
cornpoßtieu, worden veelmalen te eenvoudig gcacht cn verworpen.
Zo zicc men in alle dingen, dat ßtnoUx (eenvoudig) achtcraf
moec ihan.
Let. N. Galßeen uit een OUfant nsan Ceilon.
Hier vertonen wy cen galftcen uit een Olifant, die op Ceilon
daar uit is gehaalt. Hy is van cene ongcmene gcdaance, heel
donker brujn, bellaande als uit vele kleine itenen in foorten, diein
cen maffa geparf t , en vaft in een klomp gegroeit zyn. 't Is
wonderbaarlyk, hoc de Natuur in alles eene byzonderc eigenfchap
heeft gelegt, waar van de dieren mede niet bevryd, maar
insgelyks allcrhande accidenten of toevallen onderworpen zyn,
p l y k eenige menfchen, die wcl geen maagballen of maagftcnen
hebben,maar welkedczelveindegalgroejen. Deze fteen is doorf
aans bitter, zeer hard, en donker bruin van verwe. Wat voor
r,\cht en deugden zal men dezen nu toefchryven ? Z cke r l yk is 'er
eene byzondere kracht in, mecr als men daar van denkt} maar
w y laten dit aan de Liefhebbers over om na te fpeuren. Dit dier
is ecn der grootfte en fterkfte onder de viervoetige dieren, zeer
vernuftigjcn gaat gemeenzaam mec de menfchen om: het brengc
ook veel nut aan door ryne elpenbene tanden, en docdt veel
dienft in 't dragen. Zy worden in zommige landen, byzonderl
yk in A fíe, in den oorlog gebruikt, om den vyandt tegenftandt
te bicden: wanc zy kurinen mec hunnc lange fnuit, Probofcis genaamt,
alles aanvacten , en zy gebruiken dti zclve byna als cen
handt. Deze dieren worden heel oud , tot i f o , cn zomryJs
meer jaren. In ons eerftc Deel, in 't laacfte Tafereel , hebben
w y ecn ongeboren Oiifantje verbeeld , cn des zclfs bcfchryving
daar by gcvoegt.
Nn i HON